Nguyễn Thị Nga
NCS của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn là lực lượng quan trọng trong quá trình đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay. Việc nghiên cứu, đề xuất những giải pháp nhằm phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ này là việc làm rất ý nghĩa. Phạm vi bài viết đi sâu vào luận giải những yếu tố cơ bản quy định quá trình phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội, đánh giá vai trò của từng yếu tố làm cơ sở để các chủ thể đề ra phương hướng, giải pháp phát huy hơn nữa năng lực, phẩm chất của đội ngũ này.
Từ khóa: Nhân tố chủ quan, giảng viên, khoa học xã hội và nhân văn.
1. Đặt vấn đề
Đối với các học viện, trường sĩ quan, đội ngũ nhà giáo nói chung, giảng viên khoa học xã hội và nhân văn nói riêng chính là lực lượng nòng cốt, quyết định trực tiếp chất lượng giáo dục – đào tạo. Phẩm chất, năng lực, phương pháp, tác phong công tác của đội ngũ giảng viên này có ảnh hưởng trực tiếp tới kết quả đào tạo của các nhà trường, góp phần quan trọng vào quá trình đào tạo đội ngũ cán bộ đơn vị các cấp, phục vụ có hiệu quả sự nghiệp xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Nhận thức rõ vai trò của đội ngũ giảng viên nói chung và giảng viên khoa học xã hội nhân văn nói riêng, những năm qua, vấn đề phát triển đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn luôn được Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng và các học viện, trường sĩ quan quân đội quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo trong công tác quản lý, quy hoạch, tuyển dụng, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá; đặc biệt, chú trọng tạo lập môi trường thuận lợi để đội ngũ giảng viên phát huy nhân tố chủ quan, huy động mọi phẩm chất, năng lực nhằm tích cực cải biến nội dung, chất lượng công tác giáo dục – đào tạo.
Tuy nhiên, trước yêu cầu mới của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục – đào tạo hiện nay, đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội vẫn còn tồn tại những hạn chế. Chính vì vậy, việc nghiên cứu, chỉ ra những yếu tố cơ bản quy định quá trình phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở quân đội hiện nay là nhằm tạo cơ sở đề ra phương hướng, biện pháp phát huy hơn nữa năng lực, phẩm chất của đội ngũ này.
2. Những yếu tố cơ bản quy định phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên trong các học viện, trường sĩ quan quân đội
Thứ nhất, sự nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể lãnh đạo, chỉ huy và cơ quan chức năng các cấp.
Nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể lãnh đạo, chỉ huy và cơ quan chức năng các cấp đối với việc phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội là yếu tố đóng vai trò then chốt quyết định hiệu quả của quá trình phát huy. Mỗi chủ thể có vai trò, chức năng, nhiệm vụ và sự tác động, ảnh hưởng khác nhau đến quá trình phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên. Đây là cơ sở để các chủ thể thống nhất ý chí và hành động, tạo nên sự đồng thuận, sức mạnh tổng hợp trong quá trình tác động.
Đảng ủy, ban giám đốc, ban giám hiệu các học viện, trường sĩ quan đóng vai trò là chủ thể lãnh đạo cao nhất đối với hoạt động phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội; tạo ra sức lan tỏa lớn để đội ngũ giảng viên huy động mọi năng lực, phẩm chất vào quá trình cải biến nội dung, phương pháp giảng dạy, đánh giá kết quả học tập của học viên, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục – đào tạo.
Công tác bồi dưỡng, phát triển giảng viên khoa học xã hội và nhân văn được tiến hành một cách có kế hoạch dưới sự chỉ đạo chuyên môn của phòng Đào tạo, sự chỉ đạo của phòng Chính trị về công tác cán bộ trong các học viện, trường sĩ quan. Đây là các cơ quan chức năng có vai trò quan trọng trong việc tham mưu cho Đảng ủy, ban giám đốc, ban giám hiệu các học viện, trường sĩ quan đề ra các kế hoạch, biện pháp xây dựng, đào tạo, bồi dưỡng và sử dụng đội ngũ cán bộ, giảng viên nói chung và giảng viên khoa học xã hội và nhân văn nói riêng. Các kế hoạch, biện pháp triển khai phù hợp với điều kiện thực tiễn của các học viện, trường sĩ quan, của đội ngũ giảng viên; việc sắp xếp sử dụng giảng viên khoa học xã hội và nhân văn đúng đắn, khoa học sẽ thúc đẩy phát huy nhân tố chủ quan của họ. Ngược lại sẽ kìm hãm nhân tố chủ quan, tính chủ động, tích cực, sáng tạo trong hoạt động giảng dạy của đội ngũ giảng viên.
