NCS, ThS. Phan Bá Giáp
Học viện Chính trị, Bộ Quốc Phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Đảng ta khẳng định: “Bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên của Đảng, Nhà nước, hệ thống chính trị và toàn dân, trong đó Quân đội nhân dân là nòng cốt”. Trước yêu cầu nhiệm vụ này, quân đội ta, một mặt tiến hành hoạt động huấn luyện quân sự nhằm tinh nhuệ về lực lượng, mặt khác, tăng cường công tác giáo dục chính trị để trang bị cho mọi quân nhân bản chất giai cấp, mục tiêu, lý tưởng cộng sản, ý chí quyết tâm cùng bản lĩnh chính trị kiên định vững vàng, đồng thời, đập tan mọi âm mưu thâm độc của các thế lực thù địch đang ra sức chống phá đất nước ta trên mặt trận chính trị, tư tưởng hiện nay.
Công tác giáo dục chính trị và thực trạng giáo dục chính trị ở đơn vị cơ sở
Công tác giáo dục chính trị là một bộ phận hết sức quan trọng của công tác tư tưởng của Đảng trong quân đội, có vai trò to lớn, nhằm nâng cao nhận thức, trang bị mục tiêu, lý tưởng, bản lĩnh chính trị, bồi dưỡng phẩm chất, đạo đức, lối sống cho mọi quân nhân, bảo đảm cho quân đội ta luôn tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân, hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao.
Trên cơ sở quán triệt sâu sắc đường lối quân sự, quốc phòng của Đảng, đặt ra yêu cầu ngày càng cao đối với sự nghiệp xây dựng quân đội vững mạnh toàn diện, lấy xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị làm cơ sở. Trong đó, giáo dục, rèn luyện phẩm chất chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của quân đội ta hiện nay. V.I.Lênin đã chỉ rõ: “Trong mọi cuộc chiến tranh, rốt cuộc thắng lợi đều tùy thuộc vào tinh thần của quần chúng đang đổ máu trên chiến trường. Lòng tin vào một cuộc chiến tranh chính nghĩa, sự giác ngộ rằng cần phải hy sinh đời mình cho hạnh phúc của những người anh em là yếu tố nâng cao tinh thần của binh sĩ và làm cho họ chịu đựng được những khó khăn chưa từng thấy”1.
Giáo dục chính trị là quá trình trang bị những nguyên lý của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách, quan điểm của Đảng và pháp luật của Nhà nước cho hạ sĩ quan, binh sĩ là quá trình tác động vào đối tượng bằng cách trình bày, giải thích một cách khoa học những khái niệm, những quan điểm, những vấn đề có tính quy luật, xây dựng cho hạ sĩ quan, binh sĩ có thế giới quan duy vật, phương pháp luận khoa học cách mạng, nhân sinh quan cộng sản, từ đó củng cố niềm tin vững chắc vào mục tiêu, lý tưởng và sự nghiệp cách mạng của Đảng, nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, năng lực hoạt động thực tiễn, lòng nhiệt tình cách mạng, có ý thức tự giáo dục, tích cực, chủ động, quyết tâm vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, những điều kiện khắc nghiệt của hoạt động huấn luyện sát thực tế chiến đấu, gắn với phương châm “thao trường đổ mồ hôi, chiến trường bớt đổ máu”.
Từ quá trình nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò của công tác giáo dục chính trị trong Quân đội, những năm qua, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị và cấp ủy, chỉ huy, chính ủy, chính trị viên các cấp ở các đơn vị cơ sở đã lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai thực hiện đồng bộ, nhất quán các chủ trương, biện pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục chính trị. Thường vụ Quân ủy Trung ương đã ban hành Chỉ thị số 124-CT/QUTW ngày 31/3/2011 về tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo công tác giáo dục chính trị tại đơn vị trong giai đoạn mới; Bộ Quốc phòng với Đề án “Đổi mới công tác giáo dục chính trị tại đơn vị trong giai đoạn mới” ban hành kèm theo Quyết định số 2677/QĐ-BQP ngày 23/7/2013 và ngày 21/3/2016, Tổng Cục Chính trị ra Quyết định số 438/QĐ-CT ban hành Quy chế giáo dục chính trị trong Quân đội nhân dân và dân quân tự vệ. Trong đó, tập trung quán triệt cho đội ngũ cán bộ các cấp có nhận thức sâu sắc về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của Đề án và việc đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục chính trị trong giai đoạn hiện nay; chú trọng hướng dẫn, chỉ đạo, triển khai thực hiện bảo đảm tính liên tục, đồng bộ, thống nhất quy chế công tác giáo dục chính trị trong Quân đội nhân dân và dân quân tự vệ Việt Nam. Bên cạnh đó, Bộ Quốc phòng cũng ra Chỉ thị số 79/CT-BQP ngày 22/7/2022 về xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện “Mẫu mực, tiêu biểu” trong toàn quân, trong đó xác định tiêu chuẩn đầu tiên quan trọng và xuyên suốt, chính là xây dựng đơn vị vững mạnh về chính trị. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã từng đặt ra yêu cầu đối với quân đội: “Phải tăng cường công tác chính trị, luôn luôn nâng cao trình độ chính trị và giác ngộ giai cấp của bộ đội ta”2.
