TS. Lương Hệ Minh
Ban Pháp chế quận Hà Đông, thành phố Hà Nội
Nguyễn Văn Út
Hệ 2, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Đội ngũ cán bộ, công chức ở xã, phường, thị trấn có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng, là những người sử dụng quyền lực nhà nước để thực thi công vụ; hoạt động của họ có ảnh hưởng rất lớn đối với mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, đòi hỏi đội ngũ này phải có đầy đủ phẩm chất, năng lực ngang tầm nhiệm vụ. Bài viết đề cập sự cần thiết phải bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ này; từ đó làm rõ các nội dung, biện pháp nhằm nâng cao chất lượng tự bồi dưỡng kiến thức pháp luật của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã hiện nay.
Từ khóa: Công chức cấp xã, tự bồi dưỡng, kiến thức pháp luật.
Đặt vấn đề
Đội ngũ cán bộ, công chức ở xã, phường, thị trấn (gọi chung là cán bộ, công chức cấp xã) có vai trò đặc biệt quan trọng trong hệ thống chính trị ở cơ sở. Đối với họ kiến thức pháp luật không chỉ trực tiếp tác động và chi phối đến việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ và quyền hạn được giao mà còn góp phần quan trọng vào việc duy trì kỷ cương phép nước, thực hiện dân chủ hoá xã hội, bảo đảm thực hiện tốt phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”1 ở cơ sở. Để phát huy tốt vai trò, trách nhiệm đó đòi hỏi đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã phải có trình độ hiểu biết về Hiến pháp, pháp luật của Nhà nước và các văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền các cấp, được biểu hiện ở kết quả thực thi pháp luật của đội ngũ này theo chức trách, nhiệm vụ, quyền hạn được giao.
Sự cần thiết phải nâng cao chất lượng tự bồi dưỡng kiến thức pháp luật của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã hiện nay
Thời kỳ mới, Đảng ta xác định: “Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, nâng cao năng lực, hiệu quả quản lý, điều hành và năng lực kiến tạo phát triển”2. Đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã là lực lượng trực tiếp quán triệt, triển khai thực hiện đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nghị quyết, chỉ thị của cấp ủy, chính quyền các cấp và phát huy quyền dân chủ ở cơ sở trong thực hiện các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội; tăng cường tiềm lực quốc phòng, an ninh ở địa phương; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, phát huy tối đa các nguồn lực ở từng địa phương và cả nước để phục vụ yêu cầu xây dựng đất nước Việt Nam thịnh vượng, hạnh phúc đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Đồng thời, đội ngũ này còn trực tiếp giải quyết các yêu cầu của công dân theo đúng quy định của pháp luật; lắng nghe, tiếp thu tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân từ cơ sở để phản ảnh với cấp trên. Qua đó, giúp Đảng, Nhà nước điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện đường lối, chính sách, pháp luật theo kịp sự vận động, phát triển của thực tiễn…
Thời gian qua, nhận thức đầy đủ về vị trí, vai trò và tác dụng của việc giáo dục, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã. Các cấp uỷ, chính quyền và cơ quan chức năng đã có sự quan tâm trong lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức ở cơ sở và đạt được nhiều kết quả tích cực, thiết thực góp phần nâng cao phẩm chất, năng lực, phong cách công tác và ý thức, năng lực thực thi pháp luật của đội ngũ này; góp phần phòng ngừa, ngăn chặn sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và hạn chế được những hành vi vi phạm kỷ luật, pháp luật của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã. Tuy nhiên, công tác bồi dưỡng nâng cao kiến thức pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập cả về nhận thức, trách nhiệm, nội dung, phương thức tiến hành và chất lượng, hiệu quả chưa cao… Nguyên nhân của những hạn chế nói trên chủ yếu do công tác lãnh đạo, chỉ đạo còn chưa quyết liệt và thiếu đồng bộ; chưa có sự chủ động vào cuộc của các tổ chức, các lực lượng và Nhân dân, nhất là tính tự giác, tích cực, chủ động của chính đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã trong tự bồi dưỡng nâng cao kiến thức pháp luật chưa được phát huy.
Trong thời gian tới trước yêu cầu, nhiệm vụ công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) đã xác định mục tiêu tổng quát về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam có “hệ thống pháp luật hoàn thiện, được thực hiện nghiêm minh, nhất quán; thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ hiệu quả quyền con người, quyền công dân,… nền hành chính, tư pháp chuyên nghiệp, pháp quyền, hiện đại; bộ máy nhà nước tinh gọn, trong sạch, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có đủ phẩm chất, năng lực, thực sự chuyên nghiệp, liêm chính,… đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh, bền vững, trở thành nước phát triển, có thu nhập cao theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào năm 2045”3.
