TS. Đỗ Khánh Năm
Học viện Hành chính Quốc gia
(Quanlynhanuoc.vn) – Trong bối cảnh toàn cầu hóa, các yêu cầu và thách thức về công tác bảo đảm chất lượng và kiểm định chất lượng đặt ra cho giáo dục đại học ngày càng cao. Đối với cơ sở giáo dục đại học, công tác đào tạo không chỉ dừng lại ở mức bảo đảm chất lượng mà đồng thời phải giải trình được chất lượng của chương trình đào tạo với người học, nhà tuyển dụng, các bên liên quan và xã hội. Bài viết làm rõ thực trạng về bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục tại Học viện Hành chính Quốc gia, đề xuất một số giải pháp đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học cũng như các điều kiện bảo đảm chất lượng để nâng cao chất lượng đào tạo.
Từ khóa: Học viện Hành chính Quốc gia; bảo đảm chất lượng, kiểm định chất lượng; chương trình đào tạo; giáo dục đại học.
Đặt vấn đề
Kiểm định chất lượng giáo dục đại học đã được triển khai ở nước ta được hơn 10 năm. Tuy nhiên, hoạt động này vẫn được xem như còn khá mới với xã hội và kể cả với nhiều cơ sở giáo dục đại học. Hiện nay, hoạt động này ngày càng phổ biến bởi nó là một công cụ hiệu quả giúp các trường kiểm soát và bảo đảm chất lượng đào tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh cho các cơ sở giáo dục. “Kiểm định chất lượng là một quá trình xem xét chất lượng từ bên ngoài, được giáo dục đại học sử dụng để khảo sát, đánh giá các cơ sở giáo dục và các ngành đào tạo nhằm bảo đảm và cải tiến chất lượng”1. Ở Việt Nam, “Kiểm định chất lượng giáo dục là biện pháp chủ yếu nhằm xác định mức độ thực hiện mục tiêu, chương trình, nội dung giáo dục đối với nhà trường và cơ sở giáo dục khác. Việc kiểm định chất lượng giáo dục được thực hiện định kỳ trong phạm vi cả nước và đối với từng cơ sở giáo dục. Kết quả kiểm định chất lượng giáo dục được công bố công khai để xã hội biết và giám sát2..
Nhận thức được tầm quan trọng của công tác này, Học viện Hành chính Quốc gia (sau đây viết tắt là Học viện) xác định bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo là một trong những công tác trọng tâm của Học viện. Học viện đã xây dựng lộ trình, kế hoạch mang tính hệ thống, đồng bộ trong công tác bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo và chuẩn bị những điều kiện cần và đủ để kiểm định chất lượng chương trình đào tạo thành công góp phần khẳng định thương hiệu đào tạo trong xã hội, nâng cao uy tín, vị thế của Học viện trong khu vực và quốc tế.
Khái quát về công tác bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục tại Học viện
Sự phát triển của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã ảnh hưởng trực tiếp tới mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó có giáo dục đại học, nơi trực tiếp đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đóng vai trò dẫn dắt sự phát triển xã hội. Đây là áp lực, nhưng đồng thời cũng là động lực thay đổi toàn diện nền giáo dục trên thế giới. Học viện đã và đang phát triển các mô hình đào tạo phù hợp từ triết lý giáo dục, xây dựng chương trình đào tạo dựa trên chuẩn đầu ra, đào tạo kỹ năng cho người học, cập nhật nội dung chương trình dạy học, ứng dụng công nghệ số trong giảng dạy để đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng nhu cầu của xã hội.
