Đại úy Nguyễn Nam Phong
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Phát triển tư duy biện chứng duy vật cho học viên ở các nhà trường quân đội có vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ sĩ quan, đáp ứng yêu cầu quân đội “tinh, gọn, mạnh, hoạt động linh hoạt, hiệu lực, hiệu quả”, thông qua đó, thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng “Quân đội cách mạng, chinh quy, tinh nhuệ, hiện đại”. Vì vậy, phát triển tư duy biện chứng duy vật cho học viên các nhà trường quân đội là tất yếu khách quan, nhằm đáp ứng yêu cầu mới của nhiệm vụ cách mạng, trong đó thực hiện hội nhập quốc tế và đối ngoại quốc phòng là kế sách bảo vệ Tổ quốc “từ sớm, từ xa” bằng biện pháp hòa bình.
Từ khóa: Phát triển tư duy; tư duy biện chứng duy vật; học viên; nhà trường quân đội.
1. Đặt vấn đề
Hoạt động huấn luyện trong môi trường quân sự là hoạt động có tính chất đặc thù, là quá trình tổng thể có mục đích, có tổ chức trong mội trường quân sự nhằm trang bị kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng nghề nghiệp quân sự, phát triển khả năng tư duy, giáo dục những phẩm chất, nhân cách cần thiết cho học viên đáp ứng yêu cầu của quân đội và xã hội. Bên cạnh đó, sự nghiệp xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại” đã và đang đặt ra yêu cầu mới đối với công tác giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho quân đội. Theo đó, công tác giáo dục đào tạo ở các nhà trường quân đội cần hướng tới phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực của người học, trong đó tư duy biện chứng duy vật là một trong những phẩm chất đặc biệt quan trong đối với người cán bộ, chỉ huy trong tương lai.
Vì vậy, phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên ở các nhà trường quân đội có vai trò đặc biệt quan trọng giúp học viên nắm vững được các nguyên tắc, phương pháp luận biện chứng, từ đó, có khả năng tự định hướng con đường binh nghiệp, xác định cách thức khoa học, hiệu quả trong học tập, rèn luyện và nghiên cứu khoa học của học viên.
2. Đặc điểm tư duy biện chứng duy vật của học viên các nhà trường quân đội
Trong giai đoạn mới bước vào trường học, tư duy biện chứng duy vật của học viên ở các nhà trường quân đội nằm ở cấp thấp, chủ yếu là sản sinh tri thức mới so với chính bản thân học viên. Nguyên liệu chủ yếu của quá trình tư duy biện chứng duy vật của học viên là tri thức, phương pháp, kỹ năng nghiên cứu thuộc khoa học quân sự. Quá trình phát triển tư duy biện chứng duy vật trong nhà trường đòi hỏi học viên vận dụng tri thức khoa học liên ngành, khoa học quân sự, khoa học tự nhiên và khoa học xã hội nhân văn; vận dụng các phương pháp, kỹ năng tư duy đa dạng, phong phú trong điều kiện cường độ huấn luyện cao, đòi hỏi cao về cả thể lực lẫn trí lực. Sản phẩm của quá trình tư duy biện chứng duy vật chủ yếu là kỹ năng, kỹ xảo cho thực tiễn hoạt động quân sự của bản thân có độ chính xác cao và mang tính định lượng.
Hiện nay, nhiều khoa học tiếp cận tư duy theo những phương diện khác nhau, song đều thống nhất rằng: tư duy là sản phẩm của bộ óc người trên cơ sở hoạt động thực tiễn; phản ánh sự vật, hiện tượng ở trình độ khái quát hóa, trừu tượng hóa cao. Về bản chất, tư duy là một quá trình sáng tạo, đem lại cho con người những tri thức mới về các mối liên hệ và tính quy luật khách quan chi phối sự phát triển của mọi sự vật, hiện tượng và quá trình. Tính sáng tạo đó càng gần với thực tiễn và có ý nghĩa chỉ đạo trực tiếp thực tiễn khi tư duy được đặt trên một nền tri thức phong phú, đa dạng cùng với phương pháp tư duy khoa học. Tư duy chỉ đạo cho hành động của con người, có xu hướng “hướng ngoại”, hiện thực hóa, luôn vươn tới cái mới ngày càng sát thực, tiệm cận chân lý khách quan, không dừng lại ở trong đầu óc con người. Tư duy có thể dự báo tương lai, tạo ra những giả thuyết khoa học, những lý thuyết trừu tượng và những mô hình lý tưởng cho hiện thực. Chủ thể tư duy trong quá trình nhận thức luôn phải đặt ra các vấn đề mới và tìm tòi những phương pháp phù hợp để giải quyết chúng.