Để thực hiện được mục tiêu trên, ngoài việc phải xây dựng được hệ thống pháp luật hoàn thiện, đòi hỏi phải tập trung vào nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong bộ máy nhà nước, trong đó có đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã có đủ phẩm chất, năng lực, thực sự chuyên nghiệp, liêm chính; tôn trọng pháp luật, có kiến thức và thái độ chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật; tự giác chấp hành, tuân thủ, bảo vệ pháp luật, có tinh thần đấu tranh chống lại các hành vi coi thường pháp luật; có niềm tin, đồng tình và ủng hộ giải quyết các vấn đề theo pháp luật và tôn trọng pháp luật. Do đó, phải tăng cường bồi dưỡng kiến thức pháp luật để xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã có năng lực và trình độ đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới, có phẩm chất chính trị, đạo đức, uy tín, có ý thức trách nhiệm công dân và trách nhiệm xã hội; thực sự am hiểu pháp luật để hướng dẫn, tổ chức thực hiện, áp dụng pháp luật, kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật, xử lý vi phạm, bảo vệ quyền và lợi ích của Nhân dân; hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, tôn trọng và chấp hành pháp luật.
Thực tế hiện nay trong quá trình hội nhập quốc tế, tuy ở cấp xã nhưng đã có nhiều mối quan hệ mang yếu tố nước ngoài phát sinh từ các dự án đầu tư của nước ngoài tương đối lớn và kéo theo hàng loạt các vấn đề, hệ luỵ phải giải quyết trong quá trình quản lý nhà nước, quản lý xã hội ở địa phương… Đòi hỏi đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã không chỉ kiên định về lập trường, quan điểm mà còn phải vững vàng về chuyên môn nghiệp vụ; không chỉ hiểu biết sâu sắc cả pháp luật trong nước và pháp luật quốc tế theo lĩnh vực công tác mà còn phải tuyên truyền, giáo dục, đưa pháp luật đến với Nhân dân địa phương. Theo đó, ở những địa bàn biên giới, cửa khẩu có nhiều yếu tố liên quan đến hộ tịch, tư pháp và hoạt động xuất nhập cảnh, phát triển kinh tế vùng biên… phải kịp thời giải quyết theo thông lệ quốc tế nhưng trên thực tế, vẫn còn nhiều vướng mắc, bất cập cả về thể chế và năng lực thực thi và đang là một rào cản không nhỏ trong quá trình hội nhập sâu rộng để thực hiện khát vọng phát triển ở các địa phương và cả nước. Vì vậy, tăng cường bồi dưỡng, không ngừng nâng cao kiến thức pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã đáp ứng yêu cầu thực tiễn là yêu cầu cấp thiết hiện nay.
Một số giải pháp nâng cao chất lượng tự bồi dưỡng kiến thức pháp luật của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã
Một là, đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã cần có động cơ thái độ đúng đắn, ý chí quyết tâm cao trong tự học tập, bồi dưỡng nâng cao kiến thức pháp luật đáp ứng yêu cầu chức trách, nhiệm vụ.
Thái độ, động cơ đúng đắn, có ý chí quyết tâm cao là nhân tố nội lực, thúc đẩy quá trình tự bồi dưỡng của mỗi cá nhân. Để xây dựng, đòi hỏi người đứng đầu cấp ủy, chính quyền địa phương thường xuyên làm tốt công tác phổ biến, quán triệt về điều kiện, tiêu chuẩn của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã, nhất là điều kiện, tiêu chuẩn về hiểu biết và thực hành pháp luật; cán bộ, công chức cần nắm chắc, thực hiện đúng chức trách, nhiệm vụ trong thực hành công vụ; không ngừng nâng cao nhận thức, thái độ, trách nhiệm với cương vị công tác, có quyết tâm cao trong thực hiện nhiệm vụ; quan tâm xây dựng kế hoạch, chương trình, nội dung phổ biến, giáo dục pháp luật cho các đối tượng chặt chẽ, khoa học, hiệu quả.