Hơn 64 năm xây dựng và phát triển, Học viện là đơn vị sự nghiệp công lập hạng đặc biệt, là trung tâm quốc gia thực hiện các chức năng đào tạo, bồi dưỡng năng lực, kiến thức, kỹ năng về hành chính, về lãnh đạo, quản lý cho cán bộ, công chức, viên chức; đào tạo nguồn nhân lực; nghiên cứu khoa học hành chính; tham mưu và tư vấn cho Bộ Nội vụ trong lĩnh vực hành chính và quản lý nhà nước. Hiện nay, Học viện đang thực hiện đào tạo 21 chương trình đào tạo trong đó có: 01 chương trình đào tạo trình độ tiến sĩ, 06 chương trình đào tạo thạc sĩ và 14 chương trình đào tạo đại học. Năm 2022, Học viện đã đánh giá được 03 chương trình đào tạo trình độ đại học bao gồm: ngành Quản lý nhà nước, ngành Quản lý văn hóa và ngành Lưu trữ học4. Cựu sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh của Học viện hiện thành đạt và đang đảm nhận nhiều cương vị, trọng trách trong các cơ quan, tổ chức, trường học và doanh nghiệp đóng góp quan trọng cho sự nghiệp phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Mục tiêu chiến lược đặt ra, Học viện trở thành trung tâm quốc gia về đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, bồi dưỡng, phát triển năng lực về hành chính, lãnh đạo, quản lý cho nền công vụ Việt Nam. Tầm nhìn đến năm 2045, Học viện trở thành trung tâm quốc gia ngang tầm khu vực châu Á – Thái Bình Dương về đào tạo, bồi dưỡng, nghiên cứu khoa học và tư vấn chính sách về hành chính, lãnh đạo, quản lý3.
Những thuận lợi, khó khăn trong công tác bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo tại Học viện
Từ ngày 01/01/2023 Trường Đại học Nội vụ Hà Nội sáp nhập vào Học viện theo Quyết định số 27/2022/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Trong bối cảnh mới, Học viện đã nhận thấy những thuận lợi, khó khăn về công tác bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục.
(1) Những thuận lợi:
Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành các văn bản quy định và hướng dẫn cụ thể các tiêu chuẩn dùng để làm công cụ đánh giá, quy trình kiểm định cùng với mục tiêu, kế hoạch kiểm định cụ thể đối với chương trình đào tạo.
Ban Giám đốc Học viện luôn quan tâm, động viên chỉ đạo việc thúc đẩy các giải pháp bảo đảm và nâng cao chất lượng đào tạo. Đồng thời, luôn quan tâm phát triển về bảo đảm chất lượng chương trình đào tạo qua hoạt động bồi dưỡng nâng cao nghiệp vụ và nghiên cứu phát triển. Trong đó, có những nội dung nổi bật, như:
Nguồn và cơ cấu nhân lực của hệ thống bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục bên trong Học viện đáp ứng tốt về chuyên môn cả về số lượng, chất lượng để thực hiện hiệu quả chức năng, nhiệm vụ được giao;
Hệ thống công cụ quản lý: Chiến lược, kế hoạch, chính sách, quy định, quy trình về hoạt động bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục được ban hành và thực hiện hiệu quả;
Hệ thống lưu trữ văn bản, rà soát, phổ biến chính sách, hệ thống, quy trình và thủ tục bảo đảm chất lượng được triển khai thực hiện;
Hoạt động bảo đảm và kiểm định chất lượng các chương trình đào tạo được thực hiện thường xuyên và đạt kết quả tốt;
Thông tin về bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo bao gồm kết quả phân tích dữ liệu phù hợp, chính xác và cung cấp kịp thời cho các bên liên quan, bảo đảm sự thống nhất, bảo mật và an toàn;
Công cụ khảo sát, thu nhận ý kiến phản hồi, quản lý thông tin dữ liệu bảo đảm và kiểm định chất lượng đầy đủ;
Nhận thức, đánh giá của xã hội về chất lượng giáo dục đối với các chương trình đào tạo được kiểm định thay đổi theo hướng tích cực. Kết quả kiểm định đánh giá chính xác là cơ sở để phân tầng năng lực đào tạo và trả lời cho xã hội biết đâu là địa chỉ đào tạo đáng tin cậy để theo học hay nghiên cứu. Cộng đồng xã hội, phụ huynh, người học, nhà tuyển dụng, thị trường lao động sẽ nhìn vào chất lượng của chương trình đào tạo đã qua kiểm định để tiếp nhận sinh viên tốt nghiệp, bố trí công việc phù hợp.