Thực tế hiện nay, công tác giáo dục chính trị ở các đơn vị cơ sở trong quân đội đã bám sát tình hình nhiệm vụ cách mạng, nhiệm vụ của quân đội, bám sát thực tiễn xây dựng, huấn luyện sẵn sàng chiến đấu, tập trung giáo dục, bồi dưỡng nâng cao nhận thức về lý luận chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Coi trọng hơn, là công tác tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nhiệm vụ quân đội, những yêu cầu về phẩm chất, bản lĩnh của người quân nhân cách mạng, nêu gương người tốt việc tốt, phê phán những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân, tư tưởng cơ hội, lối sống thực dụng. Công tác giáo dục chính trị góp phần nâng cao nhận thức, lòng tin của mọi hạ sĩ quan, binh sĩ với đường lối đổi mới, sáng tạo của Đảng, tạo được sự nhất trí, đồng thuận trong toàn quân. Vì vậy, trước những diễn biến hết sức phức tạp của tình hình chính trị, quân sự, kinh tế, xã hội trên phạm vi thế giới, khu vực và trong nước, mọi hạ sĩ quan, binh sĩ trong quân đội luôn tỏ rõ sự kiên định vững vàng về bản lĩnh chính trị, lập trường tư tưởng, ý chí quyết tâm chiến đấu, bảo đảm cho quân đội luôn vững mạnh về chính trị, góp phần quan trọng vào việc ổn định chính trị của đất nước.
Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay, trước tác động không nhỏ của mặt trái cơ chế thị trường, sự bùng nổ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là những thông tin trái chiều, thiếu kiểm chứng tràn lan trên mạng xã hội… những biến đổi sâu sắc trong đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa đã và đang tác động mạnh mẽ vào tư tưởng của hạ sĩ quan, binh sĩ trong quân đội. Đặc biệt ở đơn vị cơ sở, một bộ phận hạ sĩ quan, binh sĩ thiếu gắn bó với đơn vị, đang bị chi phối bởi những làn văn hóa xấu độc, làm cho chuẩn mực đạo đức, các thang bậc giá trị trong họ bị đảo lộn, những giá trị vật chất có phần nổi trội hơn những giá trị tinh thần tư tưởng. Sự nhận thức lệch lạc, lối sống thực dụng và động cơ thiếu trong sáng đó đã làm cho họ giảm sút ý chí, không chú trọng học tập, rèn luyện, buông lỏng việc thực hiện các chế độ nền nếp, vi phạm nhiều khuyết điểm, có cả những khuyết điểm nghiêm trọng. Cùng với đó, sự chống phá điên cuồng của các thế lực thù địch trong và ngoài nước với những luận điệu xuyên tạc trắng trợn nhằm đẩy mạnh chiến lược “Diễn biến hòa bình” bạo loạn lật đổ; “phi chính trị hóa” quân đội, kết hợp những thủ đoạn mới hết sức tinh vi, xảo quyệt đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả giáo dục chính trị trong quân đội ta.
