Trung tá, ThS. Đinh Văn Hùng
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo ở đơn vị cơ sở quân đội là quá trình tác động chủ động, tích cực của cấp uỷ đảng, các tổ chức, các lực lượng, từng quân nhân theo một chương trình đã được quy chuẩn, thống nhất trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Bài viết nghiên cứu các yếu tố cấu thành môi trường văn hóa lãnh đạo cho chính trị viên ở đơn vị cơ sở, từ đó, đề xuất giải pháp cơ bản xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo cho chính trị viên ở các đơn vị cơ sở trong quân đội hiện nay.
Từ khóa: Môi trường văn hóa; môi trường văn hóa lãnh đạo và văn hóa lãnh đạo của chính trị viên, đơn vị cơ sở, Quân đội nhân dân Việt Nam.
1. Đặt vấn đề
Môi trường văn hóa lãnh đạo chính là tiền đề vật chất tác động, điều chỉnh đến nhận thức, thái độ,hành vi, khả năng hoạt động của chính trị viên và cũng là không gian trải nghiệm, thực hiện hoạt động lãnh đạo. Xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo thuận lợi ở đơn vị cơ sở quân đội là quá trình tác động chủ động, tích cực của cấp uỷ đảng, các tổ chức, các lực lượng, từng quân nhân theo một chương trình đã được chuẩn hóa, thống nhất trong toàn quân nhằm hướng đến quá trình phát triển văn hóa lãnh đạo của chính trị viên trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Chính vì vậy, xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo ở các đơn vị cơ sở nhằm phát triển văn hóa lãnh đạo của chính trị viên trong quân đội là yêu cầu mang tính cấp bách hiện nay.
2. Xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo thuận lợi ở các đơn vị cơ sở quân đội
Hoạt động của con người bao giờ cũng gắn liền và chịu sự tác động, chi phối bởi môi trường, điều kiện, hoàn cảnh đó. C.Mác và Ph.Ăngghen khẳng định: “… con người tạo ra hoàn cảnh đến mức nào thì hoàn cảnh cũng tạo ra con người đến mức ấy”1. Sự phát triển của con người luôn chịu tác động tổng hợp của nhiều yếu tố.
Tuy nhiên, ở mỗi dạng năng lực cụ thể, con người lại chịu sự tác động của điều kiện môi trường trong lĩnh vực đó. Khi đề cập vấn đề này, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Chi bộ là nền móng của Đảng, chi bộ tốt thì mọi việc sẽ tốt. Cho nên các cô, các chú phải quan tâm đến việc xây dựng chi bộ, phải làm cho chi bộ trở thành “bốn tốt”. Phải làm thiết thực, đừng hình thức, đừng báo cáo sai. Muốn trở thành chi bộ “bốn tốt”, trước hết đảng viên phải gương mẫu, làm đúng chính sách, thật sự tôn trọng quyền làm chủ của nhân dân, lắng nghe ý kiến của quần chúng thì mới được dân tin, dân phục, dân yêu”2.
Sự kế thừa truyền thống lãnh đạo của dân tộc, của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã tạo nên những hệ giá trị, bao gồm: (1) Nhân tố hình thành tư tưởng văn hóa lãnh đạo của dân tộc Việt Nam; (2) Văn hóa lãnh đạo tập hợp quần chúng của cha ông trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc; (3) Văn hóa lãnh đạo phát huy lòng yêu nước, thương dân làm gốc; (4) Văn hóa lãnh đạo với mục tiêu không có gì quý hơn độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; (5) Truyền thống yêu nước, ý chí vượt qua khó khăn, tinh thần giặc đến nhà “đàn bà cũng đánh”, thà hy sinh tất cả chứ “không chịu mất nước”; (6) Nền chính trị nhân đạo, nhân văn… Theo đó, đối với văn hóa lãnh đạo của chính trị viên phụ thuộc trực tiếp nhất đó là môi trường văn hóa lãnh đạo mà người chính trị viên đó học tập, công tác.