(2) Một số khó khăn, thách thức:
Một số viên chức được phân công thực hiện nhiệm vụ bảo đảm và kiểm định chất lượng tại các đơn vị có trình độ và năng lực công nghệ thông tin hạn chế khó đáp ứng cho việc chuyển đổi số.
Do tính chất sáp nhập Trường Đại học Nội vụ vào Học viện nên việc hoàn thiện cơ chế, chính sách, công cụ quản lý chưa đầy đủ, kịp thời;
Hệ thống thông tin, dữ liệu bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục chương trình đào tạo phục vụ giải trình vẫn còn lưu trữ phân tán ở các đơn vị khác nhau và chưa có sự liên thông trong trao đổi, sử dụng dữ liệu;
Một số lãnh đạo, giảng viên, nhân viên chưa nhận thức đầy đủ và thấy được tầm quan trọng về bảo đảm và kiểm định chất lượng nên việc triển khai công tác này vẫn còn có những khó khăn nhất định.
Một số giải pháp trong bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo tại Học viện
Để làm tốt công tác bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo tại Học viện, cần tập trung thực hiện một số giải pháp sau đây:
Thứ nhất, hoàn thiện cơ chế, chính sách và công cụ quản lý để luôn thích ứng với tình hình mới. Với đặc điểm Học viện là đơn vị sự nghiệp công lập hạng đặc biệt trong bối cảnh Trường Đại học Nội vụ Hà Nội sáp nhập vào Học viện nên việc hoàn thiện cơ chế, chính sách – công cụ quản lý nhằm bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo là hết sức cần thiết. Trên cơ sở đó, Học viện đã xây dựng và ban hành các văn bản, quy định phục vụ hệ thống bảo đảm chất lượng bên trong, như: Quy chế, Chiến lược, Chính sách bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục… của Học viện.
Để nâng cao sức cạnh tranh, hội nhập trên thị trường lao động khu vực và quốc tế, Học viện đặt ra yêu cầu liên tục cải tiến chương trình đào tạo để khẳng định giá trị, thương hiệu giúp các tổ chức, doanh nghiệp tiếp cận, thụ hưởng nguồn nhân lực chất lượng cao; người học được cung cấp các chương trình đào tạo có chất lượng, nhờ đó gia tăng đáng kể cơ hội việc làm sau khi tốt nghiệp.
Thứ hai, phát triển văn hóa chất lượng nhằm cải tiến liên tục theo chu trình PDCA. Hiểu được tầm quan trọng của việc cải tiến liên tục, đặc biệt là trong kỷ nguyên công nghệ, quản lý trong bối cảnh thay đổi, chính sách bảo đảm chất lượng giáo dục Học viện nhấn mạnh: Mỗi đơn vị, bộ phận của Học viện đều có trách nhiệm triển khai hiệu quả các hoạt động của đơn vị theo chu trình “Lập kế hoạch – Triển khai – Giám sát – Cải tiến” (PDCA: Plan – Do – Check – Act). Theo đó các đơn vị sẽ đổi mới chương trình đào tạo theo hướng hiện đại, đáp ứng yêu cầu của thị trường, phát triển tư duy sáng tạo của người học. Các nội dung cần cải tiến để bảo đảm chất lượng chương trình đào tạo bao gồm: các điều kiện đầu vào, quản lý quá trình đào tạo và quản lý chất lượng đầu ra phù hợp với Khung trình độ quốc gia; triển khai các giải pháp nâng cao khả năng có việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp; công bố các điều kiện bảo đảm chất lượng, tỷ lệ có việc làm của sinh viên tốt nghiệp; các sản phẩm khoa học công nghệ. Các tác động từ bối cảnh xã hội và tình hình hoạt động thực tế của đơn vị cũng được cập nhật, điều chỉnh ngay khi xác định các thay đổi này là cần thiết.
