Nguyễn Quang Bốn
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Đạo đức nhà giáo là phẩm chất quan trọng hàng đầu đối với đội ngũ giảng viên nói chung, giảng viên Quân đội nói riêng, bởi vậy, bồi dưỡng đạo đức nhà giáo cho đội ngũ học viên đào tạo giảng viên là việc làm cần thiết, góp phần xây dựng môi trường sư phạm lành mạnh, nâng cao chất lượng dạy – học trong các nhà trường Quân đội. Trong phạm vi bài viết, sẽ làm rõ những tác động tiêu cực đến việc phát triển đạo đức nhà giáo trong đào tạo giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở Học viện Chính trị hiện nay, từ đó, có những giải pháp phát triển đạo đức cho đội ngũ nhà giáo này.
Từ khóa: Giải pháp; phát triển; đạo đức nhà giáo; giảng viên khoa học xã hội và nhân văn; Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
1. Đặt vấn đề
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh: “Dạy cũng như học phải biết chú trọng cả tài lẫn đức. Đức là đạo đức cách mạng. Đó là cái gốc, rất là quan trọng. Nếu không có đạo đức cách mạng thì có tài cũng vô dụng”1.
Là trung tâm đào tạo cán bộ chính trị và giảng viên khoa học xã hội và nhân văn, những năm qua, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng luôn chú trọng đổi mới phương pháp dạy học góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo của Học viện, đồng thời, xác định nội dung quan trọng trong đào tạo đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn là phát triển đạo đức nhà giáo cho người học. Do đó, quá trình đào tạo giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở Học viện Chính trị, học viện luôn phải tích cực tu dưỡng, rèn luyện cả về phẩm chất năng lực và phẩm chất đạo đức, tác phong, lối sống để phấn đấu thực sự là những tấm gương sáng về nhân cách, đạo đức của người giảng viên khoa học xã hội và nhân văn. Tuy nhiên, trong quá trình đào tạo, do đặt trọng tâm vào trang bị kiến thức, kỹ năng sư phạm cho nên một số phẩm chất đạo đức nhà giáo chưa được quan tâm đúng mức, dẫn tới một bộ phận học viên trong quá trình đào tạo giảngviên khoa học xã hội và nhân văn còn có nhận thức lệch lạc, chưa thực sự tâm huyết với nghề.
Điều này đặt ra yêu cầu, công tác giáo dục trong các học viện, nhà trường quân đội nói chung và Học viện Chính trị nói riêng, trực tiếp là việc phát triển đạo đức nhà giáo cho học viên trong quá trình đào tạo giảng viên khoa học xã hội và nhân văn có ý nghĩa quyết định đến chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên.
2. Những tác động tiêu cực đến việc phát triển đạo đức nhà giáo trong đào tạo giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở Học viện Chính trị
Những năm qua, Học viện Chính trị đã có nhiều cố gắng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học viên trong quá trình đào tạo giảng viên khoa học xã hội và nhân văn. Đối với nhiệm vụ đào tạo giảng viên, việc xây dựng mục tiêu, mô hình đào tạo giảng viên luôn được quan tâm nghiên cứu và phản ánh đầy đủ những yêu cầu về phẩm chất, năng lực cơ bản của nhà sư phạm, nhà hoạt động chính trị – xã hội. Đa số học viên sư phạm luôn có động cơ học tập đúng đắn, thể hiện nguyện vọng mong muốn được đào tạo để trở thành giảng viên khoa học xã hội và nhân văn, được giảng dạy ở các học viện, nhà trường Quân đội. Một bộ phận có nhận thức đúng đắn về các vấn đề chính trị, xã hội, vị thế của nghề nghiệp đã có ý thức vươn lên khẳng định trong học tập, tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống lành mạnh, vượt khó để quyết tâm học tốt, có hoài bão và lý tưởng cống hiến cho sự nghiệp giáo dục – đào tạo, tích cực rèn luyện nề nếp chính quy, tác phong sư phạm, hướng tới phát triển và hoàn thiện nhân cách người giáo viên, coi trọng giá trị tinh thần đạo đức nhà giáo.