Theo quy luật, tư duy nảy sinh và phát triển trong hoàn cảnh, tình huống có vấn đề. Kết quả (sản phẩm) của tư duy bao giờ cũng là tri thức về sự vật, hiện tượng nào đó hướng tới giải quyết những vấn đề thực tiễn đặt ra.
Như vậy, tư duy của con người không phải là bất biến mà luôn vận động, biến đổi và phát triển. Sự hình thành và phát triển của tư duy đánh dấu “bước tiến” của nhận thức ở một trình độ nhất định, giúp con người tìm ra bản chất, quy luật vận động và phát triển của hiện thực khách quan. Trong đó, tư duy biện chứng duy vật là loại hình tư duy phát triển cao nhất trong lịch sử tư duy triết học nhân loại, vừa là kết quả của sự kế thừa thành tựu tư duy biện chứng trong lịch sử tư duy nhân loại, đồng thời là đòi hỏi tất yếu của thực tiễn lịch sử xã hội cũng như nhận thức của loài người. Sự ra đời và phát triển của tư duy biện chứng là quá trình phát triển tất yếu hợp quy luật. Theo đó, tư duy biện chứng duy vật là loại hình tư duy phát triển cao nhất của loài người, có sự thống nhất chặt chẽ giữa thế giới quan duy vật và phương pháp luận biện chứng, phản ánh đúng đắn sự vận động, phát triển và chuyển hóa không ngừng giữa các mặt đối lập, các mâu thuẫn bên trong các sự vật, hiện tượng hay giữa các sự vật, hiện tượng trong thế giới khách quan nhằm tìm ra bản chất và những quy luật phổ biến, thông qua đó, giải quyết hiệu quả các vấn đề thực tiễn đặt ra và tạo ra tri thức mới.
Là một loại hình tư duy cụ thể, so với các phương pháp tư duy đã có trong lịch sử triết học, tư duy biện chứng duy vật có một số đặc điểm sau:
Thứ nhất, tư duy biện chứng duy vật luôn vận động, phát triển, không dập khuôn máy móc, giáo điều. Tư duy biện chứng duy vật phản ánh sự vật không phải trong trạng thái tĩnh, mà phản ánh sự vật trong trạng thái động; xem xét sự vật, hiện tượng trong mối liên hệ phổ biến, trong sự vận động biến đổi và phát triển không ngừng; xem xét sự vật, hiện tượng một cách toàn diện trong tất cả các mặt, các mối liên hệ và các phương diện khác nhau; thừa nhận tính khách quan của mâu thuẫn, xem mâu thuẫn là động lực của sự vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng.
Thứ hai, tư duy biện chứng duy vật luôn hướng tới cái mới, phát hiện ra cái mới, mang tính dự kiến, sáng tạo rất cao. Tư duy biện chứng duy vật không chỉ phản ánh đúng đắn sự vật, hiện tượng mà điều quan trọng là nó còn tạo ra những tri thức mới, phát hiện ra bản chất mới và dự báo được xu hướng vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng trong tương lai. Tư duy biện chứng duy vật thường xuyên thay đổi và tìm hướng nghiên cứu mới, phương pháp mới, cách giải quyết vấn đề mới cho phù hợp với sự vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng.