Ngoài ra, việc tiến hành công tác giáo dục chính trị ở một số đơn vị vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định, như việc xây dựng kế hoạch, chương trình giáo dục chính trị ở một số đơn vị còn chưa khoa học, kiểm tra đánh giá kết quả học tập lý luận chính trị có đơn vị chưa thật chặt chẽ, điều kiện vật chất bảo đảm cho công tác giáo dục chính trị có lúc, có nơi chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ, “Nhiều đơn vị, cơ sở vật chất phục vụ công tác giáo dục chính trị còn thiếu; phòng học tập chính trị cấp đại đội, tiểu đoàn chưa bảo đảm”3; nội dung, hình thức phương pháp giáo dục còn đơn điệu, nặng về thông tin một chiều, chưa phát huy được tính độc lập sáng tạo của người học, chưa chú trọng việc gắn lý luận vào xem xét giải quyết những vấn đề thực tiễn hoạt động quân sự đặt ra đối với người học. Đội ngũ cán bộ tiến hành công tác giáo dục chính trị có đồng chí chưa thật chú trọng đến chất lượng hiệu quả bài giảng, chưa phát huy hết vai trò của đội ngũ cán bộ quân sự trong giáo dục chính trị, nhất là đội ngũ cán bộ trung đội trưởng – lực lượng trực tiếp chỉ huy, quản lý, huấn luyện bộ đội. Bên cạnh đó, tinh thần tự giác, tự quản lý của một bộ phận hạ sĩ quan, binh sĩ còn yếu, nhất là trong giờ nghỉ, ngày nghỉ, quá trình nghỉ phép, tranh thủ, thực hiện các nhiệm vụ xa đơn vị như huấn luyện dã ngoại, diễn tập, dân vận… những hạn chế ấy gây ra ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng giáo dục chính trị của mỗi đơn vị, là bài toán không dễ cho cấp ủy và đội ngũ cán bộ chủ trì.
Một số giải pháp cơ bản nâng cao chất lượng công tác giáo dục chính trị ở đơn vị cơ sở Quân đội
Để công tác giáo dục chính trị thực sự có hiệu quả ở các đơn vị cơ sở trong toàn quân, lực lượng tham gia vào công tác giáo dục chính trị cần chú trọng thực hiện những giải pháp sau:
Một là, nâng cao nhận thức, phát huy vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy và đội ngũ cán bộ chủ trì các cấp trong xây dựng nghị quyết, kế hoạch và triển khai nhiệm vụ tiến hành công tác giáo dục chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ ở đơn vị cơ sở Quân đội hiện nay.
Đây là giải pháp đóng vai trò then chốt, quyết định chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục chính trị ở các đơn vị cơ sở. Giáo dục chính trị là một nội dung huấn luyện của đơn vị với đầy đủ các yếu tố cấu thành như nội dung, hình thức, phương pháp, phương tiện, người dạy, người học…, đặt dưới sự quản lý điều hành của cấp ủy và đội ngũ cán bộ chủ trì các cấp. Do vậy, trước hết, cấp ủy các cấp phải nhận thức sâu sắc vai trò công tác giáo dục chính trị, từ đó xây dựng nghị quyết lãnh đạo tiến hành giáo dục chính trị kịp thời, sát đúng, gắn với nhiệm vụ cụ thể của từng đơn vị, đồng thời đội ngũ cán bộ chủ trì phải nêu cao tinh thần trách nhiệm, gắn chức trách nhiệm vụ với kết quả công tác giáo dục chính trị của đơn vị mình.
Để công tác giáo dục chính trị thực sự có hiệu quả, cấp ủy đảng các cấp cần xây dựng nghị quyết chuyên đề lãnh đạo nhiệm vụ giáo dục chính trị; trên cơ sở đó, nghiên cứu nắm chắc đặc điểm, nhiệm vụ giáo dục, đối tượng giáo dục để làm tốt công tác chuẩn bị, phân công, giao nhiệm vụ cụ thể cho các lực lượng tham gia, nhất là cơ quan chính trị, các tổ cán bộ giảng dạy chính trị và đội ngũ cán bộ chính trị. Thống nhất nhận thức, đề cao trách nhiệm cần được thực hiện trong suốt quá trình và đến từng hạ sĩ quan, binh sĩ trong đơn vị, trong đó, đội ngũ cán bộ chính trị phải là ngọn cờ đầu, là hạt nhân trong công tác giáo dục chính trị, “thực sự là người anh, người chị, người bạn thân thiết của bộ đội”4, góp phần quan trọng nâng cao chất lượng giáo dục chính trị ở đơn vị cơ sở. Cùng với đó, lãnh đạo, chỉ huy các cấp cần thường xuyên quan tâm chăm lo xây dựng mối quan hệ đoàn kết, gắn bó trong đơn vị, xây dựng môi trường văn hóa quân sự lành mạnh, chăm lo đời sống vật chất tinh thần cho hạ sĩ quan, binh sĩ. Đồng thời, tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng, phương pháp tiến hành công tác giáo dục chính trị cho cán bộ chính trị và cán bộ trực tiếp tiến hành công tác giáo dục chính trị, là điều kiện quan trọng để công tác giáo dục chính trị ở đơn vị cơ sở được tiến hành có hiệu quả.