Tuy nhiên, trong quá trình giáo dục, phát triển đạo đức nhà giáo khoa học xã hội và nhân văn ở một số thời điểm chưa chú trọng đến trách nhiệm, đạo đức nghề và nhân cách của người giáo viên, còn một số mặt tiêu cực ảnh hưởng đến việc triển khai thực hiện. Hình thức, phương thức tổ chức hoạt động bồi dưỡng, phát triển còn bị động, lúng túng, ít có sự sáng tạo, biện pháp giáo dục chưa gắn với đặc điểm, tâm sinh lý của người học. Tính đồng bộ, toàn diện và chuyên sâu trong tổ chức triển khai các phương thức định hướng giá trị đạo đức nhà giáo còn hạn chế, đôi khi còn phiến diện, giản đơn. Thậm chí còn có tư tưởng cho rằng chỉ cần biện pháp quản lý hành chính chặt chẽ và duy trì nghiêm các chế độ kỷ luật trong tuần, trong ngày là đủ. Do đó, đã tạo nên tâm lý căng thẳng mệt mỏi đối với học viên. Khi đề ra chủ trương kế hoạch, còn ít quan tâm đến việc định hướng giá trị đạo đức nhà giáo khoa học xã hội và nhân văn; phương pháp, hình thức giáo dục còn chưa sinh động, chưa gắn với việc nâng cao ý thức của học viên với các giá trị đạo đức nhà giáo. Lãnh đạo, chỉ huy các cơ quan còn có nhận thức chưa thống nhất về tầm quan trọng và vai trò, vị trí của việc định hướng giá trị đạo đức nhà giáo, chính vì vậy, dẫn tới tư tưởng xem nhẹ, sự chỉ đạo, định hướng giá trị đạo đức nhà giáo còn chưa đồng đều và thống nhất.
Tính tích cực tự rèn luyện đạo đức của một số học viên còn hạn chế, còn có tư tưởng, trung bình chủ nghĩa, chưa nêu cao tinh thần dân chủ đấu tranh phê bình và tự phê bình. Một số học viên muốn trở thành người sĩ quan, người cán bộ chính trị, người thầy giáo trong quân đội, thiếu sự nỗ lực, cố gắng vươn lên đối với bản thân, có trường hợp còn biểu hiện sống thiếu trách nhiệm, bất cần, chỉ lo cho cuộc sống của riêng mình, chưa mẫu mực hoặc không quan tâm tới nhiệm vụ của tập thể đơn vị và Học viện.
Nguyên nhân là do các thế lực phản động đang tăng cường chống phá quyết liệt sự nghiệp cách mạng nước ta trong chiến lược “diễn biến hòa bình”, sự chống phá trên nhiều lĩnh vực, văn hóa, chính trị, tư tưởng và gia tăng về các tệ nạn xã hội làm tăng thêm những khó khăn, ảnh hưởng nhất định đến tâm tư, tình cảm, thậm chí tới quan niệm giá trị và phương thức tiếp nhận văn hoá của mỗi cá nhân học viên. Quan hệ đồng chí, đồng đội có nơi, có lúc đã bị ảnh hưởng của sự toan tính thiệt hơn, làm xói mòn phẩm chất đạo đức, mặt khác cũng tạo ra những nhận thức lệch chuẩn giá trị, nguyên tắc đạo đức trong quá trình học tập, rèn luyện của người học viên. Tệ nạn tham nhũng, thoái hóa về đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên trong và ngoài quân đội đã tác động tiêu cực đến phẩm chất đạo đức, lý tưởng của học viên.
3. Giải pháp phát triển đạo đức nhà giáo khoa học xã hội và nhân văn cho học viên Học viện Chính trị
Một là, tăng cường các hoạt động giáo dục trong Học viện hướng vào việc phát triển đạo đức nhà giáo của học viên.
Tập trung giáo dục thế giới quan, nhân sinh quan, niềm tin, lý tưởng cộng sản chủ nghĩa cho học viên, giáo dục các chuẩn mực đạo đức xã hội chủ nghĩa, đạo đức người học viên nhà trường Quân đội; học viên được đào tạo để làm giảng viên khoa học xã hội và nhân văn cần xác định rõ: “Có gì vẻ vang hơn là nghề đào tạo những thế hệ sau này tích cực góp phần xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Người thầy giáo tốt – thầy giáo xứng đáng là thầy giáo – là người vẻ vang nhất. Dù tên tuổi không đăng trên báo, không được thưởng Huân chương, song những người thầy giáo tốt là những anh hùng vô danh”2. Vì vậy, mỗi học viên cần phải thấm nhuần lý luận chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng về đạo đức cách mạng, trên cơ sở đó, người học cần lĩnh hội, nắm vững và biến nó thành phẩm chất nhân cách của bản thân.