Thứ ba, tư duy biện chứng duy vật có tính chủ động, nhạy bén, linh hoạt và khoa học. Tư duy biện chứng duy vật linh hoạt trong vận dụng các thao tác của tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa, trừu tượng hóa, cụ thể hóa và các phương pháp như quy nạp, suy luận; chuyển từ giải pháp này sang giải pháp khác, điều chỉnh kịp thời hướng tư duy khi gặp khó khăn; không dập khuôn, máy móc khi áp dụng các tri thức, kinh nghiệm đã có vào hoàn cảnh, điều kiện cụ thể. Mặt khác, tư duy biện chứng duy vật luôn đổi mới, luôn tự hoàn thiện và tạo ra cái mới nhằm nắm được cái tổng thể, đi vào bản chất quy luật; nắm cái biện chứng của đối tượng nhận thức để điều khiển các hoạt động tư duy cho phù hợp với quy luật của sự vật, hiện tượng.
Điều kiện nảy sinh, tồn tại và phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên ở các nhà trường quân đội phụ thuộc vào:
(1) Môi trường sư phạm ở các nhà trường;
(2) Tri thức toàn diện cả khoa học quân sự, khoa học tự nhiên và khoa học xã hội nhân văn;
(3) Khả năng nhận thức của học viên.
Nội dung tư duy biện chứng duy vật của học viên ở nhà trường quân đội là phản ánh gián tiếp các hiện tượng, quá trình trong lĩnh vực quân sự và tìm ra bản chất, quy luật của quá trình hoạt động quân sự.
Phương pháp tư duy biện chứng duy vật của học viên là thực hiện các thao tác của tư duy để lĩnh hội tri thức khoa học quân sự. Hình thức tư duy biện chứng duy vật của học viên gắn với tính chất đặc thù của hoạt động quân sự nên nó kết hợp giữa tư duy năng động sáng tạo với tư duy chấp hành. Biểu hiện tư duy biện chứng duy vật của học viên ở các nhà trường quân đội là sản sinh ra tri thức mới thuộc khoa học quân sự.
3. Đề xuất một số giải pháp phát triển tư duy biện chứng duy vật cho học viên các nhà trường quân đội hiện nay
Một là, nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo theo hướng phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên quân đội.
Đổi mới hoàn thiện chương trình, nội dung đào tạo trên cơ sở hướng vào phát triển tư duy biện chứng duy vật. Vì vậy, đổi mới chương trình, nội dung đào tạo cần được thực hiện theo hướng: giảm lý thuyết, tăng thực hành, diễn tập và huấn luyện dã ngoại; khắc phục tình trạng dạy, học thụ động, nặng về lý luận, không gắn với thực tiễn huấn luyện chiến đấu ở các đơn vị. Chương trình, nội dung các môn học phải toàn diện nhưng không được dàn đều mà tập trung vào trọng điểm nhằm phát triển tư duy biện chứng duy vật của người học viên.
Trong kết cấu nội dung các môn học phải bảo đảm nằm trong sự vận động, phát triển phù hợp với thực tiễn của đất nước, của Quân đội. Hoạt động huấn luyện cần quán triệt và thực hiện phương châm chỉ đạo của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng đối với công tác giáo dục, đào tạo trong quân đội “Chất lượng đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị”1.
Để nâng cao chất lượng giảng dạy của đội ngũ giảng viên quân đội, trước hết, cần thực hiện tốt hơn nữa công tác bồi dưỡng nội dung, phương pháp và tác phong sư phạm cho giảng viên, thông qua thực tiễn công tác chuẩn bị, thực hành và rút kinh nghiệm giảng dạy. Chủ động tuyển chọn, cử cán bộ, giảng viên đi đào tạo, bồi dưỡng ở các học viện, nhà trường trong và ngoài quân đội cũng như đi đào tạo ở nước ngoài. Tiến hành đưa giảng viên đi thực tế ở đơn vị cơ sở để không ngừng nâng cao trình độ, tích lũy kinh nghiệm. Thực hiện xây dựng đội ngũ giảng viên có năng lực chuyên môn vững, có kiến thức liên ngành rộng, theo đó, với tư cách vừa là cấp trên, vừa là người thầy, đồng thời là người tổ chức, điều khiển quá trình học tập, bằng tri thức, kinh nghiệm và vốn sống thực tiễn cùng phương pháp giảng dạy sẽ tác động mạnh mẽ đến quá trình phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên. Ngoài việc nắm vững tri thức khoa học chuyên ngành, giảng viên còn phải có dung lượng kiến thức rộng; có khả năng tư duy năng động, nhạy bén và linh hoạt; có nghệ thuật tổ chức sư phạm tốt sẽ tác động to lớn đến phát triển tư duy biện chứng duy vật của người học.
Đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực hóa nhân tố người học. Bản chất của phương pháp giảng dạy tích cực là tạo ra điều kiện thuận lợi để người học tự tiếp thu tri thức, tự định hướng, tự chiếm lĩnh và điều chỉnh nhận thức. Người giảng viên phải dẫn học viên tự mình thực hiện các hành động tìm tòi, khám phá, sáng tạo, tự phát hiện ra những tri thức mới cho bản thân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Phải nêu cao tác phong độc lập suy nghĩ, và tự do tư tưởng. Đọc tài liệu thì phải đào sâu, hiểu kỹ, không tin một cách mù quáng từng câu một trong sách, có vấn đề chưa thông suốt thì mạnh dạn đề ra, và thảo luận cho vỡ lẽ, đối với bất cứ vấn đề gì đều phải đặt câu hỏi “vì sao?” đều phải suy nghĩ kỹ càng xem nó có hợp với thực tế hay không, có thật là đúng lý không, tuyệt đối không được nhắm mắt tuân theo sách vở”2. Trong điều kiện học viên chưa hoạt động nhiều trong lĩnh vực quân sự, lại chưa trải qua thực tiễn chiến đấu ác liệt, phần lớn vẫn dùng thói quen nhận thức bằng cảm tính, chấp nhận là chủ yếu thì các phương pháp giảng dạy, cần tập trung kích thích tính tích cực nhận thức của học viên (phải xuất phát từ những vấn đề cụ thể, trực tiếp có liên quan đến nhận thức, hoạt động, nhân cách của người học, dẫn dắt tư duy của người học đi từ cấp thấp, cảm tính đến cấp cao, lý tính).
Phương pháp giảng dạy không chỉ là truyền đạt – thu nhận mà còn đòi hỏi người học tự giác, tích cực sự tìm tòi khám phá, lĩnh hội tri thức, hình thành kỹ năng, kỹ xảo trong tư duy.
Hai là, xây dựng môi trường đào tạo thuận lợi nhằm phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên quân đội.
Nâng cao vai trò, trách nhiệm của các lực lượng sư phạm, trước hết là Đảng ủy, ban giám hiệu các nhà trường quân đội. Hoạt động lãnh đạo của cấp ủy đảng xác định mục tiêu, yêu cầu, phương hướng, nội dung, hình thức và biện pháp; đảm bảo thống nhất nhận thức, phát huy ý thức trách nhiệm mọi tổ chức, lực lượng và hoạt động của các chủ thể để phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên. Đẩy mạnh hiệu quả hoạt động của hệ thống chỉ huy các cấp ở các nhà trường, từ ban giám hiệu đến thủ trưởng các cơ quan chức năng, khoa giáo viên và đội ngũ cán bộ quản lý học viên. Hoạt động của các lực lượng này tạo ra sự thống nhất, nhịp nhàng giữa các lực lượng, các khâu và các bước trong toàn bộ quá trình đào tạo góp phần tạo điều kiện tốt nhất để phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên.