Phát huy nhân tố chủ quan trong hoạt động giảng dạy của đội ngũ giảng viên ở các học viện, trường sĩ quan quân đội còn phụ thuộc vào vai trò tuyên truyền, giáo dục trực tiếp của cấp ủy, chỉ huy khoa, bộ môn nơi công tác. Đặc biệt là sự quan tâm đến công tác đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn. Sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo đó góp phần quan trọng trong việc hoàn thiện phẩm chất, năng lực của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn. Từ đó, mỗi giảng viên trong khoa sẽ xác định tốt nhiệm vụ học tập, rèn luyện, nâng cao trình độ chuyên môn và trách nhiệm tự rèn luyện kinh nghiệm, tri thức, phương pháp tác phong của minh trong công tác giảng dạy để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
Thứ hai, phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên thông qua nội dung, phương thức tiến hành.
Hiệu quả phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên phụ thuộc trực tiếp vào nội dung và phương thức tiến hành. Nội dung này bao gồm: (1) Phát huy năng lực sư phạm của đội ngũ giảng viên giúp họ đáp ứng tốt yêu cầu đổi mới giáo dục – đào tạo trong các nhà trường quân đội hiện nay; (2) Nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lòng yêu nghề giúp đội ngũ giảng viên vượt qua mọi khó khăn hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao; (3) Nâng cao thể lực giúp đội ngũ giảng viên khắc phục điều kiện khách quan không thuận lợi trong quá trình giảng dạy. Phương thức tiến hành phát huy vô cùng đa dạng, phong phú, bao gồm: (1) Thông qua quá trình đào tạo, bồi dưỡng của các chủ thể lãnh đạo, chỉ huy; (2) Thông qua tạo lập môi trường khách quan thuận lợi; thông qua sự nỗ lực tự phấn đấu, rèn luyện của bản thân đội ngũ giảng viên.
Nhìn chung, nội dung, phương thức là một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá kết quả phát huy nhân tố chủ quan trong hoạt động giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội. Phát huy nhân tố chủ quan trong hoạt động giảng dạy của đội ngũ này đạt được kết quả tốt, nếu nội dung, phương thức tiến hành được thực hiện toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm, linh hoạt, sáng tạo, khoa học, phù hợp với đặc điểm cũng như thực tiễn giảng dạy của họ. Ngược lại, phát huy nhân tố chủ quan trong hoạt động giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay còn hạn chế, nếu nội dung, phương thức tiến hành chưa toàn diện, cứng nhắc, chưa sát với đặc điểm của giảng viên và tình hình nhiệm vụ của học viện, trường sĩ quan.
Ở tiêu chí này, nội dung sẽ quyết định đến phương thức phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn trong giảng dạy ở các học viện, trường sĩ quan quân đội. Nếu nội dung phát huy nhân tố chủ quan trong hoạt động giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn không bảo đảm tính khoa học, phù hợp thì phương thức tiến hành sẽ mất phương hướng, không thể bảo đảm tính hiệu quả. Nội dung toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm, phù hợp với đặc điểm, nhiệm vụ của người giảng viên, phương thức phát huy đa dạng, vận dụng linh hoạt, phù hợp với đặc điểm của từng đối tượng giảng viên.
Thứ ba, phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên chịu sự quy định môi trường sư phạm của các học viện, trường sĩ quan.
Việc phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn cũng chịu ảnh hưởng, tác động rất lớn của môi trường sống, học tập và trong công tác của họ. Bên cạnh đó, mặt trái của nền kinh tế thị trường và các hiện tượng tiêu cực của đời sống xã hội hiện nay cũng đang hằng ngày, hằng giờ có những tác động không nhỏ đến tâm tư, tình cảm, ý chí của họ. Trong môi trường đó, nếu các yếu tố văn hóa không ngừng được cải thiện, các mối quan hệ diễn ra theo chuẩn mực đạo đức, nhân văn thì môi trường đó sẽ có những tác động tích cực tới quá trình hoàn thiện những yếu tố về phẩm chất năng lực của người giảng viên. Và ngược lại, nếu tập thể sư phạm nơi giảng viên sống, sinh hoạt, học tập, làm việc có những biểu hiện lười biếng, ngại học, ngại tu dưỡng, rèn luyện, có tư tưởng bình quân chủ nghĩa thì họ khó có thể hoàn thiện phẩm chất, năng lực của bản thân và các biểu hiện tiêu cực có thể xuất hiện bất cứ lúc nào.
Hiện nay, với sự cải thiện nhanh chóng của điều kiện kinh tế – xã hội, Đảng, Nhà nước, Quân đội đã có nhiều chế độ, chính sách phù hợp nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của đội ngũ giảng viên nói chung và đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội nói riêng. Việc thực hiện đúng và đầy đủ các chế độ, chính sách này có ý nghĩa và tầm quan trọng vô cùng to lớn góp phần tạo động lực quan trọng để đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn phát huy phẩm chất của người thầy, không ngừng học tập, tu dưỡng, rèn luyện phấn đấu hoàn thành nhiệm vụ được giao, nỗ lực cống hiến cho sự nghiệp giáo dục – đào tạo, xây dựng quân đội.
