ThS. Nguyễn Trường Anh
Học viện An ninh nhân dân
(Quanlynhanuoc.vn) – Hoạt động xã hội, từ thiện của các tổ chức tôn giáo trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế thời gian qua đã góp phần chia sẻ gánh nặng, giải quyết vấn đề xã hội ở địa phương. Tuy nhiên, bên cạnh những yếu tố tích cực, sự tham gia của tôn giáo vẫn còn nhiều bất cập. Bài viết phân tích, đánh giá những ưu điểm và hạn chế, từ đó, đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động xã hội, từ thiện của các tổ chức tôn giáo trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế.
Từ khóa: Quản lý nhà nước; hoạt động xã hội; từ thiện; tôn giáo; tỉnh Thừa Thiên Huế.
1. Công tác quản lý nhà nước về hoạt động xã hội từ thiện trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế.
Thời gian qua, cùng với quá trình đổi mới đất nước, chủ trương, chính sách, pháp luật về tôn giáo đã được đổi mới, hoàn thiện theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức tôn giáo, chức sắc, chức việc, tín đồ tôn giáo trong việc thực hiện quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo; theo đó, các tôn giáo ở Việt Nam nói chung, trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế nói riêng có sự phát triển mạnh mẽ, đẩy mạnh các hoạt động nhằm củng cố đức tin, mở rộng ảnh hưởng. Tính đến tháng 11/2023, trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế có sự hiện diện của 4 tôn giáo được Nhà nước công nhận, gồm: Phật giáo, Công giáo, Tin Lành và Cao đài, với gần 744 cơ sở thờ tự; 4.320 chức sắc; 2.389 chức việc và khoảng 700 nghìn tín đồ (chiếm khoảng 55% dân số toàn tỉnh)1.
Cùng với các hoạt động truyền bá, thực hành giáo lý, giáo luật, những năm qua, các tôn giáo trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế đã đẩy mạnh các hoạt động xã hội, từ thiện nhằm truyền bá, mở rộng ảnh hưởng, từng bước nâng cao vị thế, vai trò của mình trong đời sống xã hội. Các tôn giáo trên địa bàn tỉnh đã tích cực tham gia vào các chương trình mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội, xóa đói, giảm nghèo, hoạt động từ thiện, nhân đạo, bảo trợ xã hội, như: khám, chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe cho Nhân dân; thành lập các cơ sở giáo dục mầm non, dưỡng lão, dạy nghề, nuôi dạy trẻ khuyết tật, cô nhi; tích cực hưởng ứng, tham gia có hiệu quả các phong trào, các cuộc vận động. Điển hình như cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, “Toàn dân xây dựng Thừa Thiên – Huế: Sáng – Xanh – Sạch, không rác thải”, phong trào “Ngày Chủ nhật xanh”, mô hình “Tuyến đường sáng xanh – sạch – đẹp – an toàn”, “Dòng họ, làng, bản không có hộ nghèo”…
Phật giáo có 4 cơ sở bảo trợ xã hội được Ủy ban nhân dân (UBND) tỉnh thành lập, tính tại thời điểm năm 2021 có với 283 đối tượng được chăm sóc nuôi dưỡng gồm trẻ em mồ côi, bị bỏ rơi, trẻ em khuyết tật và người cao tuổi; 7 cơ sở đông tây y, gồm: 6 Tuệ Tĩnh đường và 1 phòng khám, với số lượt khám, chữa bệnh từ năm 2017 – 2021 là gần 300.000 lượt bệnh nhân. Bên cạnh đó, Ban Từ thiện xã hội Phật giáo tỉnh Thừa Thiên Huế đã tích cực thực hiện đều đặn những hoạt động cứu tế an sinh tại cộng đồng, như: tặng học bổng cho học sinh nghèo, thăm, tặng quà các gia đình có công; thăm hỏi, động viên, tặng quà bệnh nhi, bệnh nhân nan y; trợ giúp đồng bào vùng lũ… Trong 5 năm (2017 – 2021), đã tặng 40.500 suất quà, tính thành tiền là hơn 20 tỷ đồng; hỗ trợ công tác xây dựng, sửa chữa và tái thiết sau bão lũ là hơn 5 tỷ đồng2.