Thông qua thực tiễn công tác, sinh hoạt của các tổ chức đảng, chính quyền, các tổ chức chính trị – xã hội để giáo dục, quán triệt, động viên, xây dựng ý thức, thái độ, động cơ và quyết tâm đúng đắn trong tự bồi dưỡng, rèn luyện nâng cao kiến thức pháp luật của bản thân đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã. Mỗi cán bộ, công chức phải xác định việc tự bồi dưỡng nâng cao trình độ mọi mặt, trong đó có kiến thức pháp luật là trách nhiệm, nghĩa vụ của mỗi người cán bộ, đảng viên; các biểu hiện lười học tập, lười tu dưỡng, không chịu cập nhật thông tin mới, thiếu hiểu biết những điểm mới cũng là biểu hiện của sự suy thoái cần phải đấu tranh, khắc phục. Mỗi cán bộ, công chức tuyệt đối không đổ lỗi cho yếu tố khách quan mà thiếu tích cực, cố gắng trong tự bồi dưỡng, ngược lại phải luôn chủ động khắc phục khó khăn, trở ngại, đề cao tự giác mọi lúc, mọi nơi, bằng nhiều hình thức trong tự học tập, bồi dưỡng nâng cao kiến thức pháp luật cho bản thân.
Hai là, mỗi cán bộ, công chức cần tích cực, chủ động trong xây dựng và thực hiện kế hoạch tự bồi dưỡng kiến thức pháp luật bảo đảm chặt chẽ, khoa học, hiệu quả.
Căn cứ vào đặc điểm, nhiệm vụ, tình hình cụ thể của địa phương, gia đình và nhu cầu hiểu biết, thực thi pháp luật trong thực hành công vụ để tự mình xây dựng kế hoạch. Trong kế hoạch phải xác định được rõ phương hướng; mục tiêu nhằm hướng vào phục vụ trực tiếp cho thực hành công vụ người cán bộ, công chức; nội dung mở rộng để hiểu biết sâu rộng về pháp luật, toàn diện nhưng có trọng tâm, trọng điểm, không dàn trải; hướng vào xây dựng tinh thần tự giác, ham hiểu biết, tìm hiểu, nghiên cứu, thực hành pháp luật của Nhà nước, quy chế, quy định của địa phương.
Biện pháp tự bồi dưỡng cần cụ thể, rõ ràng để hình thành cho mình thói quen đọc sách, báo, xem, nghe thông tin chính thống, nhất là các chuyên mục về kiến thức pháp luật. Xác định tự bồi dưỡng ngay trong khi thi hành công vụ, bằng cách luôn chủ động, mạnh dạn trao đổi, thảo luận những vấn đề còn chưa rõ, chưa hiểu, vướng mắc về lý luận, thực tiễn pháp lý đặt ra trong xây dựng và thực hành pháp luật, hình thành thói quen tư duy, nhận định và thực hành các tình huống pháp lý độc lập, có chính kiến của cá nhân về từng vấn đề thực tiễn, lý luận pháp lý đặt ra trên cơ sở các luận cứ pháp lý khoa học; tự bồi dưỡng thông qua trải nghiệm, thực hành pháp luật trong thực tiễn và cách thức ứng xử với các tình huống pháp lý đặt ra trong thực hành công vụ và cuộc sống hằng ngày; thông qua tự kiểm tra, tự đánh giá khả năng, trình độ nhận thức, hiểu biết và thực hành pháp luật, qua đó tự điều chỉnh kế hoạch, nội dung, hình thức, phương pháp tự bồi dưỡng kiến thức pháp luật của mình.
Ba là, đề cao tính tự giác, gương mẫu chấp hành pháp luật, quy chế, quy định và phấn đấu hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ được giao của cán bộ, công chức cấp xã.
Quá trình đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã thực hiện nghĩa vụ và quyền hạn của mình chính là quá trình tự bồi dưỡng, được biểu hiện ở ý thức, hành vi pháp luật và năng lực áp dụng pháp luật trong thực tiễn. Tinh thần gương mẫu, tự giác chấp hành pháp luật, quy chế, quy định trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao cũng là quá trình đội ngũ cán bộ, công chức dần tích lũy, nâng cao kiến thức pháp luật cho bản thân. Do đó, mỗi cán bộ, công chức cần hình thành cho mình thói quen sống, làm việc theo Hiến pháp và pháp luật; phải thực sự tiêu biểu, mực thước trong chấp hành pháp luật, quy phạm và các quy định, quy chế ở địa phương; tự giác, tích cực, rèn luyện thói quen nhận định, đánh giá các vấn đề thực tiễn pháp lý trong hoạt động công vụ và cuộc sống hằng ngày diễn ra, nhất là xem xét, đánh giá về thực tế vấn đề nhận thức, hiểu biết, chấp hành pháp luật của bản thân, của đồng nghiệp và Nhân dân cũng như hiệu quả của việc chấp hành pháp luật trong xã hội; luôn giữ thái độ đúng, tích cực, mang tích xây dựng cao, mẫu mực, nêu gương trong thực thi pháp luật; ủng hộ, cổ vũ, biểu dương, khuyến khích trước những hành vi thượng tôn pháp luật; kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm những hành vi vi phạm pháp luật, quy chế, quy định của địa phương, hành vi lợi dụng thực thi công vụ để vụ lợi cá nhân; kiên quyết đấu tranh, loại bỏ các hành vi trái với chuẩn mực đạo đức, trái thuần phong mỹ tục và truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, địa phương và đạo đức con người mới xã hội chủ nghĩa.