Môi trường văn hóa lãnh đạo của chính trị viên trong quân đội gồm nhiều yếu tố hợp thành, đó là: (1) Hệ thống những giá trị văn hóa lãnh đạo; (2) Hệ thống những quan hệ văn hóa lãnh đạo; (3) Hệ thống những hình thái hoạt động lãnh đạo; (4) Hệ thống những thiết chế văn hóa lãnh đạo. Các hệ thống này được vận động, phát triển theo những quy luật chung và phù hợp với những điều kiện đặc thù.
Môi trường văn hóa lãnh đạo của chính trị viên trong quân đội là cơ sở, nền tảng định hướng chính trị, tư tưởng và những giá trị chuẩn mực chân, thiện, mỹ tạo nên văn hóa lãnh đạo của người chính trị viên – chủ trì về chính trị, đảm nhiệm hoạt động công tác Đảng, công tác chính trị.
Trong thời gian qua, Đảng ủy, cấp ủy, chỉ huy các đơn vị đã nhận thức đúng vị trí, vai trò, tầm quan trọng của môi trường văn hóa lãnh đạo ở đơn vị; đồng thời, phát huy tốt trách nhiệm, thường xuyên quan tâm xây dựng đơn vị có môi trường văn hóa lãnh đạo, lành mạnh, tạo động lực thúc đẩy và những điều kiện thuận lợi để chính trị viên phát triển văn hóa lãnh đạo đáp ứng yêu cầu chức trách nhiệm vụ.
Các đơn vị cơ sở trong Quân đội nhân dân Việt Nam đã thực hiện tốt việc phát huy dân chủ, xây dựng tinh thần đoàn kết, thi đua tích cực, cởi mở, tôn trọng lẫn nhau trong tập thể. Tổ chức các hoạt động lãnh đạo khoa học, sâu sát, khá phong phú, sinh động lan tỏa những giá trị văn hóa lãnh đạo. Thực hiện các biện pháp lãnh đạo cụ thể giải quyết nhu cầu, lợi ích chính đáng và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của chính trị viên. Môi trường văn hóa lãnh đạo, được quan tâm xây dựng toàn diện đã tạo ra hệ thống động lực thúc đẩy chính trị viên trong Quân đội nhân dân Việt Nam không ngừng tích lũy, kế thừa những giá trị văn hóa lãnh đạo của các thế hệ trước cho bản thân.
3. Những hạn chế trong quá trình xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo cho chính trị viên
Bên cạnh những thành công trong phát triển văn hóa lãnh đạo của chính trị viên ở các đơn vị cơ sở quân đội thời gian qua cũng đã có những bất cập, hạn chế, nhất là trong quá trình xây dựng vẫn chưa hình thành được các chuẩn mực giá trị văn hóa lãnh đạo một cách rõ nét; việc lồng ghép các giá trị văn hóa lãnh đạo truyền thống của dân tộc, của Đảng, của các thế hệ chính trị viên còn chưa được coi trọng. Nội dung các chuẩn mực văn hóa lãnh đạo đã được cụ thể hóa ở một số đơn vị nhưng còn dài, chung chung, khó thực hiện, chưa sát chức năng nhiệm vụ thực tiễn của đơn vị.
Việc xây dựng, kết hợp các tổ chức, thiết chế văn hóa lãnh đạo chưa được hài hòa, chưa xác định được cơ chế hữu hiệu để chuyển hóa các giá trị kinh nghiệm văn hóa lãnh đạo của tổ chức, những chuẩn mực, giá trị văn hóa lãnh đạo của chính trị viên thời kỳ kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ thành văn hóa lãnh đạo của chính trị viên trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay. Các phương tiện thông tin đại chúng của quân đội như truyền hình quốc phòng, truyền thanh quân đội việc bố trí thời gian phát sóng chưa nhiều. Các thiết chế văn hóa, cơ sở vật chất chưa được khai thác, phát huy triệt để tác dụng, việc đầu tư, nâng cấp một cách kịp thời.