Trong Công giáo, có Phòng khám từ thiện Kim Long thuộc dòng Con Đức Mẹ Vô Nhiễm Huế với chức năng khám, chữa bệnh và cấp phát thuốc miễn phí cho người dân trên địa bàn với khoảng trên 100 lượt bệnh nhân mỗi ngày. Ngoài ra, Caritas Huế, các dòng tu trên địa bàn cũng thường xuyên tổ chức các hoạt động từ thiện, thăm hỏi, tặng quà cho các gia đình hoàn cảnh khó khăn, cấp học bổng cho học sinh nghèo vượt khó…
Hoạt động xã hội, từ thiện của các tôn giáo trên địa bàn Thừa Thiên Huế thời gian qua đã được các cấp chính quyền, các cơ quan, ban ngành, Ủy ban Mặt trận tổ quốc Việt Nam và đoàn thể các cấp quan tâm hướng dẫn, quản lý, tuyên truyền, động viên khích lệ, giúp đỡ, kết nối với các hoạt động xã hội, từ thiện trên địa bàn tỉnh. Nhờ đó, các hoạt động xã hội, từ thiện của các tôn giáo trên địa bàn tỉnh đã mang đến những kết quả tích cực, góp phần huy động, kết nối nguồn lực, hỗ trợ để phát triển cộng đồng, cùng với chính quyền địa phương giải quyết các vấn đề an sinh xã hội và ngăn chặn, đẩy lùi các tệ nạn xã hội, xây dựng xã hội văn minh, hiện đại; đồng thời, góp phần gìn giữ, lan tỏa, phát huy những giá trị đạo đức truyền thống quý báu, tinh thần tương thân, tương ái của dân tộc Việt Nam.
Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, hoạt động xã hội, từ thiện của các tôn giáo trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế cũng còn những hạn chế, bất cập, đó là: nhiều hoạt động từ thiện, xã hội của các tôn giáo còn mang tính tự phát, riêng lẻ, thiếu đồng bộ; chưa có sự gắn kết với các hoạt động xã hội, từ thiện của các tổ chức chính trị – xã hội; chưa chấp hành đúng các quy định của pháp luật về thành lập, hoạt động của các cơ sở từ thiện, xã hội; cơ sở vật chất để thực hiện các hoạt động xã hội, từ thiện của các tôn giáo còn hạn hẹp; kinh phí chủ yếu để thực hiện các hoạt động xã hội hóa có được từ sự tự nguyện đóng góp của tổ chức, cá nhân, nên nguồn kinh phí này thiếu ổn định; nguồn nhân lực của các tôn giáo tham gia hoạt động từ thiện, xã hội còn thiếu, còn yếu về chuyên môn. Cá biệt, có trường hợp lợi dụng danh nghĩa tôn giáo để hoạt động từ thiện nhằm tuyên truyền, xuyên tạc chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước; tuyên truyền, phát triển tôn giáo trái quy định của pháp luật.
Những hạn chế trên đây xuất phát từ nhiều nguyên nhân, không chỉ xuất phát từ những nguyên nhân chủ quan từ phía các tôn giáo mà còn có những nguyên nhân từ hoạt động quản lý, hướng dẫn của các cấp chính quyền. Chính sách, pháp luật liên quan đến hoạt động xã hội, từ thiện của các tôn giáo còn thiếu cụ thể, quy định pháp luật về mức độ tham gia của các tôn giáo vào các hoạt động xã hội, từ thiện còn hạn chế; công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật và hướng dẫn việc thực hiện pháp luật về hoạt động xã hội, từ thiện cho các tôn giáo chưa được thường xuyên, hiệu quả chưa cao; công tác đào tạo, hướng dẫn về chuyên môn công tác xã hội, từ thiện cho các tôn giáo chưa được quan tâm thực hiện; công tác phối hợp giữa các cấp, các ngành có nơi, có lúc còn thiếu đồng bộ; công tác kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động xã hội, từ thiện của các tôn giáo chưa thường xuyên, việc xử lý chưa thực sự nghiêm minh.
2. Một số giải pháp
Trong thời gian tới, các tôn giáo trên địa bàn Thừa Thiên Huế sẽ tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động nhập thế, trong đó đặc biệt coi trọng các hoạt động xã hội, từ thiện nhằm củng cố niềm tin tôn giáo, nâng cao vai trò, vị thế của tôn giáo trong đời sống xã hội để thu hút tín đồ, phát triển tôn giáo. Trong bối cảnh, khoảng cách giàu – nghèo, phân hóa xã hội ngày càng tăng, vấn đề già hóa dân số, dịch bệnh, biến đổi khí hậu cùng những mặt trái của cơ chế thị trường tác động đến đời sống xã hội, việc phát huy nguồn lực xã hội, trong đó có nguồn lực của các tôn giáo vào sự nghiệp phát triển kinh tế – xã hội là đòi hỏi cấp thiết. Tuy nhiên, cũng cần phải có các biện pháp để hạn chế những mặt tiêu cực, những hành vi vi phạm pháp luật, lợi dụng hoạt động xã hội, từ thiện của các tôn giáo đề trục lợi, xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân. Do đó, để đáp ứng yêu cầu trên, cần tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động xã hội, từ thiện của các tôn giáo trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế, trong đó tập trung làm tốt các nhiệm vụ, giải pháp sau:
Một là, các cấp có thẩm quyền cần tiếp tục bổ sung, hoàn thiện, cụ thể hóa các quy định của pháp luật về hoạt động xã hội, từ thiện của các tôn giáo theo hướng tạo điều kiện cho các cá nhân, tổ chức tôn giáo được tham gia sâu rộng trên các lĩnh vực giáo dục, y tế, bảo trợ xã hội, từ thiện, nhân đạo. Bên cạnh đó, cần có chính sách đất đai phù hợp giúp cho các cơ sở y tế, giáo dục, bảo trợ xã hội của các tôn giáo; có chính sách hỗ trợ bảo hiểm y tế cho nhân viên phục vụ tại các cơ sở bảo trợ xã hội tôn giáo có thu nhập thấp. Đồng thời, cần bổ sung các quy định để giám sát, kiểm tra việc quyết toán, sử dụng tài chính của các chương trình, dự án của các tổ chức từ thiện xã hội, quỹ từ thiện trong các tôn giáo.
