ThS. Dương Hùng Vượng
Học viện Chính trị Công an nhân dân
(Quanlynhanuoc.vn) – Năng lực chính trị là một yếu tố cơ bản trong nhân cách của học viên bậc đại học chính quy ở các học viện, trường đại học Công an nhân dân. Vì vậy, những năm qua, các nhà trường luôn chú trọng phát triển năng lực chính trị cho học viên theo mục tiêu, mô hình đào tạo người sĩ quan Công an. Bài viết đánh giá khái quát thực trạng phát triển năng lực chính trị của học viên và đề xuất một số biện pháp phát triển năng lực chính trị cho học viên bậc đại học ở các học viện, trường đại học Công an nhân dân hiện nay.
Phát triển năng lực chính trị cho học viên là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu, có ý nghĩa quyết định đối với chất lượng đào tạo người sĩ quan công an
Học viên đào tạo đại học chính quy ở các học viện, trường đại học Công an nhân dân là một bộ phận đặc biệt quan trọng trong đội ngũ học viên, đang được đào tạo cơ bản để trở thành sĩ quan công an. Đây là những thanh niên ưu tú, chủ yếu là học sinh tốt nghiệp phổ thông đã trúng tuyển vào các học viện, trường Công an nhân dân. Đội ngũ này không chỉ đáp ứng các tiêu chuẩn tuyển sinh của Bộ Giáo dục và Đào tạo mà còn phải đáp ứng các tiêu chuẩn chính trị hết sức khắt khe của ngành Công an. Họ sẽ gắn bó cuộc đời với một nghề nghiệp đặc thù, thường xuyên đối mặt, đấu tranh với những nguy hiểm, phức tạp, đòi hỏi phải có đủ phẩm chất, năng lực, nhất là năng lực chính trị mới đảm đương được nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước và Nhân dân giao phó.
Trong cấu trúc năng lực cần được phát triển cho học viên, năng lực chính trị là yếu tố cơ bản,được cấu thành bởi kiến thức chính trị, kỹ năng chính trị và hành vi chính trị. Năng lực này được tạo nên bởi nền tảng tri thức, kiến thức chính trị vững chắc; những kỹ năng chính trị thiết yếu, nhất là kỹ năng giải quyết các vấn đề, xử lý các tình huống theo chức trách, nhiệm vụ, kỹ năng phản biện chính trị, kỹ năng giao tiếp… Đặc biệt, còn được biểu hiện ra bên ngoài thông qua hành vi chính trị, được thể hiện ở lối sống, nếp sống, suy nghĩ và cách ứng xử của học viên đối với bản thân, với những người xung quanh, trong học tập, rèn luyện và thực hiện các nhiệm vụ được giao. Hành vi chính trị chính là thước đo, là căn cứ để nhận biết và đánh giá trình độ phát triển phẩm chất, năng lực chính trị của họcviên.
Sự kết tinh, hội tụ của các yếu tố đó tạo nên năng lực chính trị của mỗi học viên, không chỉ thể hiện ở khả năng chiếm lĩnh, làm chủ các tri thức, kỹ năng chính trị mà còn thể hiện ở sự lựa chọn, kế thừa và vận dụng sáng tạo những tri thức, kỹ năng đó vào quá trình học tập, rèn luyện. Sự phát triển phẩm chất, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của học viên trong quá trình học tập, rèn luyện, công tác, giải quyết các mối quan hệ xã hội là sự phản ánh sinh động, đầy đủ, toàn diện năng lực chính trị của mỗi học viên. Năng lực này là yếu tố đặc biệt quan trọng, trực tiếp quy định mức độ hoàn thành nhiệm vụ của học viên trong quá trình đào tạo cũng như khả năng sẵn sàng nhận và hoàn thành nhiệm vụ khi tốt nhiệp ra trường.