Để nâng cao chất lượng đào tạo, Học viện luôn cải tiến phương thức giảng dạy, đánh giá. Qua mỗi vòng lặp chu trình PDCA, các kinh nghiệm và các điều chỉnh cần thiết không những được áp dụng riêng cho từng khoa mà còn được xem xét áp dụng điều chỉnh chung trong toàn Học viện.
Thực hiện Thông tư số 19/2020/TT-BGDĐT ngày 30/6/2020 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành quy định về chế độ báo cáo định kỳ thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ Giáo dục và Đào tạo; căn cứ vào kết quả đánh giá ngoài và công nhận đạt tiêu chuẩn chất lượng chương trình đào tạo của tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục, các khoa sẽ báo cáo kết quả thực hiện kế hoạch cải tiến, nâng cao chất lượng giáo dục các chương trình đào tạo đã được đánh giá, công nhận đạt tiêu chuẩn chất lượng định kì4.
Ở cấp độ quản lý chương trình đào tạo, việc sử dụng kết quả đánh giá để cải tiến chất lượng giáo dục của các khoa, bộ môn là bắt buộc đối với mọi chương trình đào tạo. Dựa vào minh chứng và báo cáo tự đánh giá của các khoa, bộ môn để tiến hành cải tiến chương trình đào tạo khi nhận diện được nhu cầu thực tế cần cải tiến để đáp ứng yêu cầu so với các tiêu chuẩn, tiêu chí đặt ra. Tất cả các khoa, bộ môn có chương trình đào tạo thực hiện việc lập kế hoạch và báo cáo kết quả cải tiến đối với các chương trình đào tạo đã được kiểm định.
Thứ ba, triển khai các hoạt động rà soát và cải tiến liên tục chương trình đào tạo. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội, việc rà soát chương trình đào tạo nhằm cải tiến nâng cao chất lượng phải được đặt lên hàng đầu và thực hiện thường xuyên, liên tục. Với mục tiêu không ngừng cải tiến, nâng cao chất lượng chương trình đào tạo đáp ứng nhu cầu xã hội, Học viện đã đưa hoạt động rà soát và cải tiến chương trình đào tạo vào trong kế hoạch công tác năm. Theo kế hoạch, Ban Quản lý đào tạo thực hiện kiểm tra việc rà soát chương trình đào tạo của các khoa.
Năm học 2022 – 2023, giảng viên thuộc các chương trình đào tạo trực tiếp rà soát từng nội dung như chuẩn đầu ra chương trình đào tạo (Program Learning Outcomes – PLO), sự phù hợp trong ma trận biểu diễn mức độ đáp ứng của từng học phần đối với các PLO. Sự phù hợp giữa chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo với mục tiêu đào tạo, sứ mệnh và tầm nhìn của Học viện. Các PLO được cải tiến theo hướng thuận lợi trong việc đo lường đánh giá và phù hợp với trình độ đào tạo, có lưu ý diễn đạt theo các mức phân loại của Bloom: Kiến thức, Hiểu, Ứng dụng, Phân tích, Tổng hợp và Đánh giá. Phương pháp giảng dạy, đánh giá được cải tiến nhằm tăng mức độ đáp ứng của các học phần với các chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo.
Việc rà soát đã cho thấy những mặt mạnh của chương trình đào tạo cần phát huy, như: hệ thống thông tin dữ liệu về kiểm tra đánh giá đầy đủ, phù hợp và hiệu suất cao, đề cương chi tiết các môn học có mối liên hệ chặt chẽ với cấu trúc chương trình đào tạo. Các trao đổi, thảo luận trong các buổi rà soát cũng đề cập đến việc thực hiện đối sánh chuẩn đầu ra chương trình đào tạo với Khung trình độ quốc gia, tầm quan trọng của rubric (phiếu đánh giá), quy trình đánh giá mức độ đạt được chuẩn đầu ra học phần và chương trình đào tạo.