Tích cực lồng ghép các nội dung giáo dục giá trị đạo đức cách mạng trong các hoạt động sư phạm của học viện, nhất là hoạt động dạy và học. Thường xuyên có sự đổi mới trong quá trình giảng dạy cả về nội dung lẫn phương pháp giảng dạy, chú trọng các nội dung giảng dạy sao cho phù hợp với các đối tượng, đặc biệt là đối tượng đào tạo để làm giảng viên. Trong đó, cần chú trọng đến tính Đảng và tính khoa học, tính lý luận và thực tiễn trong các nội dung giáo dục đạo đức, chú trọng bồi dưỡng tình cảm cách mạng, xây dựng động cơ, định hướng nghề nghiệp rõ ràng. Đa dạng hóa các hình thức giáo dục, các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc, về Đảng, quân đội, quê hương, đất nước cho người học. Đặc biệt chú trọng giáo dục các truyền thống quý báu của dân tộc của quân đội được đúc kết từ ngàn năm đó là lòng yêu nước thương nòi, tự tôn, tự hào dân tộc, sống có nghĩa, có tình, uống nước nhớ nguồn, hiếu với cha mẹ, tôn sư trọng đạo…
Giáo dục chỉ phát huy hiệu quả khi chủ thể giáo dục phát huy tính tích cực, tự giác trong quá trình học tập và lĩnh hội các giá trị đạo đức. Vì vậy, mỗi học viên phải biết kết hợp giữa việc học tập và rèn luyện, thường xuyên trau dồi vốn kiến thức của bản thân, trau dồi các phẩm chất đạo đức nhà giáo. Do đó, làm tốt công tác giáo dục tại Học viện chính là điều kiện quan trọng và thuận lợi để giúp các học viên có thể tiếp cận được với các giá trị đạo đức tiến bộ, những chuẩn mực đạo đức phù hợp với bản thân, từ đó mỗi học viên tự phát triển và hoàn thiện nhân cách của bản thân, đáp ứng tốt yêu cầu, nhiệm vụ của Học viện.
Hai là, xây dựng môi trường văn hóa sư phạm quân sự, các phong trào thi đua tích cực, lành mạnh, tạo điều kiện thuận lợi phát triển đạo đức nhà giáo cho các học viên trong Học viện.
Đây được coi chính là một trong các nhiệm vụ quan trọng góp phần vào việc xây dựng được môi trường văn hóa sư phạm để hình thành, phát triển đạo đức nhà giáo cần thiết của mỗi người quân nhân, của mỗi người giảng viên tương lai; ngoài ra, còn là một trong các nhiệm vụ thường xuyên của Học viện. Tổ chức khoa học các hoạt động của tập thể, kết hợp với mở rộng giao lưu, xây dựng mối quan hệ qua lại tích cực giữa các thành viên trong tập thể. Đây chính là yếu tố quan trọng, quyết định đến chất lượng, hiệu quả của việc xây dựng và củng cố các mối quan hệ sư phạm cũng như các mối quan hệ đồng chí, đồng đội tốt đẹp.
Bên cạnh đó, cần mở rộng dân chủ tập thể đi đôi với duy trì nghiêm kỷ luật quân đội. Đây chính là vấn đề được Đảng, quân đội và Học viện coi đây là một trong các yêu cầu cốt lõi để duy trì sự ổn định cũng như chế độ, bảo vệ quyền lợi chính đáng của mỗi thành viên trong tập thể.
Ba là, phát huy tốt vai trò của các lực lượng sư phạm trong Học viện nhằm phát triển đạo đức nhà giáo cho các giảng viên tương lai.
Tại Quyết định số 3525/QĐ-BQP ngày 03/8/2023 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng phê duyệt Đề án “Xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục trong Quân đội giai đoạn 2023 – 2030 và những năm tiếp theo”, trong đó tăng cường sự lãnh đạo chỉ huy đối với quá trình giáo dục, phát triển đạo đức nhà giáo cho học viên Khoa học xã hội và nhân văn tại Học viện Chính trị, xác định rõ mục tiêu, yêu cầu đào tạo giảng viên cho các học viện, nhà trường trong toàn quân, đáp ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ hiện nay. Theo đó, Đảng ủy các cấp cần có sự chủ động trong việc quán triệt, thực hiện các chỉ thị, nghị quyết của cấp trên đưa ra, thực hiện đúng các biện pháp để nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo, quan trọng là nâng cao đạo đức nhà giáo của mỗi học viên.
Phát huy tốt vai trò của đội ngũ giảng viên trong quá trình giảng dạy, truyền thụ các giá trị đạo đức, đặc biệt là đạo đức nhà giáo. Để làm được điều đó thì mỗi người giảng viên cần phải thật sự tận tâm với nghề, có lòng yêu nghề và yêu thương học viên; luôn tự trau dồi vốn kiến thức của bản thân, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của mình, tiến tới hoàn thiện nhân cách của một người giảng viên mẫu mực.