Hai là, thường xuyên đổi mới nội dung, chương trình và phương pháp giáo dục chính trị ở các đơn vị cơ sở Quân đội hiện nay
Chất lượng giáo dục chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ ở đơn vị cơ sở được tạo thành bởi tổng hòa các yếu tố, từ nội dung, chương trình giáo dục của đơn vị được triển khai từ trên xuống, đến những nội dung đơn vị xác định, cùng với đó là phương pháp giáo dục của chủ thể trực tiếp tiến hành giáo dục. Nhằm đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn mới, công tác giáo dục chính trị của các đơn vị cần có những đổi mới phù hợp với tình hình thực tiễn hoạt động quân sự hiện nay.
Việc đổi mới nội dung, chương trình và phương pháp giáo dục chính trị đòi hỏi các đơn vị nghiên cứu nắm chắc yêu cầu của từng bài học và tổng thể chương trình giáo dục; trên cơ sở tài liệu học tập do Tổng cục Chính trị ban hành, đội ngũ cán bộ giảng dạy chính trị tiến hành cụ thể hóa, cập nhật, bổ sung những nội dung mới vào giáo án bài giảng gắn với đơn vị mình, đồng thời lồng ghép những nội dung đơn vị được phép tự xác định ngoài nội dung theo quy định của Tổng cục Chính trị, như tuyên truyền giáo dục truyền thống đơn vị, các phong tục, tập quán, tín ngưỡng của nhân dân địa phương khu vực đóng quân… Chủ thể giáo dục cần đầu tư công sức, trí tuệ vào những nội dung tiến hành giáo dục, nhất là việc lựa chọn những nội dung tự xác định phải linh hoạt, sáng tạo nhưng phù hợp và theo đúng quy định.
Về phương pháp, cần đổi mới cả phương pháp của người dạy và phương pháp tiếp thu của người học. Với người dạy, cần nắm chắc đối tượng lên lớp, nắm chắc trình độ nhận thức, tâm lý người học để sử dụng các phương pháp tiến hành giáo dục một cách phù hợp, cùng với đó là việc ứng dụng các phương tiện công nghệ thông tin hiện đại, nhằm tối ưu hóa phương pháp và nội dung truyền tải, tạo hứng thú, động lực, tạo bầu không khí thoải mái giúp người học tiếp thu bài học một cách tốt nhất. Về phần hạ sĩ quan, binh sĩ tham gia học tập chính trị, trước hết phải nhận thức được tầm quan trọng của việc học chính trị, từ đó có tâm thế vững vàng, thoải mái trước khi bước vào giờ học, không để tồn tại, nảy sinh tư tưởng ngại học, sợ học, lười học chính trị.
Bên cạnh đó, đẩy mạnh đổi mới công tác bảo đảm vật chất, trang thiết bị dạy học làm cho hệ thống trang thiết bị phục vụ đắc lực, hiệu quả nhất, phát huy tốt nhất công năng cho việc nâng cao chất lượng giáo dục chính trị. Hệ thống trang thiết bị kỹ thuật, phục vụ công tác giáo dục chính trị cho đơn vị cần được bảo đảm cả số lượng và chất lượng, đi cùng với đó là năng lực khai thác, sử dụng cũng như công tác quản lý, sửa chữa, bảo dưỡng các trang thiết bị, nhất là hệ thống máy tính, máy trình chiếu… có như vậy chủ thể tiến hành công tác giáo dục chính trị mới thể hiện hết được phương pháp của mình, tự tin truyền đạt kiến thức cho đơn vị, tạo ra những buổi học thực sự chất lượng.
Ba là, thường xuyên chú trọng đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục chính trị.
Công tác kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục chính trị của đơn vị có vai trò rất quan trọng, việc chú trọng và đổi mới thường xuyên công tác kiểm tra, đánh giá kết quả, góp phần tác động đến chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục chính trị ở đơn vị cơ sở… Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục chính trị, phải được bắt đầu từ nhận thức, quan điểm nhất quán của cấp ủy, chỉ huy các cấp. Cùng với đó, là sự đồng bộ trong hệ thống tổ chức, triển khai và bảo đảm cho hoạt động này, như quá trình xây dựng hệ thống đề thi, đáp án, tổ chức bồi dưỡng, tập huấn và thành lập đội ngũ giám khảo có năng lực, đảm bảo sự công tâm, khách quan, tính chính xác trong đánh giá kết quả, khắc phục triệt để bệnh thành tích trong công tác giáo dục chính trị. Đồng thời, thông qua quá trình kiểm tra đánh giá kết quả, bên cạnh tuyên dương những tập thể, cá nhân có thành tích tốt, thì cũng chỉ ra những hạn chế, khuyết điểm để có những biện pháp khắc phục, nhằm nâng cao chất lượng cho các đợt huấn luyện ở những giai đoạn tiếp theo.