Các hình thái hoạt động văn hóa lãnh đạo được nhận thức chưa sâu, chưa liên tục, chưa đầy đủ. Một số đơn vị chưa tích cực, nhạy bén trong tổ chức tốt các hoạt động lãnh đạo mẫu mực để hình thành cho đơn vị cũng như chính trị viên học tập và noi theo. Tính chiến đấu, tính phê bình, nhất là đấu tranh chống quan điểm, khuynh hướng sai lầm, lệch lạc trong hoạt động lãnh đạo của chính trị viên như nói không với bệnh thành tích, không áp đặt trong sinh hoạt chi bộ, xây dựng tinh thần cởi mở lắng nghe của cán bộ, với chiến sĩ… chưa thường xuyên, thực sự chưa đi vào chất lượng, hiệu quả. Việc gắn kết hoạt động văn hóa lãnh đạo với phong trào chính trị còn chồng chéo, dàn trải và mang tính hình thức, qua loa chiếu lệ.
Một số nội dung về môi trường văn hóa lãnh đạo ở đại đội, tiểu đoàn còn chưa đồng bộ và phát huy vai trò nâng cao tri thức vận dụng vào hoạt động lãnh đạo thực tiễn đạt hiệu quả chưa cao, vẫn có biểu hiện vận dụng thành lối mòn không có sự linh hoạt, đổi mới sáng tạo. Cấp ủy, chỉ huy của một đại đội chưa chú trọng đúng mức đến tạo môi trường thuận lợi hình thành, phát triển văn hóa lãnh đạo của chính trị viên. Bên cạnh đó, cơ sở vật chất, tài chính, phương tiện vật tư cho hoạt động lãnh đạo còn hạn hẹp, thiếu thốn. Việc bảo đảm các tiêu chuẩn sách báo, câu lạc bộ, nhà văn hoá, phương tiện nghe nhìn, bảo đảm thể thao, vui chơi giải trí còn chậm, còn chưa phản ánh hết so yêu cầu thực tiễn hoạt động lãnh đạo ở nhiều đơn vị, nhất là các đơn vị ở vùng sâu, vùng xa… Đó là một trong những nguyên nhân dẫn tới hạn chế văn hóa lãnh đạo của chính trị viên trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
Trong bối cảnh hiện nay, khi cuộc đấu tranh tư tưởng lý luận đang diễn ra quyết liệt. Do đó, xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo có ý nghĩa định hướng quan trọng đến tâm tư, tình cảm và ý chí tiến thủ của người chính trị viên; định hướng họ noi theo những thế hệ cha anh mình để cống hiến thực thụ trong hoạt động chủ trì về chính trị ở đơn vị, là người đại biểu cao nhất của Đảng ở các đơn vị.
4. Một số giải pháp
Một là, xây dựng các tổ chức lãnh đạo, chỉ huy và quần chúng trong sạch, vững mạnh gắn với xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện.
Sức mạnh của tổ chức đảng sẽ là điều kiện cơ bản thúc đẩy chính trị viên tích cực tự giác trong hoạt động lãnh đạo, rèn luyện nâng cao văn hóa lãnh đạo. Để xây dựng tổ chức đảng trong sạch, các cấp ủy đảng cần tập trung thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ; nâng cao chất lượng sinh hoạt đảng, thực hiện tự phê bình và phê bình, giữ gìn kỷ luật và tăng cường đoàn kết thống nhất trong đảng; thường xuyên giáo dục và quản lý tốt cán bộ, đảng viên; nâng cao trí tuệ; bản lĩnh chính trị, uy tín; đạo đức lối sống và phong cách chuẩn mực cho đảng viên trong chi bộ. Mỗi tổ chức đảng phải biết xây dựng và lan tỏa văn hóa lãnh đạo của đảng cho các đảng viên, phải đặt lợi ích của Đảng, dân tộc lên trên.