Hai là, tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến quan điểm, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước về xã hội hóa công tác xã hội, từ thiện nói chung, công tác xã hội, từ thiện tôn giáo nói riêng cho các chức sắc, chức việc, tín đồ các tôn giáo trên địa bàn tỉnh. Thông qua công tác tuyên truyền, phổ biến để giúp các tổ chức tôn giáo, chức sắc, chức việc, tín đồ các tôn giáo nhận thức đúng đắn về vai trò, trách nhiệm của mình trong việc thực hiện chủ trương xã hội hóa trên lĩnh vực giáo dục, y tế, bảo trợ xã hội, từ thiện, nhân đạo của Đảng, Nhà nước. Bên cạnh đó, cũng nâng cao nhận thức của các tôn giáo về công tác xã hội, từ thiện để các tôn giáo nhìn nhận công tác này không chỉ dưới góc độ từ thiện, nhân đạo, trợ giúp xã hội mà còn là những hoạt động khác như tích cực tham gia các phong trào, các cuộc vận động, các chương trình phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của chính quyền. Mặt khác, đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật sẽ giúp chức sắc, chức việc, tín đồ tôn giáo nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật khi tiến hành các hoạt động xã hội, từ thiện.
Ba là, các ngành chức năng trên địa bàn tỉnh cần tăng cường tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn, hội thảo để nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng hoạt động xã hội từ thiện cho đội ngũ làm công tác tôn giáo. Trong đó, ngành Lao động, Thương binh và Xã hội, hằng năm cần tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn nhằm cung cấp kiến thức, kỹ năng, nghiệp vụ cơ bản về bảo trợ xã hội; trợ giúp xã hội; chính sách an sinh xã hội… phục vụ chăm sóc, trợ giúp đối với người khuyết tật, người HIV/AIDS, trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, người cao tuổi… cho đội ngũ làm công tác xã hội, từ thiện trong các tôn giáo trên địa bàn tỉnh. Mặt trận Tổ quốc tỉnh Thừa Thiên Huế cũng cần thường xuyên tổ chức các cuộc tập huấn, hội thảo nâng cao kỹ năng hoạt động từ thiện cho đội ngũ nhân viên, cộng tác viên, tình nguyên viên của các tôn giáo làm công tác từ thiện.
Bốn là, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các cơ quan, ban, ngành, chính quyền các cấp trên địa bàn tỉnh, đặc biệt là mối quan hệ phối hợp giữa ngành Lao động, Thương binh và Xã hội, Y tế, Giáo dục và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc trong công tác hướng dẫn, giải quyết các thủ tục hành chính; thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động xã hội, từ thiện của các tôn giáo để vừa tạo điều kiện thuận lợi cho các tôn giáo tham gia hoạt động xã hội, từ thiện vừa kịp thời phát hiện những khó khăn, vướng mắc, những vi phạm pháp luật trong hoạt động xã hội, từ thiện của các tôn giáo để có biện pháp chấn chỉnh, khắc phục, xử lý. Cần quy định rõ ràng, cụ thể trách nhiệm của từng cấp, từng ngành trong công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động xã hội, từ thiện tránh trùng lặp, chồng chéo hoặc buông lỏng. Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế phối hợp giữa các ban, ngành liên quan trong công tác quản lý để bảo đảm hoạt động phối hợp được thường xuyên, liên tục, thống nhất, hiệu quả.
Năm là, các cấp, các ngành trên địa bàn tỉnh cần tổ chức các hoạt động chia sẻ kinh nghiệm, nhân rộng mô hình thực hiện tốt công tác xã hội, từ thiện của các tôn giáo; kịp thời biểu dương, khen thưởng các cá nhân, tập thể của các tôn giáo đã làm tốt công tác xã hội, từ thiện. Bên cạnh đó, cần quan tâm hướng dẫn nhằm tăng cường sự liên kết, phối hợp giữa các tổ chức xã hội, từ thiện trong tôn giáo với các tổ chức xã hội, từ thiện của các cá nhân, tổ chức khác trên địa bàn tỉnh.