Tuy nhiên, đây không phải yếu tố bẩm sinh mà được hình thành và phát triển từng bước trong quá trình đào tạo, rèn luyện lâu dài, bền bỉ. Thông qua quá trình đào tạo, bồi dưỡng cũng như tự đào tạo, tự bồi dưỡng, nền tảng tri thức, kiến thức chính trị cả lý luận và thực tiễn cùng với các kỹ năngvà hành vi chính trị của học viên từng bước được hình thành, phát triển theo mục tiêu, mô hình đào tạo người sĩ quan công an.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng mà trực tiếp là Đảng ủy Công an Trung ương, sự chỉ đạo của Bộ Công an, các trường đã thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo phát triển năng lực chính trị của học viên với nhiều hình thức, biện pháp phù hợp, hiệu quả, gắn liền với quá trình thực hiện chương trình đào tạo. Quá trình học tập và rèn luyện, học viên trải qua quá trình xã hội hóa song song, vừa tiếp thu các chuẩn mực, giá trị văn hóa Việt Nam, vừa tiếp thu các chuẩn mực, giá trị văn hóa của người Công an nhân dân. Thông qua các hoạt động đa dạng, cả hoạt động chính khóa và ngoại khóa, diễn ra trong những điều kiện hoàn cảnh phức tạp, từng bước hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực của người sĩ quan công an theo mục tiêu, mô hình đào tạo, đáp ứng nhiệm vụ của ngành Công an.Đồng thời, cũng chính trong quá trình đó, học viên không ngừng nỗ lực phấn đấu, rèn luyện, thử thách để trở thành đảng viên của Đảng Cộng sản Việt Nam. Thực tiễn cho thấy, đa số học viên có sự trưởng thành vượt bậc trong quá trình đào tạo, từng bước chiếm lĩnh và nắm chắc kiến thức chính trị, giác ngộ mục tiêu, lý tưởng cách mạng, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội mà Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Nhân dân ta đã lựa chọn. Đại đa số học viên có nỗ lực cao trong học tập, rèn luyện, phát triển tri thức, kỹ năng và hành vi chính trị theo chuẩn đầu ra, khi tốt nghiệp ra trường có thể đảm nhận được công việc của cán bộ công an ở các vị trí công tác khác nhau tại các đơn vị thuộc Bộ Công an, công an các địa phương hoặc bố trí công tác tại 4 cấp trong lực lượng Công an nhân dân.
Tuy nhiên, thời gian qua, một số nhà trường còn chậm đổi mới nội dung, chương trình; thiếu đa dạng về hình thức, biện pháp phát triển năng lực chính trị; công tác đôn đốc, kiểm tra còn thiếu thường xuyên, chất lượng, hiệu quả còn chưa cao. Một số học viên chưa nhận thức đầy đủ, sâu sắc, thiếu ý thức, trách nhiệm trong tu dưỡng, rèn luyện năng lực chính trị, cá biệt còn có học viên thiếu tích cực, tự giác trong tu dưỡng, rèn luyện dẫn đến vi phạm pháp luật nhà nước và các quy định của ngành, bị kỷ luật hoặc xử lý theo pháp luật. Do tuổi đời còn trẻ, chưa được thử thách, trải nghiệm nhiều qua thực tiễn, tình cảm còn bồng bột, thiếu chín chắn, kỹ năng chính trị đang hình thành, còn thiếu vững chắc, nên dễ chịu ảnh hưởng bởi các tác động tiêu cực từ xã hội, dễ nảy sinh những nhận thức, thái độ, hành vi sai lệch. Hành động còn bột phát, thiếu sự chín chắn, thiếu kinh nghiệm và ý thức tự khẳng định thái quá nên họ dễ mắc sai lầm. Những hạn chế, bất cập đó đã ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình xây dựng nhân cách của người sĩ công an tương lai cũng như chất lượng đào tạo tại các nhà trường.
Một số biện pháp phát triển năng lực chính trị cho học viên ở các học viện, trường đại học Công an nhân dân
Một là, đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục lý luận chính trị cho học viên.
Giáo dục lý luận chính trị là khoa học vun trồng lý tưởng, đạo đức cách mạng, trao cho họcviên những phương tiện “học để làm người”, làm cho kiến thức chính trị thấm sâu vào từng học viên, giúp họ hăng hái học tập, có lập trường tư tưởng vững vàng, thế giới quan khoa học và nhân sinh quan cách mạng, xác lập những khát khao, lý tưởng, hoài bão, thái độ sống, lối sống, đạo đức phù hợp với định hướng giá trị con người Việt Nam cũng như những giá trị nghề nghiệp. Vì vậy, cần “Đổi mới căn bản nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục lý luận chính trị theo phương châm khoa học, thực tiễn, sáng tạo và hiện đại; đưa việc bồi dưỡng lý luận, cập nhật kiến thức mới cho cán bộ, đảng viên, cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, nhất là cấp chiến lược đi vào nền nếp, nhất quán từ trung ương đến cơ sở, phù hợp với từng đối tượng, chú trọng chất lượng, hiệu quả, siết chặt kỷ luật, kỷ cương”1.