Hệ thống chỉ huy có vai trò to lớn trong hoạt động mọi mặt của các cấp, vì vậy, phát triển văn hóa lãnh đạo của chính trị viên tất yếu phải phát huy vai trò của hệ thống chỉ huy. Để xây dựng hệ thống chỉ huy vững mạnh cần phải thường xuyên kiện toàn tổ chức, biên chế hệ thống chỉ huy, quản lý đơn vị. Mặt khác, nâng cao phẩm chất đạo đức, năng lực tổ chức điều hành của tổ chức chỉ huy; quy hoạch, bổ nhiệm đội ngũ này đúng quy trình hướng dẫn của trên, khắc phục tình trạng tiêu cực dẫn đến suy yếu về chính trị tất yếu dẫn đến suy yếu về quân sự. Bồi dưỡng cho họ những tri thức chính trị, sự nhạy bén về chính trịgiỏi cả về quân sự lẫn chính trị. Thực tiễn những hạn chế yếu kém của người chỉ huy, như: gia trưởng, vi phạm dân chủ, mất đoàn kết nếu không chấn chỉnh sẽ là lực cản phát triển văn hóa lãnh đạo của chính trị viên.
Xây dựng các tổ chức chính trị – xã hội ở đơn vị vững mạnh, xứng đáng với vai trò xung kích, nòng cốt trong thực hiện phong trào thi đua quyết thắng ở đơn vị. Tổ chức đoàn thanh niên, hội đồng quân nhân ở đơn vị có vai trò tham gia xây dựng tổ chức cơ sở đảng, tổ chức chỉ huy trong sạch, vững mạnh; bảo vệ lợi ích chính đáng của cán bộ, chiến sĩ ở đơn vị, là cầu nối các tổ chức chính trị – xã hội của đơn vị cùng nhau gắn kết với nhau, bảo đảm cho đơn vị hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ. Đây là yếu tố quan trọng không thể thiếu tạo nên môi trường văn hóa lãnh đạo lành mạnh trong đơn vị.
Đơn vị vững mạnh toàn diện là cơ sở bảo đảm cho đơn vị hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao; là môi trường thuận lợi để thúc đẩy phát triển văn hóa lãnh đạo của chính trị viên ở đơn vị. Quá trình phát triển văn hóa lãnh đạo của chính trị viên không tách rời sự xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện. Vì vậy, cần tập trung xây dựng đơn vị vững mạnh về chính trị, đổi mới công tác giáo dục văn hóa lãnh đạo. Nâng cao chất lượng xây dựng chính quy, quản lý kỷ luật, nắm tình hình tư tưởng, tâm tư nguyện vọng của chiến sĩ. Quan tâm xây dựng các mối quan hệ lành mạnh trong tập thể, phát huy dân chủ, vai trò của đoàn viên thanh niên, quần chúng hiện nay.
Hai là, kế thừa và phát triển các hệ giá trị văn hóa lãnh đạo của Đảng, văn hóa lãnh đạo của các thế hệ chính trị viên trong các thời kỳ lịch sử.
Kế thừa và phát triển các hệ giá trị văn hóa lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam có ý nghĩa quan trọng đối với chính trị viên. Đó là những hệ thống giá trị văn hoá nảy sinh từ hoạt động lãnh đạo như các nghị quyết của tổ chức đảng các cấp; các cách thức đặc sắc trong khơi dậy và phát huy nhân tố chính trị – tinh thần của cán bộ, đảng viên và Nhân dân; mặt bằng học vấn, tác phong, nghệ thuật lãnh đạo của tổ chức đảng và đảng viên. Bên cạnh đó, kế thừa và phát triển từ nền văn hóa lãnh đạo của dân tộc. Nền văn hóa lãnh đạo đó trở thành cách mạng, khoa học, nó vừa là mục tiêu, lý tưởng của Đảng và Nhân dân ta, đồng thời, cũng là mục tiêu xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo thuận lợi để qua đó giáo dục văn hóa lãnh đạo cho chính trị viên.