Tạo môi trường thuận lợi cho học viên phát triển đầy đủ các phẩm chất cá nhân, phát huy vai trò của tập thể trong quá trình học tập. Quá trình học tập trong môi trường tập thể, tư duy biện chứng duy vật được biểu hiện ra không phải chỉ là sự độc đáo trong tư duy của mỗi cá nhân cụ thể mà nó còn thể hiện và được phát huy trong quá trình học theo nhóm. Học viên tích cực tham gia trao đổi ý kiến, đưa ra ý kiến của mình, không ngại sai sót; qua đây tư duy độc lập, sáng tạo của cá nhân có điều kiện để củng cố, phát huy và cọ xát. Thông qua hoạt động trao đổi trong tập thể nảy sinh nhiều phương pháp học tập, phương pháp tư duy hay, độc đáo, có tính khác biệt. Những phương pháp mới nảy sinh này được sản sinh từ quá trình tư duy biện chứng duy vật trong quá trình học tập, nó thường không dễ được chấp nhận ngay song thông qua thực tiễn giải quyết các nhiệm vụ học tập cụ thể đem lại hiệu quả cao thì tự nó sẽ hấp dẫn và lôi kéo người khác làm theo.
Đẩy mạnh đầu tư hiện đại hóa cơ sở vật chất, vũ khí trang bị, phương tiện kỹ thuật phục vụ cho quá trình giáo dục. Khi tiến hành hiện đại hóa phải trên cơ sở mục đích, nội dung, phương pháp giảng dạy của giảng viên, khả năng tư duy của học viên. Mỗi công cụ để giảng dạy và nhận thức khi hiện đại hóa cần thấy được nó đóng góp cải thiện hoạt động nào, tham gia những thao tác nào trong tư duy của học viên và phải dự kiến được kết quả phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên khi có sự tham gia của các phương tiện kỹ thuật.
Hiện đại hóa cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật được tiến hành phải toàn diện trên tất cả các khâu tác động đến tư duy biện chứng duy vật của người học. Hiện đại hóa cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật phục vụ dạy và học phải bảo đảm tính kế thừa và tính tiên tiến. Hiện đại hóa không phải là chạy đua theo xu thế mới mà phải biết đầu tư hiệu quả với mục đích phát triển tư duy biện chứng duy vật cho học viên trong quá trình học tập. Những phương tiện hiện có còn phát huy tác dụng cần được sử dụng một cách có hiệu quả cao. Khi hiện đại hóa cần lựa chọn các phương án, sao cho các phương tiện mới phải có những tính năng tiên tiến, nổi trội có tính kích thích tư duy biện chứng duy vật cao hơn trong sử dụng.
Ba là, tích cực hóa nhân tố chủ quan trong học tập, rèn luyện của học viên.
Giáo dục, nâng cao nhận thức của người học về vai trò, tầm quan trọng của việc phát triển tư duy biện chứng duy vật của họ. Có ý thức về phát triển tư duy biện chứng duy vật trong học tập, học viên mới xác lập được quá trình tự thân vận động, là cơ sở để tạo nên ý chí nghị lực, quyết tâm cao, chủ động, sáng tạo khi học tập trong điều kiện cường độ huấn luyện cao. Trong học tập, rèn luyện, học viên phải luôn ý thức được vai trò chủ thể của mình, qua đó, huy động các nhân tố chủ quan vào các hoạt động phát triển tư duy biện chứng duy vật trong mọi điều kiện, hoàn cảnh khác nhau. Việc phát huy vai trò định hướng của tất cả các lực lượng sư phạm để giáo dục nâng cao nhận thức cho học viên về giá trị của việc rèn luyện tư duy biện chứng duy vật trong học tập là cần thiết. Hoạt động giáo dục này có thể bằng nhiều hình thức khác nhau, tùy vào nhiệm vụ cụ thể của lực lượng sư phạm song phải có mục đích và kế hoạch rõ ràng.
Gắn chặt hoạt động phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên với nhiệm vụ nghiên cứu khoa học. Quá trình phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội ở khía cạnh nào đó là quá trình nhận thức có tính chất nghiên cứu dưới sự chỉ đạo, định hướng, điều khiển của đội ngũ giảng viên.
