ThS. Đinh Văn Hùng
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Văn hóa lãnh đạo giúp chính trị viên ở đơn vị cơ sở có trí tuệ lãnh đạo sâu sắc, bản lĩnh lãnh đạo vững vàng, thực hiện công việc lãnh đạo một cách khoa học và hiệu quả bên cạnh đó, còn tạo ra uy tín cho người chính trị viên. Văn hóa lãnh đạo là những giá trị nền gốc, xuất phát từ kinh nghiệm, trải nghiệm của đội ngũ cán bộ lãnh đạo. Nhận thức đầy đủ, đúng đắn biểu hiện văn hóa lãnh đạo của chính trị viên ở đơn vị cơ sở có giá trị thực tiễn to lớn trong bồi dưỡng và phát huy vai trò văn hóa lãnh đạo của tổ chức cơ sở.
Đặt vấn đề
Nội dung về văn hóa lãnh đạo luôn được Đảng, Nhà nước quan tâm, trong Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng nhấn mạnh: “Xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa trong lãnh đạo và quản lý“1. Như vậy, việc xây dựng, phát triển văn hóa lãnh đạo là cần thiết, được đặt ra ở các tổ chức đảng các cấp, lĩnh vực, ngành và cả hệ thống đội ngũ cán bộ, đảng viên ở địa phương, cơ quan đơn vị trong các ngành, nghề cụ thể từ trung ương đến cơ sở.
Chính trị viên ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam là một bộ phận cán bộ của Đảng trong quân đội, giữ các cương vị khác nhau, như: chính trị viên đại đội, chính trị viên phó đại đội; chính trị viên tiểu đoàn, chính trị viên phó tiểu đoàn và các chức vụ tương đương. Đội ngũ này là lực lượng nòng cốt trong hoạt động công tác đảng, công tác chính trị ở đơn vị cơ sở. Cán bộ chính trị ở đơn vị cơ sở, ngoài việc thực hiện vai trò lãnh đạo của mình ở các cương vị, chức trách cán bộ Đảng, cán bộ chính quyền thì họ còn thực hiện vai trò lãnh đạo với tư cách là một đảng viên (trừ một số trường hợp mang tính cá biệt, còn hầu như chính trị viên ở đơn vị cơ sở quân đội ta đều đã là đảng viên).
Chính trị viên là cán bộ của Đảng trong quân đội, nên với tư cách là đảng viên cộng sản, họ phải thấm nhuần văn hóa lãnh đạo của Đảng; với tư cách là cán bộ, sĩ quan quân đội, họ phải có văn hóa thực hiện sự lãnh đạo của Đảng trong mọi phương diện tổ chức và hoạt động của quân đội như các cán bộ, sĩ quan khác và với tư cách là người chủ trì, lực lượng nòng cốt của hoạt động công tác đảng, công tác chính trị, văn hóa lãnh đạo của chính trị viên phải được ứng dụng khoa học và nâng lên thành nghệ thuật tổ chức lãnh đạo
Sự cần thiết phải có văn hóa lãnh đạo của chính trị viên ở đơn vị cơ sở quân đội
Công việc lãnh đạo nói chung, của chính trị viên ở đơn vị cơ sở Quân đội rất cần đến văn hóa lãnh đạo. Văn hóa lãnh đạo không chỉ giúp chính trị viên có trí tuệ lãnh đạo sâu sắc hơn, bản lĩnh lãnh đạo vững vàng hơn, thực hiện công việc lãnh đạo một cách khoa học và hiệu quả hơn mà còn tạo ra uy tín cao của người chính trị viên. Văn hóa lãnh đạo còn đóng vai trò là những giá trị nền gốc, mang ý nghĩa kinh nghiệm, truyền thống để đội ngũ cán bộ trưởng thành nhanh và vững chắc.
Đối với tập thể đơn vị, khi văn hóa lãnh đạo của chính trị viên phát triển mạnh mẽ sẽ góp phần tạo ra bầu không khí tâm lý tập thể lành mạnh, hoạt động công tác đảng, công tác chính trị sẽ thoát khỏi cái vỏ “khô khan, cứng nhắc” để thực sự đi sâu vào đời sống và hoạt động cộng đồng đơn vị như những giá trị văn hóa, nhân văn.