Ưu tiên thời lượng thỏa đáng cho các môn lý luận chính trị phù hợp với bậc học và sát với từng đối tượng cụ thể; đổi mới mạnh mẽ hình thức và phương pháp dạy học theo hướng gắn kết chặt chẽ giữa lý luận với thực tiễn, giảng dạy lý luận chính trị với thực tiễn công tác. Gắn trang bị kiến thứcvới phát triển kỹ năng, tư duy và hành vi chính trị, chú trọng xây dựng và thực hành các tình huống chính trị giúp học viên tiếp thu nhanh và vận dụng sáng tạo kiến thức lý luận chính trị được học vào thực tiễn công tác. Để thực hiện được điều này, cần nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên giảng dạy các môn lý luận chính trị để họ có đủ phẩm chất, năng lực, kinh nghiệm, đủ niềm tin và tâm huyết truyền thụ tri thức chính trị đến người học. Thường xuyên thông báo tình hình chính trị, thời sự; sinh hoạt chính trị, tư tưởng, thông qua đó cung cấp cho cán bộ nhãn quan chính trị, không bị động trước các thông tin sai trái, xấu độc, trái chiều, tạo “hệ miễn dịch”, giúp cán bộ phát triển ý thức nghề nghiệp, xây dựng bản lĩnh chính trị, kiên quyết đấu tranh với các dấu hiệu, biểu hiện suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức lối sống.
Hai là, đẩy mạnh đổi mới nội dung gắn với đổi mới hình thức, phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực cho học viên.
Quán triệt và thực hiện nghiêm túc chủ trương của Đảng, “Tiếp tục đổi mới đồng bộ mục tiêu, nội dung, chương trình, phương thức, phương pháp giáo dục và đào tạo theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế”2. Nội dung, chương trình đào tạo cần chuyển từ cấu trúc chặt chẽ sang chương trình có độ mở phù hợp; tiếp tục “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”3, chuyển đổi mạnh mẽ phương pháp từ “dạy”, truyền thụ một chiều sang hướng dẫn, huấn luyện cán bộ; chuyển người học từ nghe và tiếp thu thụ động, một chiều sang tự học, tự nghiên cứu; người dạy chủ yếu là định hướng, hướng dẫn, trao đổi thông tin, kinh nghiệm, thảo luận để tìm ra biện pháp giải quyết tối ưu một vấn đề thực tiễn đặt ra. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại trong dạy học, kết hợp giữa đào tạo, bồi dưỡng cán bộ ở trong nước và đào tạo, bồi dưỡng cán bộ ở nước ngoài. Đánh giá chất lượng và hiệu quả đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cần tập trung vào đánh giá “đầu ra”, nhất là kết quả cuối cùng của hoạt động đào tạo.
Sử dụng linh hoạt các hình thức, phương pháp dạy học phù hợp với từng nội dung, môn học, bài học cụ thể. Vận dụng phương pháp dạy học tích cực, hiện đại, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học các môn chuyên ngành, chú trọng đổi mới và nâng cao chất lượng các hình thức huấn luyện sau bài giảng nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của người học. Học viên cần tích cực chủ động tham gia và các hình thức dạy học, phải “lấy tự học làm cốt”, “học đi đôi với hành”, “lý luận gắn liền với thực tiễn”, học phương pháp tư duy, phương pháp giải quyết vấn đề, gắn kết chặt chẽ giữa quá trình học tập tại trường với thực tiễn công tác.
Ba là, chú trọng rèn luyện, thử thách học viên thông qua hoạt động thực tiễn.
Kỹ năng, hành vi chính trị của học viên được hình thành, phát triển thông qua thực tiễn học tập, rèn luyện, công tác và giải quyết các mối quan hệ xã hội. Do đó, trong quá trình học tập cần đưa học viên tham gia trong các hoạt động bảo vệ an ninh với những hình thức cụ thể nhằm giúp học viên rèn dũa kỹ năng, hành vi ứng xử, đúc rút kinh nghiệm công tác. Kết hợp chặt chẽ giữa hoạt động giáo dục – đào tạo chính khóa và ngoại khóa, nhà trường với đơn vị, gắn đào tạo tại trường với hoạt động thực tế tại địa phương. Chú trọng các hoạt động thực hành, thực tập trên các cương vị từ thấp lên cao, thực tập theo chức trách ở các đơn vị, làm công tác dân vận… để rèn luyện kỹ năng, khả năng chuyên môn, rèn luyện hành vi chính trị của học viên. Cần đặt ra các tình huống éo le, phức tạp, khó khăn trong quá trình huấn luyện, rèn luyện… để thử thách, phát triển trí lực, rèn luyện ý chí, nghị lực, tâm lực, sức khỏe cho học viên. Tổ chức các câu lạc bộ học tập dưới hình thức sân khấu hóa, nhằm tạo môi trường thực tế cho học viên, thông qua đó phát triển kỹ năng sống, bồi dưỡng đạo đức cách mạng. Tổ chức đưa học viên thực hiện các hoạt động “về nguồn”, thăm các di tích lịch sử, cách mạng của ngành, các hoạt động nhân đạo, đền ơn đáp nghĩa, thực tế công tác dân vận, học tập thực tế tại các đơn vị, địa phương…
Bốn là, tăng cường giáo dục, quản lý, rèn luyện kỷ luật, xây dựng nếp sống chính quy.