Bốn là, làm tốt công tác sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm ở các đơn vị cơ sở.
Xác định công tác sơ kết, tổng kết rút kinh nghiệm công tác giáo dục chính trị ở các đơn vị cơ sở là việc làm thường xuyên của cấp ủy, tổ chức đảng và của các cơ quan, đơn vị. Qua đó, đánh giá những việc đã làm được, những khó khăn, vướng mắc, đồng thời rút ra bài học kinh nghiệm, xây dựng hệ thống giải pháp góp phần không nhỏ nâng cao chất lượng công tác giáo dục chính trị ở đơn vị cơ sở. Đây là một giải pháp quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ. Nội dung, hình thức, phương pháp, điều kiện tổ chức giáo dục, nhận thức của người học, cũng như năng lực, trình độ của chủ thể giáo dục thường xuyên vận động biến đổi và chịu sự tác động ảnh hưởng bởi các yếu tố. Chính vì vậy, mọi đơn vị cần phải coi trọng công tác sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm, từ đó kịp thời bổ sung, cập nhật những nội dung mới, tiếp thu những cách làm hay, sáng tạo để vận dụng vào trong quá trình giáo dục chính trị ở đơn vị mình.
Để công tác sơ, tổng kết đạt hiệu quả, cấp ủy, chỉ huy các cấp cần nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò của hoạt động này. Từ đó, có công tác chuẩn bị chu đáo, tổ chức duy trì điều hành thông suốt, hiệu quả. Sau hội nghị chắt lọc những ý kiến chất lượng, những kinh nghiệm hay, bài học quý được vận dụng ngay để phục vụ trực tiếp việc nâng cao chất lượng giáo dục chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ; đồng thời, thực hiện tốt công tác nhân rộng những mô hình hay, cách làm hiệu quả về công tác giáo dục chính trị trong toàn đơn vị.
Thực hiện giải pháp trên, cấp ủy, chỉ huy các đơn vị cần tránh những biểu hiện hình thức, qua loa, cách làm chiếu lệ; cần trân trọng, khích lệ những sáng kiến, ý tưởng mới. Thông qua hội nghị sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm cần phê bình thẳng thắn, nghiêm túc để vừa động viên được người tốt, việc tốt, vừa kiểm điểm, phê bình chấn chỉnh những sai phạm khuyết điểm để không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ ở đơn vị cơ sở hiện nay.
Kết luận
Cuộc cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn tiếp tục gia tăng với hình thái đa dạng: cuộc chạy đua vũ trang giữa các cường quốc quân sự ngày càng gay gắt hơn; mâu thuẫn giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản vẫn là mâu thuẫn lớn; dự báo một cuộc chiến tranh công nghệ cao trong tương lai hoàn toàn có thể xảy ra, sự chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch trên mặt trận chính trị, tư tưởng…. Đó là những mối đe dọa rất lớn cho nền hòa bình thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Nhiệm vụ bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa luôn được đặt lên hàng đầu. Quân đội với vai trò là công cụ sắc bén của Đảng phải thực sự đáp ứng những yêu cầu rất cao về cả con người lẫn vũ khí trang bị, trong đó yếu tố chính trị tinh thần giữ vai trò then chốt; mọi quân nhân phải tuyệt đối trung thành với mục tiêu, lý tưởng của Đảng. Từ đó, khẳng định rõ hơn công tác giáo dục chính trị, vừa là một nhiệm vụ cơ bản lâu dài, vừa là yêu cầu cấp bách trong giai đoạn hiện nay, góp phần xây dựng quân đội vững mạnh toàn diện “Mẫu mực, tiêu biểu”. Trước hết là vững mạnh về chính trị, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng Quân đội “tinh, gọn, mạnh”, giữ vững và phát huy bản chất, truyền thống Quân đội, phẩm chất cao đẹp “Bộ đội Cụ Hồ”, thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao.