Thực tế cho thấy, ở đơn vị nào mà chính trị viên có văn hóa lãnh đạo tốt thì đơn vị đó luôn đoàn kết, thống nhất, tạo sự đồng thuận và động lực to lớn khắc phục khó khăn, thử thách, hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ được giao. Ngược lại, ở đơn vị nào mà chính trị viên thiếu văn hóa lãnh đạo sẽ dẫn đến lạm dụng quyền uy, mệnh lệnh, thậm chí quân phiệt, xảy ra các hiện tượng ngấm ngầm chống đối, mất đoàn kết, khi đó chất lượng hoàn thành nhiệm vụ sẽ hạn chế.
Văn hóa lãnh đạo của chính trị viên quân đội không phải tự nhiên mà có, mà được hình thành, phát triển cùng với sự trưởng thành của quân đội, của đội ngũ chính trị viên.
Những biểu hiện văn hóa lãnh đạo của chính trị viên
Văn hóa lãnh đạo của chính trị viên ở đơn vị cơ sở được biểu hiện trên một số đặc trưng tiêu biểu sau:
Một là, được biểu hiện ở bản lĩnh chính trị và uy tín lãnh đạo.
Bản lĩnh chính trị của chính trị viên đơn vị cơ sở trước hết được biểu hiện ở trình độ nhận thức chính trị sâu sắc, đúng đắn. Nhận thức chính trị của chính trị viên đơn vị cơ sở là sự phản ánh trực tiếp những vấn đề chính trị – xã hội có liên quan, có sự tác động hàng ngày, trên cơ sở đó đem lại cho họ những tri thức chính trị, hình thành trình độ lý luận khoa học để chính trị viên đơn vị cơ sở xem xét, giải quyết các vấn đề. Nhận thức chính trị không chỉ dừng lại ở việc phản ánh trực tiếp, cảm tính các vấn đề chính trị – xã hội đang xảy ra hằng ngày mà đòi hỏi chính trị viên cần phải từng bước hình thành, hoàn thiện phương pháp luận, thế giới quan khoa học trong phân tích, đánh giá và giải quyết các vấn đề đặt ra ngày càng chính xác hơn, hiệu quả hơn. Trình độ nhận thức chính trị của họ phụ thuộc vào khả năng nghiên cứu, vận dụng lý luận Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào phạm vi hoạt động thực tiễn chính trị xã hội của chính trị viên cũng như kinh nghiệm kiến thức thực tiễn của họ.
Bản lĩnh chính trị của người chính trị viên đơn vị cơ sở được thể hiện ở sự vững vàng kiên định, đồng thời nhạy cảm trước những biến động chính trị – xã hội, trước những nguy cơ và thời cơ. V.I. Lênin đã đòi hỏi người cán bộ lãnh đạo cần phải có tính nhạy bén chính trị cần thiết để giải quyết một cách chính xác và mau lẹ những vấn đề chính trị phức tạp. Nếu không có tính nhạy bén chính trị, không có tầm nhìn xa, trông rộng, phát hiện, dự kiến kịp thời mọi khả năng, mọi biến động của tình hình chính trị, chính trị viên đơn vị cơ sở sẽ không khỏi bị động, lúng túng, thậm chí dao động, mất phương hướng, nhất là trong đấu tranh chính trị phức tạp, đối phó với kẻ địch mạnh và nhiều âm mưu thâm hiểm xảo quyệt.
Sự vững vàng, kiên định của chính trị viên bao giờ cũng gắn liền với lòng tin tuyệt đối vào lý tưởng chính trị mà mình theo đuổi, lòng tin vào đồng đội, đặc biệt là lòng tin vào chính bản thân với vị trí công tác đảm nhiệm. Do vậy, bản lĩnh chính trị của chính trị viên đơn vị cơ sở trước hết được thể hiện ở lòng tin sâu sắc vào sự tất thắng của chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, của lý tưởng cộng sản chủ nghĩa; lòng tin vào sức mạnh của chính nghĩa, của tính nhân đạo, kiên định mục tiêu, lý tưởng, con đường độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội mà Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lựa chọn.
Bản lĩnh chính trị của chính trị viên còn được biểu hiện ở khả năng đấu tranh chống lại các tư tưởng thù địch, góp phần làm thất bại chiến lược “diễn biến hòa bình” của kẻ thù, đồng thời, phát hiện và tổ chức, lãnh đạo giải quyết tốt những sự việc trong đơn vị, trong địa bàn đóng quân bảo đảm đúng với đường lối, chủ trương của Đảng, chỉ thị mệnh lệnh cấp trên và phù hợp với điều kiện lịch sử cụ thể.