Thực hiện nghiêm túc chế độ, nề nếp quy định về sinh hoạt Đảng, sinh hoạt đơn vị, các tổ chức quần chúng. Tổ chức thực hiện có chất lượng các hình thức như học tập, quán triệt nghị quyết, chỉ thị, kết luận của Đảng, văn bản chính sách, pháp luật của Nhà nước, các nghị quyết, chỉ thị của Đảng ủy Công an Trung ương, quyết định, nghị định của Bộ Công an; nghị quyết, chương trình, kế hoạch, quy định của nhà trường; giáo dục, định hướng tư tưởng; sinh hoạt chính trị, tư tưởng… nhằm nắm vững tâm tư, nguyện vọng của cán bộ, học viên, kịp thời có định hướng tư tưởng. Đẩy mạnh tự phê bình và phê bình trong sinh hoạt đảng để mọi cán bộ, đảng viên chỉ rõ những việc làm được, chưa làm được, nguyên nhân và phương hướng khắc phục. Đồng thời, thường xuyên nắm chắc và kiên quyết đấu tranh với mọi âm mưu và hành động của các thế lực thù địch, giữ vững an ninh tư tưởng, an ninh chính trị trong đơn vị.
Tổ chức, duy trì chấp hành điều lệnh, xây dựng nề nếp chính quy và môi trường văn hóa, kết hợp chặt chẽ các hoạt động học tập, rèn luyện của học viên với việc thực hiện có hiệu quả, thiết thực cuộc vận động “Công an nhân dân chấp hành nghiêm điều lệnh; xây dựng nếp sống văn hóa vì Nhân dân phục vụ”; gắn việc “Học tập và làm việc theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh – Công an nhân dân vì nước quên thân vì dân phục vụ” với phong trào “Học tập và thực hiện Sáu điều Bác Hồ dạy Công an nhân dân”; cũng như tổ chức các hội thi điều lệnh, hội thi ứng xử văn hóa trong học viên.Thường xuyên làm tốt công tác lựa chọn, bồi dưỡng và phát triển đảng viên mới, rèn luyện, thử thách đảng viên dự bị là học viên. Mỗi cấp ủy, lãnh đạo, chỉ huy các cấp cần gương mẫu trong tự học, tự rèn luyện, không ngừng nâng cao phẩm chất, năng lực; thường xuyên sâu sát, phát huy tốt vai trò, trách nhiệm của bản thân; chủ động phòng, chống các biểu hiện suy thoái chính trị tư tưởng, đạo đức, lối sống, các biểu hiện tự diễn biến, tự chuyển hóa trong nội bộ.
Năm là, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của mỗi học viên trong tự học, tự rèn.
Năng lực chính trị của học viên thường xuyên phát triển thông qua chính quá trình tự đào tạo, tự rèn luyện của bản thân. Đây là quá trình mỗi học viên tự xây dựng, phát triển tri thức, thái độ, hành vi của mình cho phù hợp với những định hướng của nhà trường và xã hội. Để có được những điều này, mỗi học viên cần hiểu rõ mục đích, ý nghĩa, tầm quan trọng và những yêu cầu mới trong quá trình tự phát triển, biến tự phát triển trở thành hoạt động tự giác, thường xuyên đối chiếu với yêu cầu nhiệm vụ theo mục tiêu, mô hình đào tạo, chuẩn đầu ra để nhận rõ bản thân còn thiếu gì, từ đóxác định kế hoạch, mục tiêu, nội dung và biện pháp tự rèn luyện cụ thể, phù hợp với bản thân và điều kiện cụ thể để không ngừng tự hoàn thiện, tự phát triển phẩm chất, năng lực của bản thân, đáp ứng mục tiêu, mô hình đào tạo, sẵn sàng nhận và hoàn thành nhiệm vụ khi tốt nghiệp ra trường.