Các cơ quan, đơn vị quản lý học viên phải xây dựng nội dung chương trình, kế hoạch huấn luyện khoa học phù hợp với đối tượng học viên đào tạo giảng viên. Trên cơ sở đó, cần phải chỉ rõ cho học viên hiểu được mục tiêu và yêu cầu đào tạo. Để thực hiện tốt nội dung này, cấp ủy, chỉ huy các cấp cần làm tốt công tác giáo dục chính trị tư tưởng, xây dựng ý thức trách nhiệm, ý thức tổ chức kỷ luật, đạo đức nghề nghiệp, tinh thần “7 dám” (dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới, sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách và dám hành động vì lợi ích chung)3 trong công tác.
Bốn là, kết hợp chặt chẽ giữa xây và chống, lý luận gắn liền với thực tiễn trong phát triển đạo đức nhà giáo cho học viên của Học viện Chính trị.
Một trong những nguyên tắc cơ bản của quá trình hình thành đạo đức nhà giáo là: “xây đi đôi với chống”. Kết hợp chặt chẽ giữa “xây” và “chống”, lấy “xây” làm chính trong quá trình tự giáo dục, tự rèn luyện phẩm chất đạo đức nhà giáo. “Xây” là xây dựng cho học viên tư tưởng chính trị vững vàng, đạo đức nhà giáo trong sáng và lối sống cao đẹp; “chống” là phải có thái độ kiên quyết trong phòng và chống không để xảy ra sự tha hoá, biến chất về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân. Trong khi lấy xây làm chủ đạo, phải thường xuyên chú trọng việc đấu tranh, chống lại những hiện tượng cản trở quá trình hình thành đạo đức nhà giáo. Vì vậy, phải kết hợp chặt chẽ giữa xây dựng đạo đức nhà giáo với đấu tranh ngăn chặn, loại trừ những hiện tượng sai trái trong việc phát triển đạo đức nhà giáo tương lai.
Hiện nay chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch, đang đẩy mạnh chiến lược “diễn biến hoà bình” nhằm xoá bỏ chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Trong đó, chúng tập trung chống phá một cách quyết liệt trên lĩnh vực văn hóa tư tưởng, đạo đức lối sống. Vì vậy, cần xây dựng môi trường đạo đức xã hội nói chung và môi trường đạo đức nhà trường trong sạch, lành mạnh, kịp thời phát hiện, tích cực đấu tranh phê phán và xử lý nghiêm các cá nhân vi phạm đạo đức, lối sống nhằm loại bỏ những quan niệm sai trái về đạo đức, lối sống, những thói hư tật xấu, những hành vi thiếu văn hóa, phi đạo đức đang tồn tại trong mỗi học viên.
Nội dung, chương trình giảng dạy cần tiếp tục thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin. Thực tiễn đơn vị và xã hội là cơ sở hình thành, là tiêu chuẩn kiểm tra, thước đo đánh giá đạo đức nhà giáo của học viên được đào tạo để trở thành giáo viên khoa học xã hội và nhân văn. Do đó, phát triển đạo đức nhà giáo cho nhà giáo tương lai của Học viện không thể tách rời thực tiễn đơn vị và xã hội.
Năm là, phát huy tính tích cực, tự giác trong tự giáo dục, tự định hướng đạo đức nhà giáo của người học.
Kết quả sự hình thành, phát triển đạo đức nhà giáo cho học viên được đào tạo làm giảng viên khoa học xã hội và nhân văn chịu sự ảnh hưởng rất lớn của những điều kiện chủ quan (nhân tố bên trong của chủ thể): trí lực, tâm lực, hệ thống tri thức, thái độ, kỹ năng tự giáo dục, tự tu dưỡng rèn luyện bản thân giữ vai trò quyết định. Chất lượng tự giáo dục đạo đức của học viên sẽ tăng cao khi người học “nội tâm hóa” chuẩn mực đạo đức nhà giáo thành nhu cầu bên trong để tạo ra hệ thống thái độ, hành vi đạo đức tốt đẹp, phù hợp với chuẩn mực đạo đức của nhà giáo.
Để tự rèn luyện đạo đức nhà giáo một cách vững chắc thông qua hoạt động tự giáo dục, đòi hỏi mỗi học viên phải có kỹ năng tự giáo dục, tự rèn luyện bản thân. Đối với Học viện, một số phương pháp, kỹ năng tự giáo dục cần được bồi dưỡng cho học viên thông qua quá trình dạy học, như: tự thuyết phục, tự phê bình, tự rèn luyện, tự ám thị,… và kinh nghiệm vận dụng vào trong những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể. Vì vậy, cần xây dựng cho học viên có thế giới quan khoa học, niềm tin cộng sản chủ nghĩa, sự nỗ lực, ý chí, lòng kiên định… làm điểm tựa vững chắc cho tự giáo dục, tự rèn luyện của học viên diễn ra và đạt kết quả cao.