Bản lĩnh chính trị là một trong những yếu tố quan trọng tạo ra uy tín của chính trị viên đơn vị cơ sở. Uy tín đó có “sức cảm hóa” ấy được tạo nên bởi phẩm chất chính trị vững vàng, đạo đức cách mạng trong sáng; năng lực tổ chức, thực hành công tác đảng, công tác chính trị giỏi; phong cách lãnh đạo dân chủ, quan hệ cởi mở, gần gũi với cán bộ, chiến sĩ; có lối sống lành mạnh, tác phong làm việc khoa học. Thông qua quá trình hoạt động, giao tiếp, “sức cảm hóa” của chính trị viên tác động, ảnh hưởng tới cán bộ, chiến sĩ, thu hút lôi kéo mọi người cả về nhận thức, quan điểm lập trường, về tư tưởng tình cảm, ý chí, về hành vi, thái độ, về đạo đức, lối sống… Những tác động này được cán bộ, chiến sĩ tiếp nhận và thừa nhận, tin tưởng và dần dần tự giác tuân theo, noi theo.
Hai là, được biểu hiện ở trình độ tri thức lãnh đạo.
Tri thức lãnh đạo là quá trình và kết quả phản ánh trực tiếp quá trình lãnh đạo của chính trị viên đơn vị cơ sở, được thể hiện ở trình độ kiến thức toàn diện (trong đó có kiến thức về quy trình, nguyên tắc và phương pháp lãnh đạo), ở kinh nghiệm thực tiễn được đúc rút trực tiếp từ quá trình lãnh đạo đơn vị và tham gia hoạt động chính trị – xã hội của chính trị viên.
Tuy nhiên, chức trách người chủ trì công tác đảng, công tác chính trị đòi hỏi ở chính trị viên một tầm tri thức toàn diện, một vốn kiến thức kết hợp giữa quá trình học tập, nghiên cứu từ nhà trường, sách vở, với quá trình tích luỹ kinh nghiệm từ cuộc sống, có như vậy chính trị viên mới có được sự nhạy cảm chính trị, rèn luyện được bản lĩnh vững vàng và lý giải các vấn đề trong thực tiễn một cách sâu sắc, sinh động. Chính trị viên hiện nay do chế độ thi tuyển đầu vào từ học sinh nên vốn trải nghiệm thực tiễn còn rất hạn chế, lượng kiến thức của nhiều chính trị viên còn ở dạng kinh viện, giáo điều, khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn còn lúng túng.
Ba là, được biểu hiện ở phẩm chất, đạo đức lối sống của họ.
Chính trị viên các đơn vị cơ sở là người chủ trì về chính trị, là hạt nhân đoàn kết và là điểm tựa tinh thần, tâm lý của cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị, vì thế, tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng, xây dựng lối sống trong sạch trở thành một yêu cầu khách quan mang tính nguyên tắc, một trong những nét biểu hiện đặc sắc văn hóa lãnh đạo của người chính trị viên đơn vị cơ sở. Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Tư cách của người chính trị viên có ảnh hưởng rất quan trọng đến bộ đội. Người chính trị viên tốt, thì bộ đội ấy tốt. Người chính trị viên không làm tròn nhiệm vụ, thì bộ đội ấy không tốt”2. Trong tình hình hiện nay, trước âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, “phi chính trị hóa” quân đội của kẻ thù, trong đó có một nội dung quan trọng là làm suy thoái đạo đức, lối sống của cán bộ, chiến sĩ, trước tình trạng suy thoái về đạo đức, lối sống, quan liêu, tham nhũng của một bộ phận cán bộ, đảng viên, vấn đề giữ gìn phẩm chất đạo đức, lối sống của người chính trị viên càng trở thành vấn đề quan trọng, cấp bách để đáp ứng yêu cầu của văn hóa lãnh đạo hiện nay. Đạo đức cách mạng, lối sống tốt đẹp của chính trị viên ở đơn vị cơ sở hiện nay phải được thể hiện được sự đúng đắn về tư tưởng, quan điểm chính trị, cái trí, cái tâm, cái đức, lòng nhân ái vị tha, nếp sống văn minh, thiết tha với công tác lãnh đạo, công tác nghiệp vụ, trong các mối quan hệ và trong sinh hoạt hằng ngày. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã từng dạy rằng: “Bộ đội ta ngày càng trưởng thành và tiến bộ. Các đồng chí cán bộ của Đảng ở các cấp phải cố gắng tiến bộ hơn, để lãnh đạo bộ đội. Từ việc lớn đến việc nhỏ, cán bộ đều phải làm kiểu mẫu. Giữ gìn kỷ luật, học tập kỹ thuật, luyện công lập công, xung phong hãm trận, thân ái đoàn kết, nói tóm lại, mỗi việc trong bộ đội, cán bộ đều phải làm gương”3.