Thứ tư, phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên chịu sự quy định bởi nền tảng năng lực, phẩm chất của chính giảng viên khoa học xã hội và nhân văn.
Tất cả các biện pháp tác động nhằm phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên trong giảng dạy đều phải căn cứ vào thực tiễn năng lực, phẩm chất của họ để có cách thức tác động phù hợp với từng đối tượng. Việc phát huy sẽ đạt được kết quả khi bản thân người giảng viên có tri thức chuyên môn tốt, năng lực sư phạm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ giảng dạy; lập trường chính trị tư tưởng vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng; giảng viên có ý chí, tình cảm, niềm tin vào sự nghiệp giáo dục, có lòng yêu nghề, bảo đảm sức khỏe, yên tâm công tác phấn đấu, học tập và rèn luyện, sẵn sàng nhận và hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao. Các học viên được đào tạo có kết quả học tập tốt, đặc biệt là kết quả học tập các môn lý luận chính trị với sự hiểu biết về hệ thống lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, kỷ luật của Quân đội, quy định của đơn vị; nắm vững và có khả năng vận dụng tri thức chuyên ngành, liên ngành như tri thức về khoa học quân sự, kỹ thuật, pháp luật…
Giảng viên khoa học xã hội và nhân văn có nền tảng thể lực, sức khỏe bảo đảm sẽ là cơ sở để họ thực hiện tốt chức trách, nhiệm vụ. Thể lực tốt và có điều kiện rèn luyện nhãn quan chính trị, phán đoán chính xác, hành xử đúng đắn, mềm dẻo, linh hoạt, kịp thời trước những tình huống thực tiễn nảy sinh; có khả năng thực thi nhiệm vụ trong các quan hệ và tình huống sư phạm đặc thù, sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn, thử thách chắc chắn hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao… Ngược lại, nếu năng lực sư phạm còn hạn chế, lập trường chính trị tư tưởng,phẩm chất đạo đức, ý chí, tình cảm, thái độ, động cơ phấn đấu rèn luyện, công tác chưa rõ ràng, thực dụng; việc chấp hành pháp luật, kỷ luật chưa tốt; thiếu nhạy cảm, ứng xử chưa linh hoạt trước một số tình huống thực tiễn có vấn đề phức tạp thì sẽ hạn chế về chất lượng và hiệu quả trong công việc giảng dạy.
Như vậy, hiệu quả phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Trong đó, nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể phát huy đóng vai trò là yếu tố cơ bản, quan trọng nhất. Khi các chủ thể có nhận thức đúng và trách nhiệm cao sẽ là cơ sở để họ lựa chọn nội dung, phương thức tác động phù hợp, không ngừng hoàn thiện môi trường sư phạm nhằm tạo lập điều kiện khách quan thuận lợi cho đội ngũ giảng viên. Bên cạnh đó, yếu tố nền tảng năng lực, phẩm chất của đội ngũ giảng viên chính là tiền đề, điều kiện để các chủ thể triển khai các biện pháp, cách thức phát huy phù hợp và hiệu quả.
3. Kết luận
Phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay là quá trình thay đổi theo kịp những đòi hỏi mới, mục tiêu mới trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Để thực hiện tốt điều này, cần căn cứ vào những yếu tố quy định để xây dựng giải pháp phù hợp cho từng yếu tố đó, trong đó cần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể lãnh đạo, chỉ huy và cơ quan chức năng các cấp ở các học viện, trường sĩ quan quân đội đối với công tác phát huy; tạo sự đa dạng, thống nhất giữa nội dung và phương thức tiến hành phát huy; tạo lập môi trường sư phạm thuận lợi ở các học viện, trường sĩ quan; đồng thời, cần xây dựng nền tảng năng lực, phẩm chất tốt cho của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn hiện nay.
Tài liệu tham khảo:
1. Phạm Thanh Giang. Phát triển nguồn lực giảng viên khoa học xã hội và nhân văn chất lượng cao trong các Học viện Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay. H. NXB Quân đội nhân dân, 2019.
2. C. Mác và Ph.Ăng-ghen toàn tập. Tập 3. H. NXB Chính trị quốc gia, 1995.
3. Bùi Văn Mạnh. Quan hệ khách quan và chủ quan trong phát triển năng lực sư phạm của giảng viên lý luận chính trị các nhà trường quân đội hiện nay. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2021.
4. Luật Giáo dục năm 2019.
5. Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng quân đội trong tình hình mới.
6. Hoàng Văn Phai. Bồi dưỡng phẩm chất, năng lực cho giảng viên ở các học viện, trường sĩ quan quân đội trước tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. H. NXB Quân đội nhân dân, 2020.