Bên cạnh đó, các chương trình đào tạo đã kịp thời điều chỉnh bổ sung những nội dung theo ý kiến các bên liên quan đặc biệt là ý kiến góp ý của nhà tuyển dụng, người học, giảng viên. Các phương pháp giảng dạy, học tập được cải tiến để sinh viên bên cạnh việc có kiến thức chuyên môn vững vàng, đạo đức trong sáng, lòng nhân ái thì khả năng sáng tạo, thích ứng cũng được nâng cao để sẵn sàng tiếp nhận tinh hoa và tri thức của nhân loại, hội nhập vào môi trường làm việc đa văn hóa, đa ngôn ngữ. Trước nhu cầu tăng cường sự tham gia của tổ chức, doanh nghiệp đối với công tác đào tạo và bảo đảm và kiểm định chất lượng các chương trình đào tạo đều thực hiện kết nối cựu người học qua các cuộc gặp gỡ đại diện tổ chức, doanh nghiệp. Thông qua đợt rà soát, lãnh đạo và giảng viên có cơ hội xem xét đánh giá chương trình đào tạo một cách hệ thống và sâu sắc hơn. Trên cơ sở những khuyến nghị, lãnh đạo và giảng viên sẽ không ngừng cập nhật, cải tiến để nâng tầm chất lượng chương trình đào tạo đáp ứng nhu cầu của xã hội, xứng tầm với sự phát triển của Học viện trong tình hình mới.
Thứ tư, chuyển đổi số – ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo. Trong thời đại công nghệ mới, Học viện hướng tới việc vận dụng tính luôn đổi mới, nhanh chóng của công nghệ kỹ thuật để giải quyết vấn đề, để nâng cao hiệu suất và giảm thiểu chi phí, phát triển bền vững. Theo đó, công tác quản lý và giảng dạy của các chương trình đào tạo cũng được thực hiện chuyển đổi số nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, tạo ra sản phẩm, dịch vụ mới hoặc phương thức đào tạo mới tốt hơn nâng cao vị thế của mình.
Thông tin, dữ liệu về các chương trình đào tạo của Học viện được tổ chức lưu trên hệ thống lưu trữ online, tất cả lãnh đạo, giảng viên, nhân viên đều có thể truy cập sử dụng bất cứ lúc nào để phối hợp giải quyết công việc dễ dàng hơn. Thông tin, dữ liệu được tổ chức có cấu trúc thư mục theo đặc tính quản lý như: Văn bản quản lý (lưu trữ hệ thống văn bản quản lý làm căn cứ cơ sở cho quá trình thực hiện trong bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục); danh mục tiêu chuẩn, tiêu chí (sử dụng để lấy thông tin, phục vụ cho quá trình tự đánh giá, lấy thông tin mốc chuẩn hỗ trợ cấu trúc viết báo cáo); Hồ sơ tự đánh giá (tập hợp lưu trữ, hồ sơ tự đánh giá theo đúng tiến trình, kiểm tra tính hợp lệ, tính đầy đủ và cập nhật của hồ sơ); báo cáo tự đánh giá, đánh giá ngoài, báo cáo rà soát cải tiến…
Thời đại công nghệ 4.0 luôn lấy yếu tố về cạnh tranh năng lực lên đầu, vì vậy mọi vị trí công tác đều bắt buộc phải sử dụng các công cụ hỗ trợ làm việc cá nhân, công cụ giao việc, email, Google Driver, kho tri thức dùng chung… để giúp toàn bộ hệ thống tăng hiệu suất làm việc và tận dụng hết sức mạnh từ tri thức. Chuyển đổi số của Học viện nhằm thay đổi phương thức quản lý, đào tạo, nghiên cứu khoa học và phục vụ cộng đồng với ứng dụng công nghệ số. Chuyển đổi số không những số hóa quy trình, thao tác mà còn phải số hóa cả tư duy và phương pháp làm việc. Một trong những lợi ích của việc chuyển đổi số là khả năng theo dõi và phân tích dữ liệu. Việc này cho phép các đơn vị sử dụng những dữ liệu để tối ưu hóa các chiến lược nhằm mang lại kết quả tốt hơn. Bên cạnh đó, việc quyết định mọi việc dựa trên dữ liệu còn giúp tổ chức hiểu hơn nhu cầu khách hàng, từ đó tạo ra những phản hồi và cải tiến kịp thời, phù hợp, linh hoạt hơn.