Các cấp lãnh đạo chỉ huy, nhất là những người giáo viên cần có sự định hướng, giúp đỡ trong quá trình học viên học tập và rèn luyện. Cần có sự quan tâm, giúp đỡ mọi mặt, tạo điều kiện tốt nhất để các học viên có thể tiếp cận và phát huy hết khả năng của cá nhân. Thực hiện dân chủ, kỷ cương, tình thương và trách nhiệm trong giao tiếp với học viên theo lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Thầy và trò cùng nhau thảo luận, ai có ý kiến gì thì thật thà phát biểu. Điều gì chưa hiểu thông suốt, thì hỏi, bàn cho thông suốt. Dân chủ nhưng trò phải kính thầy, thầy phải quý trò chứ không phải là cá đối bằng đầu”4. Đó là sự thể hiện mối quan hệ tốt đẹp của thầy và trò trong xã hội dân chủ, và có sự kế thừa đạo lý tôn sư trọng đạo của dân tộc. Mọi biểu hiện tiêu cực của nhà giáo sẽ gây nên sự đổ vỡ nghiêm trọng về niềm tin và là một trong những nguyên nhân thủ tiêu động lực của quá trình tự giáo dục, tự rèn luyện đạo đức nhà giáo của học viên. Điều đó có nghĩa là, các thầy cô giáo, cán bộ quản lý giáo dục phải thực sự là “khuôn vàng, thước ngọc” về chuẩn mực hành vi đạo đức cho học viên noi theo.
4. Kết luận
Phát triển đạo đức nhà giáo cho học viên được đào tạo làm giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở Học viện Chính trị hiện nay là vấn đề có ý nghĩa quan trọng, trực tiếp quyết định chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo đội ngũ giảng viên tương lai của các học viện, các trường quân đội. Đây là một quá trình lâu dài, khó khăn, phức tạp, đòi hỏi sự kiên trì, nỗ lực, tích cực cao của các lực lượng. Quá trình này cần có sự tác động thường xuyên, liên tục tới các mặt nhận thức, tình cảm, ý chí và hành vi của học viên, một cách phù hợp. Các giải pháp trên có giá trị thực tiễn khác nhau, là cơ sở phát huy tác động tổng hợp của các lực lượng sư phạm trong Học viện, gắn với chức năng, nhiệm vụ của mỗi lực lượng. Mỗi biện pháp có vị trí vai trò riêng nhưng có quan hệ gắn bó mật thiết không tách rời; là những cách thức, phương pháp nhằm tạo ra tác động tổng hợp hướng vào việc phát triển đạo đức nhà giáo cho học viên đào tạo giảng viên Khoa học xã hội và nhân văn.
Chú thích:
1, 2. Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 14. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, 2011, tr. 400, 402.
3. Toàn văn phát biểu của Tổng Bí thư tại Hội nghị Quân ủy Trung ương. https://baochinhphu.vn, ngày 03/7/2023
4. Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 9. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, 2011, tr. 266.
Tài liệu tham khảo:
1. Nguyễn Thanh Bình. Kinh tế thị trường và đạo đức người thầy hiện nay”, Tạp chí Giáo dục, số 177, 2007.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2021.
3. Nguyễn Văn Đủ (chủ biên). Nâng cao đạo đức nghề nghiệp của nhà giáo trong nhà trường quân đội hiện nay. H. NXB Quân đội nhân dân, 2018.
4. Ngô Văn Hà. Tư tưởng Hồ Chí Minh về người thầy và việc xây dựng đội ngũ giảng viên đại học hiện nay. H. NXB Chính trị quốc gia, 2019.
5. Quyết định số 3525/QĐ-BQP ngày 03/8/2023 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng phê duyệt Đề án “Xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục trong Quân đội giai đoạn 2023 – 2030 và những năm tiếp theo”.
6. Trần Thanh Trà. Giá trị đạo đức” của người thầy giáo dưới cái nhìn của các nhà tâm lý học hoạt động. Tạp chí Khoa học Trường Đại học Mở TP. Hồ Chí Minh, số 6/2011.
7. Xây dựng đạo đức nhà giáo trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. https://www.tapchicongsan.org.vn, ngày 22/6/2021.