Phẩm chất đạo đức cách mạng, tác phong lối sống của người chính trị viên, trước hết, được biểu hiện ở lòng trung thành với đảng, với chế độ, với Nhân dân. Đó là tinh thần kiên định, tuyệt đối tin tưởng vào sự nghiệp cách mạng mà Đảng và dân tộc tiến hành, quyết tâm phấn đấu hoàn thành nhiệm vụ trong mọi hoàn cảnh để làm tốt chức năng bảo vệ Đảng, bảo vệ chế độ, bảo vệ Tổ quốc và Nhân dân, gắn bó ruột thịt với Nhân dân. Thứ hai, đó là tinh thần đoàn kết, thống nhất cao với đồng chí, đồng đội, coi chiến sĩ như anh em ruột thịt. Được thể hiện ở sự đồng cam cộng khổ với cán bộ chiến sĩ, thực hiện tinh thần dân chủ, gắn bó keo sơn, yêu thương hòa thuận trên dưới, hết lòng chăm lo cho cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị. Thứ ba, là tinh thần cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư của chính trị viên; làm việc siêng năng, chuyên cần và có kế hoạch; biết tiết kiệm công sức của bộ đội, giữ gìn, bảo vệ tài sản, của cải của đơn vị, không xa hoa, lãng phí; sống trong sạch, không tham lam, ham của cải, địa vị, không tranh công đổ lỗi; thẳng thắn, chính trực, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, biết bảo vệ cái đúng, đấu tranh với cái sai, cái xấu; làm việc công tâm, công bằng không vụ lợi riêng tư, biết đặt lợi ích của tập thể lên trên lợi ích cá nhân. Thứ tư, đó là tinh thần quốc tế vô sản trong sáng, cao cả; sẵn sàng giúp đỡ bạn bè quốc tế với tinh thần vô tư, trong sáng, giúp bạn là tự giúp mình. Vì vậy, phẩm chất đạo đức cách mạng, tác phong lối sống được coi là “nền tảng”, là “cái gốc”, để phát huy tài năng và các phẩm chất khác của chính trị viên, là nét đặc trưng của văn hóa lãnh đạo của đội ngũ cán bộ này.
Bốn là, biểu hiện ở trình độ chuyên môn, nghiệp vụ.
Chính trị viên ở đơn vị cơ sở là những người đảm đương vai trò chủ yếu trong chuẩn bị và trực tiếp truyền đạt các chủ đề lý luận chính trị cho sĩ quan; tiến hành quán triệt các nghị quyết của tổ chức đảng cấp trên và cấp mình cho đảng viên trong toàn đảng bộ, chi bộ. Chính trị viên là những người đề xuất, tham mưu vạch ra chủ trương lãnh đạo, chủ trì thảo luận, xây dựng kế hoạch, quán triệt kế hoạch, đồng thời tổ chức thực hiện và trực tiếp tiến hành các mặt hoạt động.
Đặc thù của hoạt động quân sự nói chung và yêu cầu nhiệm vụ của đơn vị cơ sở nói riêng thường xuyên biến động, do đó, quán triệt, giáo dục nhiệm vụ cho bộ đội là công việc hàng ngày của cán bộ lãnh đạo, chỉ huy các đơn vị. Trong thực tế, việc quán triệt, giáo dục nhiệm vụ cho cán bộ, chiến sĩ tại các đơn vị thường được tiến hành trước mỗi buổi huấn luyện, trong các buổi sinh hoạt đơn vị và lễ chào cờ đầu tuần, đầu tháng.
Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của chính trị viên ở đơn vị cơ sở hiện nay, về cơ bản đã đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ, một số nghiệp vụ được đánh giá khá tốt, góp phần làm cho công tác đảng, công tác chính trị trong quân đội có được sự chuyển biến tích cực và ngày càng đi vào nền nếp; chất lượng, hiệu quả được nâng lên, góp phần xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị; tăng cường đoàn kết quân dân, giữ vững ổn định chính trị trên các địa bàn đóng quân; tham gia đấu tranh chống các quan điểm sai trái, thù địch, giữ vững trận địa tư tưởng của Đảng trong quân đội.
Năm là, biểu hiện ở kỹ năng giao tiếp, tác phong, phương pháp công tác.
Kỷ năng giao tiếp, phương pháp tác phong công tác đóng vai trò quan trọng trong văn hóa lãnh đạo của chính trị viên ở đơn vị cơ sở. Với cương vị chủ trì về chính trị trong các đơn vị, là người trực tiếp tiến hành công tác tư tưởng, công tác tổ chức, chính trị viên ở các đơn vị cơ sở vừa qua đã thực sự là trung tâm đoàn kết của đơn vị, khả năng giao tiếp và giải quyết các mối quan hệ trong và ngoài đơn vị có những bước tiến bộ đáng kể.
Tuy nhiên, trong giao tiếp, một số kỹ năng rất quan trọng của chính trị viên như kỹ năng thuyết phục đối tượng giao tiếp, kỹ năng diễn đạt cụ thể, dễ hiểu còn mới đạt ở mức trung bình. Những hạn chế về kỹ năng này là do chính trị viên còn hạn chế về tri thức, chưa được rèn luyện nhiều trong thực tế. Điểm đáng quan tâm nữa là khả năng tự chủ cảm xúc và hành vi của chính trị viên còn ở mức thấp. Tuy không phải với tất cả số chính trị viên, nhưng sự nóng nảy, thiếu kìm chế trong giải quyết các mối quan hệ là nét tính cách không phù hợp với yêu cầu, tác phong công tác của chính trị viên. Hạn chế này sẽ có ảnh hưởng xấu đến chất lượng giao tiếp, đến chất lượng hoạt động thực tiễn cũng như quá trình hoàn thiện kỹ năng giao tiếp của chính trị viên tại đơn vị.
Trong sinh hoạt và công tác, chính trị viên thường lựa chọn cách giải quyết mềm mỏng, tình cảm, không muốn bộc lộ mình là người ưa quyền hành, áp đặt. Trên các mặt biểu hiện cụ thể, văn hóa lãnh đạo hiện nay của đội ngũ chính trị viên ở đơn vị cơ sở có nhiều ưu điểm khá cơ bản, thể hiện được bản chất truyền thống của chính trị viên của quân đội ta; đồng thời có sự phát triển mới do điều kiện, hoàn cảnh, yêu cầu nhiệm vụ đòi hỏi và sự nỗ lực vươn lên của mỗi chính trị viên.
Kết luận
Bên cạnh những điểm mạnh khá cơ bản, văn hóa lãnh đạo của đội ngũ chính trị viên ở đơn vị cơ sở hiện nay cũng còn bộc lộ nhiều điểm hạn chế, bất cập do nhiều nguyên nhân: chất lượng tuyển chọn đầu vào đào tạo chính trị viên chưa được chú trọng; trong thực tế hoạt động ở các đơn vị cơ sở, đội ngũ chính trị viên cấp phân đội còn ít được giao chủ trì hoặc độc lập tiến hành một hoạt động, họ có ít cơ hội để rèn luyện và bộc lộ khả năng của bản thân; tinh thần tự học tập, nghiên cứu của chính trị viên chưa tích cực, chưa đúng phương pháp; cơ sở trang thiết bị phục vụ cho hoạt động công tác đảng, công tác chính trị ở các đơn vị cơ sở còn thiếu thốn, chưa hiện đại…
Xác định rõ những biểu hiện cơ bản văn hóa lãnh đạo của chính trị viên ở đơn vị cơ sở và qua việc phân tích, chỉ ra được hệ thống những biểu hiện cơ bản trên có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, làm cơ sở để đánh giá, đưa ra các giải pháp hữu hiệu góp phần phát triển văn hóa lãnh đạo của chính trị viên ở đơn vị cơ sở trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