Phát huy giá trị truyền thống “Bộ đội Cụ Hồ”, truyền thống của thế hệ chính trị viên trong lịch sử.Những giá trị đó cần được vận dụng, xây dựng ở đơn vị: Trung với Đảng, quyết tâm thực hiện hiện mục tiêu lý tưởng của Đảng; hiếu với dân, suốt đời vì Nhân dân phục vụ. Những truyền thống của cán bộ chính trị trung với nước, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì Tổ quốc và Nhân dân…; giá trị của người giữ vững phương hướng chính trị mọi hoạt động ở đơn vị; trách nhiệm công tác dân vận, công tác địch vận, tuyên truyền đặc biệt; truyền thống về phẩm chất, đạo đức và sự nêu gương để qua đó nhập thân thành giá trị văn hóa lãnh đạo của chính trị viên.
Ba là, xây dựng các mối quan hệ lãnh đạo trong đơn vị theo tiêu chí chân, thiện, mỹ.
Đây là những giá trị văn hóa nằm trong một chỉnh thể thống nhất hữu cơ, bao gồm tất cả những quan hệ lãnh đạo chính trị được nhìn nhận theo tiêu chí chân, thiện, mỹ, đó là: quan hệ giữa người lãnh đạo với người chịu sự lãnh đạo, quan hệ giữa cơ quan lãnh đạo cấp trên với cơ quan lãnh đạo cấp dưới, quan hệ giữa tổ chức lãnh đạo với tổ chức quản lý, điều hành và các tổ chức quần chúng và hội đồng quân nhân, quan hệ giữa tập thể lãnh đạo với cá nhân phân công phụ trách.
Xây dựng quan hệ lãnh đạo trên cơ sở tình đồng chí, đồng đội thật sự tôn trọng, gắn bó, thương yêu lẫn nhau, góp phần giữ gìn, phát triển phẩm chất nhân cách “Bộ đội cụ Hồ”. Mối quan hệ giữa chính trị viên với người chỉ huy phải thật sự đoàn kết để thực hiện nhiệm vụ của đơn vị; mối quan hệ này có vai trò định hướng, lan toả thành tấm gương văn hóa ứng xử cho bộ đội. Đồng thời, củng cố, phát triển các chuẩn mực văn hóa quan hệ đồng chí đồng đội và trong quan hệ với chính quyền, Nhân dân địa phương nơi đóng quân. Muốn giải quyết được mối quan hệ trên phải trên nguyên tắc: “Trách nhiệm của người chỉ huy quân sự và người chính trị viên phải phân định rõ ràng”3. Từ đó, sẽ tạo điều kiện xây dựng môi trường lãnh đạo thuận lợi, tránh được hiện tượng “không đúng vai”, “không thuộc bài” và các giá trị chân, thiện, mỹ được phát huy. Xây dựng, củng cố hệ thống các quan hệ ứng xử chuẩn phải trên cơ sở nguyên tắc đoàn kết, kỷ cương, dân chủ, phản ánh lập trường quan điểm cách mạng của Đảng, tuân thủ Hiến pháp, pháp luật của Nhà nước, điều lệnh, điều lệ, kỷ luật quân đội, chế độ quy định của đơn vị.
Bốn là, xây dựng, hoàn thiện nâng cao hiệu quả các thiết chế văn hóa lãnh đạo ở đơn vị quân đội hiện nay.