Nếu học viên thường xuyên được tham gia nghiên cứu khoa học, phát hiện và giải quyết nhiều tình huống quân sự đặt ra, đó là cách phát triển tư duy biện chứng duy vật có hiệu quả. Các nhà trường cần tiếp tục làm tốt hơn nữa công tác thi đua khen thưởng đối với hoạt động nghiên cứu khoa học, cần có những chính sách riêng, kịp thời cổ vũ, động viên, khích lệ, tạo động lực cho người học tích cực tham gia hoạt động nghiên cứu khoa học; biến hoạt động nghiên cứu khoa học thực sự trở thành sân chơi bổ ích cho người học. Có như vậy, hoạt động nghiên cứu khoa học mới trở thành nhu cầu của học viên trong quá trình học tập; đồng thời, học viên cũng phát huy hết khả năng sáng tạo vốn có tiềm tàng trong bản thân và sản phẩm khoa học, sáng kiến tất yếu sản sinh.
Bồi dưỡng cho học viên khả năng tự trau dồi, rèn luyện tư duy biện chứng duy vật thường xuyên, liên tục, không thỏa mãn, dừng lại. Thực tiễn quân sự vốn rất phức tạp, nhiều hiện tượng đánh lừa bản chất, thường có nhiều cái ngẫu nhiên xảy ra nhanh chóng, vận động, biến đổi khó lường, nhất là trong các tình huống chiến đấu, với tính quyết liệt cao và việc giải quyết các mâu thuẫn, tình huống này phải rất triệt để. Nên đòi hỏi học viên cần nắm được con đường phát triển tư duy biện chứng duy vật, từ đó ra sức rèn luyện nó. Sự độc lập trong tư duy sẽ là cơ sở để người học tạo cho mình cách thức tư duy riêng, không lặp lại người khác. Người học sẽ lĩnh hội tri thức khoa học nhanh hơn, nhiều hơn và như vậy, nguyên liệu cho tư duy càng giàu có, hoạt động tư duy biện chứng duy vật càng phát triển, hoạt động mạnh hơn, nhuần nhuyễn và nhạy cảm vấn đề hơn.
Rèn luyện thường xuyên tư duy biện chứng duy vật sẽ đem đến cho người học sự tự tin nhất định, sẵn sàng đón nhận mọi tri thức mới nhất trong học tập và là cơ sở vững chắc để họ đón nhận tri thức khoa học quân sự mới nhất ở đơn vị công tác sau này.
4. Kết luận
Phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên ở các nhà trường quân đội hiện nay là đòi hỏi cấp thiết, góp phần không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực cho hoạt động quân sự đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay. Đây là quá trình tác động có mục đích, kế hoạch của các chủ thể trong hoạt động giáo dục, đào tạo nhằm giúp học viên không ngừng vươn lên chiếm lĩnh tri thức khoa học, biết vận dụng linh hoạt, sáng tạo các nguyên tắc của phép biện chứng duy vật vào nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập, rèn luyện, nghiên cứu khoa học.
Để phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên ở các nhà trường quân đội hiện nay cần phải thực hiện đồng bộ các giải pháp, từng giải pháp có tính độc lập tương đối và có vai trò nhất định trong việc tạo động lực, kích thích nhu cầu lĩnh hội tri thức, tích cực rèn luyện phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên. Trong đó, phát huy tính tích cực, chủ động của học viên trong tự học tập, rèn luyện phát triển tư duy biện chứng duy vật có vai trò quyết định. Việc áp dụng các giải pháp đòi hỏi phải có quan điểm khách quan, toàn diện, lịch sử – cụ thể và phát triển, không nên đề cao hoặc xem thường bất cứ giải pháp nào. Tuy nhiên, căn cứ vào từng nhiệm vụ cụ thể trong mỗi giai đoạn học tập, rèn luyện của học viên, cần vận dụng các giải pháp phát triển tư duy biện chứng duy vật của học viên một cách sáng tạo, phù hợp.
Chú thích:
1. Quân uỷ Trung ương, Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới.
2. Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 11. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, 2011, tr. 98 – 99.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Quốc phòng. Điều lệ Công tác Nhà trường Quân đội nhân dân Việt Nam. H. NXB Quân đội Nhân dân Việt Nam, 2016.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I, II. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2021.
3. Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 12. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, 2011.
4. Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội nhân dân trong tình hình mới.