Trong chuyển đổi số, dữ liệu (bao gồm cả ghi nhận, thu thập, tích lũy và khai thác) sẽ đóng vai trò trung tâm. Không có dữ liệu thì không có trí tuệ nhân tạo (AI), không có AI thì hệ thống không thể đủ thông minh để cạnh tranh trong tình hình mới. Để ứng dụng vận hành theo mô hình số, các đơn vị thuộc trực thuộc Học viện xây dựng, lưu trữ dữ liệu dạng số đầy đủ và các dữ liệu này có khả năng lưu trữ, xử lý tập trung. Dữ liệu được xem là tài sản chung của Học viện và việc chuyển đổi số các chương trình đào tạo nhằm gia tăng chất lượng giáo dục, thay đổi cách thức làm việc giúp từng đơn vị thích ứng với sự thay đổi, phát triển vững mạnh trong xã hội số.
Thứ năm, tổ chức tập huấn, hội thảo, nghiên cứu phát triển bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo. Học viện luôn quan tâm phát triển về bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo qua hoạt động bồi dưỡng nâng cao nghiệp vụ và nghiên cứu phát triển. Học viện đã tổ chức các hội thảo và các khóa tập huấn về bảo đảm và kiểm định chất lượng cơ sở giáo dục và chương trình đào tạo cho đội ngũ lãnh đạo, giảng viên, nhân viên phục vụ kiểm định chất lượng giáo dục trong toàn Học viện.
Thông qua hội thảo, tập huấn, các học viên được trang bị đầy đủ, cập nhật bổ sung tri thức mới đồng thời phát triển kỹ năng thực hành viết báo cáo tự đánh giá chương trình đào tạo, phân tích mức độ đáp ứng mốc chuẩn và các minh chứng tối thiểu của báo cáo tự đánh giá. Trên cơ sở đánh giá đưa ra phương hướng và công cụ cải tiến nhằm bảo đảm và kiểm định chất lượng nội bộ cũng như chuẩn bị tốt nhất cho công tác kiểm định giáo dục của Học viện trong năm 2024 và chuẩn bị cho các chu kỳ kiểm định tiếp theo.
Kết luận
Chương trình đào tạo là “xương sống” của quá trình đào tạo, là yếu tố có ý nghĩa quyết định đến chất lượng đào tạo ở cấp độ khác nhau. Bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục là trách nhiệm của tất cả các cơ sở giáo dục đại học. Bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo đóng vai trò rất quan trọng, là yếu tố nền tảng giúp duy trì, cải tiến và nâng cao chất lượng tất cả các lĩnh vực của mỗi cơ sở giáo dục. Công tác bảo đảm và kiểm định chất lượng tại Học viện luôn được quan tâm, đặc biệt là bảo đảm và kiểm định chất lượng chương trình đào tạo từ khâu thiết kế đến vận hành và đánh giá chương trình đào tạo. Đối với công tác đánh giá chất lượng chương trình đào tạo, bên cạnh hệ thống giám sát, rà soát nội bộ tại các khoa chuyên môn, Học viện cần phải thường xuyên triển khai rà soát cải tiến nhằm nâng cao chất lượng đào tạo. Với phương châm không ngừng cải tiến chất lượng, Học viện luôn thực hiện chu trình PDCA để cải tiến liên tục chất lượng chương trình đào tạo, nhằm đào tạo được nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu xã hội.