Củng cố, nâng cao hiệu quả hệ thống các hình thái, thiết chế hoạt động văn hóa là nội dung cơ bản, nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp các chủ thể. Các thiết chế văn hóa lãnh đạo ở đơn vị cơ sở quân đội ta,bao gồm: thiết chế chỉ huy – lãnh đạo, thiết chế chính trị quân sự, thiết chế tổ chức cộng đồng quân sự; thiết chế cơ sở vật chất, phòng truyền thống, nhà văn hóa, thư viện, bảo tàng, các cơ chế… đóng vai trò chủ thể trực tiếp trong việc lựa chọn các giá trị văn hóa tham gia vào văn hóa lãnh đạo; trong việc thiết kế, chuẩn hóa và đưa vào nền nếp các quan hệ văn hóa; trong việc lựa chọn, phát động, phát huy tác dụng hoạt động văn hóa lãnh đạo để không ngừng cải thiện nâng cao đời sống nâng cao văn hóa của cá nhân và tập thể quân sự. Quá trình xây dựng, củng cố các thiết chế văn hóa lãnh đạo phải tuân thủ đúng trình tự, nắm vững chức năng, nhiệm vụ, nguyên tắc hoạt động và hướng dẫn của Tổng cục Chính trị để tổ chức hiệu quả, chặt chẽ.
Năm là, kết hợp chặt chẽ giữa xây và chống trong xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo thuận lợi ở đơn vị cơ sở trong quân đội hiện nay.
Để xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo thuận lợi hướng vào phát triển văn hóa lãnh đạo của chính trị viên cần giải quyết vấn đề “xây” đi đôi với “chống”, xây cái tốt, để cái tốt phát triển ở đơn vị; chống cái “xấu”, là quét sạch chủ nghĩa cá nhân, cái cản trở đến động lực phát triển văn hóa, theo phương châm. Cùng với đó, phải chủ động, tích cực đấu tranh, có hiệu quả biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” về tư tưởng chính trị, suy thoái về phẩm chất, đạo đức, lối sống, khắc phục có hiệu quả những tiêu cực tác động đến xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo ở đơn vị hiện nay.
5. Kết luận
Xây dựng môi trường văn hóa lãnh đạo thuận lợi chính là xây dựng hệ thống những giá trị văn hóalãnh đạo: hệ thống những quan hệ văn hóa lãnh đạo; hệ thống những hình thái hoạt động lãnh đạo; hệ thống những thiết chế văn hóa lãnh đạo và kết hợp giữa xây và chống trong xây dựng từng hệ thống đó. Mỗi hệ thống là một biện pháp cụ thể có vị trí, vai trò không ngang bằng nhau và có quan hệ chặt chẽ hỗ trợ cho nhau, quyết định đến sự phát triển văn hóa lãnh đạo của chính trị viên ở đơn vị cơ sở. Thực hiện các biện pháp này phải được tiến hành một cách thường xuyên, liên tục, triển khai thực chất, tránh tình trạng tiến hành qua loa, đại khái hoặc chỉ mang tính hình thức. Khi tiến hành các biện pháp đó, các chủ thể cần tiến hành một cách đồng bộ, tránh tuyệt đối hóa biện pháp nào. Tuy nhiên, cần phải tùy vào đặc điểm thực tiễn của từng đơn vị, trong những giai đoạn cụ thể để tập trung thực hiện quyết liệt hoặc ưu tiên từng biện pháp một cách hợp lý.
Chú thích:
1. C.Mác và Ph.Ăngghen toàn tập. Tập 23. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 1993, tr. 55.
2. Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 15. H. NXB Chính trị quốc gia, 2011, tr. 278.
3. Hồ Chí Minh toàn tập.Tập 5. H. NXB Chính trị quốc gia, 2011, tr. 485.
Tài liệu tham khảo:
1. C.Mác và Ph.Ăngghen toàn tập. Tập 3. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 1995.
2. Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 3. H. NXB Chính trị quốc gia, 2005.
3. Nguyễn Văn Phúc. Vài suy nghĩ về xây dựng văn hóa Đảng hiện nay. Tạp chí Triết học, số 9 (304), 2016.
4. Quân ủy Trung ương. Điều lệ công tác đảng, công tác chính trị trong Quân đội nhân dân Việt Nam. H. NXB Quân đội nhân dân, 2018.