Bốn là, thường xuyên kiểm tra, đánh giá kết quả tự bồi dưỡng nâng cao kiến thức pháp luật của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã.
Cấp ủy, tổ chức đảng, người đứng đầu các cơ quan, đơn vị trong hệ thống chính trị các cấp ở địa phương có trách nhiệm quan tâm, tạo điều kiện giúp đỡ và thường xuyên kiểm tra, đánh giá kết quả tự bồi dưỡng kiến thức pháp luật của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã. Thông qua kết quả kiểm tra, đánh giá đúng thực chất nhận thức, thái độ, động cơ và kết quả tự bồi dưỡng kiến thức pháp luật của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã. Kịp thời phát hiện, uốn nắn, chấn chỉnh những hành vi sai trái cũng như việc thực hiện chưa nghiêm chương trình, kế hoạch, nội dung, hình thức, phương pháp đã được xác định.
Đánh giá đúng sự chuyển biến về nhận thức, kiến thức pháp luật, hành vi chấp hành pháp luật và kết quả thực hiện nghĩa vụ thực hành công vụ của từng cán bộ, công chức thuộc cơ quan, đơn vị mình quản lý để có biện pháp nhắc nhở, chấn chỉnh những thiếu sót, khuyết điểm; đồng thời, quan tâm, tạo điều kiện giúp đội ngũ cán bộ, công chức khắc phục những khó khăn, vướng mắc và biểu dương, nhân rộng các cá nhân, tập thể thực hiện hiệu quả hoạt động tự bồi dưỡng kiến thức pháp luật.
Cương quyết xử lý nghiêm các trường hợp thiếu trung thực trong tự bồi dưỡng. Tiếp tục nghiên cứu chuẩn hóa tiêu chí đánh giá, phân loại cán bộ, công chức cấp xã, trong đó coi trọng tiêu chí tự học tập, rèn luyện, bồi dưỡng kiến thức pháp luật. Lấy chất lượng thực hành công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức để đánh giá chất lượng tự bồi dưỡng; qua đó đánh giá chất lượng cán bộ, công chức cấp xã và coi đó là một trong những tiêu chí để cất nhắc, đề bạt bổ nhiệm cán bộ, công chức.
Kết luận
Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cần có đội ngũ cán bộ, công chức có ý thức thượng tôn pháp luật. Kiến thức pháp luật không thể tự nó đến được với mỗi người mà phải thông qua hoạt động phổ biến, giáo dục, bồi dưỡng pháp. Đó chính là phương thức truyền tải, chuyển giao những thông tin pháp luật, nội dung các nguyên tắc, quy định của pháp luật mới đến với đông đảo cán bộ, công chức Nhà nước và các tầng lớp nhân dân, trong đó có đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã, giúp họ nắm bắt, cập nhật, hiểu biết pháp luật một cách nhanh chóng, kịp thời để hoàn thành tốt chức trách được giao, trong đó tự bồi dưỡng nâng cao kiến thức pháp luật là trách nhiệm của mỗi cán bộ, công chức cấp xã, đồng thời cũng là yêu cầu, nhiệm vụ đối với cấp ủy, chính quyền các cấp trong thực thi công vụ hiện nay.
Chú thích:
1, 2. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thức XIII. Tập I. H.NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2021, tr.27, 284.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII). H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2022, tr.40-41.
Tài liệu tham khảo:
1. Hiến pháp năm 2013.
2. Luật Cán bộ, công chức năm 2008.
3. Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015.
4. Nghị định số 92/2009/NĐCP ngày 22/10/2009 của Chính phủ về chức danh, số lượng, một số chế độ, chính sách đối với cán bộ, công chức ở xã, phường, thị trấn và những người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã.
5. Quyết định số 163/QĐ-TTg ngày 25/01/2016 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt đề án đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức giai đoạn 2016 – 2025.
6. Kết luận số 80-KL/TW ngày 20/6/2020 của Ban Bí thư về việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 09/12/2003 của Ban Bí thư.
7. Kết luận 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị (khóa XIII) về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị (khóa XII) về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
