TS. Khuất Việt Hải
Học viện Hành chính Quốc gia
(Quanlynhanuoc.vn) – Giải ngân vốn đầu tư công (ODA) có vai trò quan trọng để tiếp tục là động lực nhằm phục hồi và tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Bài viết đề cập một một số biện pháp nhằm kịp thời phân bổ chi tiết nguồn vốn cho các dự án, công trình; đẩy nhanh tiến độ giải ngân nguồn vốn ODA đầu tư công của các bộ, ngành, địa phương trong những tháng cuối năm 2024.
Từ khóa: Đầu tư công; tiến độ giải ngân; vốn ODA; biện pháp.
1. Đặt vấn đề
Trong Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội 10 năm (2021 – 2030) của Văn kiện Đại hội Đảng khóa XIII, xác định rõ nguồn vốn ODA là nguồn vốn cần thiết đối với Việt Nam. ODA không chỉ góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và xóa đói, giảm nghèo mà còn mang tính đột phá về xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại cả về kinh tế – xã hội và trở thành nguồn vốn nước ngoài có ý nghĩa quan trọng đối với quá trình phát triển kinh tế – xã hội ở nước ta.
Tuy nhiên, trong thời gian qua, việc sử dụng ODA đã và đang bộc lộ nhiều hạn chế, nguyên nhân là do tỷ lệ giải ngân ODA chậm, không tương xứng với lượng vốn đã được ký kết, dẫn đến năng lực hấp thụ nguồn vốn ODA của quốc gia cũng như ở các cấp, ngành và địa phương chưa đáp ứng được yêu cầu; còn để xảy ra tình trạng lãng phí, thất thoát, dùng vốn sai mục đích, tham nhũng trong quá trình sử dụng nguồn vốn, cụ thể là những dự án chậm tiến độ, sử dụng nguồn vốn kém hiệu quả… Do vậy, trong những tháng cuối năm 2024, Việt Nam cần có những giải pháp trọng tâm, trong đó cần ưu tiên nguồn vốn ODA để tiếp tục phát triển hạ tầng về giao thông, năng lượng, công nghệ thông tin, đô thị lớn, hạ tầng ứng phó với biến đổi khí hậu.
2. Tình hình thực hiện giải ngân vốn đầu tư công từ vốn ODA
Thời gian qua, để đẩy nhanh tiến độ giải ngân nguồn vốn đầu tư công năm 2024, ngành Tài chính đã thực hiện đồng bộ các biện pháp, trong đó nhấn mạnh việc thực hiện phân bổ chi tiết kế hoạch vốn đầu tư công từ nguồn vốn ngân sách nhà nước cũng như kế hoạch vốn nước ngoài đối với các bộ, cơ quan nhà nước và các địa phương; đồng thời, nhập dự toán trên hệ thống Thông tin quản lý ngân sách và kho bạc (TABMIS).
Qua triển khai giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công, ngay từ đầu năm 2024 đã đem lại kết quả khả quan, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế – xã hội so với kế hoạch đề ra. Theo báo cáo của Bộ Tài chính, để nắm rõ tình hình giải ngân và xử lý các vướng mắc về thủ tục giải ngân, thanh toán, các vấn đề ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện các dự án, Bộ Tài chính đã tổ chức các đoàn làm việc với Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng với các tỉnh, thành phố rà soát quy trình tiếp nhận hồ sơ và xử lý đơn rút vốn bảo đảm thời hạn ngắn nhất (tối đa 1 ngày làm việc đối với đơn thanh toán trực tiếp), các chủ dự án có hồ sơ chưa hợp lệ thì được trả ngay để hoàn thiện hồ sơ kịp thời; quan tâm đến việc đẩy nhanh tiến độ đàm phán, ký kết với các nhà đầu tư tài trợ, qua đó đã đem lại hiệu quả thiết thực khi hiệu lực các hiệp định vay cho các dự án hoàn thành thủ tục đầu tư…
Tuy nhiên, qua 5 tháng thực hiện (tính từ ngày 01/01/2024 – 15/5/2024), kết quả giải ngân vốn nước ngoài của các địa phương vẫn khá thấp. Các địa phương được giao tổng kế hoạch vốn là 24.172,86 tỷ đồng, trong đó vốn đầu tư công là 9.456,86 tỷ đồng (53/63 địa phương); vốn vay lại là 14.716 tỷ đồng (51/63 địa phương)1.
Tỷ lệ kế hoạch vốn các địa phương đã phân bổ và nhập TABMIS cho các dự án đối với vốn đầu tư công ngân sách trung ương là 91,7% kế hoạch vốn được giao, vốn vay lại là 84,2% kế hoạch vốn được giao. Lũy kế giải ngân vốn nước ngoài của các địa phương là 5,7% kế hoạch vốn được giao (tính cho cả kế hoạch vốn cấp phát và vay lại) cao hơn cùng kỳ năm 2023 là 4,9%. Mới có 5/53 địa phương có tỷ lệ giải ngân đạt trên 15%, 28/53 địa phương chưa giải ngân vốn ngân sách trung ương cấp phát bổ sung có mục tiêu cho ngân sách địa phương2.
Hiện nay, còn bị vướng mắc trong giải ngân vốn đầu tư công từ nguồn vốn ODA do còn chậm trong khâu đấu thầu, thiết kế kỹ thuật; chậm giải phóng mặt bằng; có dự án phải thực hiện nhiều loại thủ tục điều chỉnh chủ trương đầu tư, điều chỉnh dự án, hiệp định vay; chậm nhận được ý kiến không phản đối của nhà tài trợ đối với các hồ sơ…, dẫn đến thời gian triển khai thường bị kéo dài.
Ngoài ra, trong công tác thanh toán cũng gặp khó khăn do dự án sử dụng các nguồn vốn khác nhau. Điều này tác động đến hoạt động kiểm soát công tác thanh toán do hồ sơ thanh toán được thẩm định, kiểm soát tại Kho bạc Nhà nước và Bộ Tài chính trước khi gửi cho nhà tài trợ thanh toán cho nhà thầu… bị kéo dài thời gian. Tại một số bộ, như: Bộ Giao thông và Vận tải, hiện có vốn ODA lớn nhất khi được giao 4.366 tỷ đồng vốn trong năm 2024. Tuy nhiên, khó khăn trong quá trình giải ngân liên quan đến vấn đề giải phóng mặt bằng. Điển hình như dự án kết nối giao thông các tỉnh miền núi phía Bắc vướng do đi qua khu vực nhiều rừng, thủ tục chuyển đổi rừng mất tới 1,5 năm nên chi phí giải phóng mặt bằng thường cũng bị tăng lên. Trong 6 tháng đầu năm, tại Bộ Giáo dục và Đào tạo cũnggần như không giải ngân được vốn ODA, do còn tồn tại bất cập trong việc thẩm định dự án và tìm đơn vị thẩm định… Vì vậy, Bộ cũng dự kiến phấn đấu cả năm 2024 giải ngân được 350 tỷ đồng3.
Đối với các địa phương, qua quá trình làm việc cùng với Bộ Tài chính về việc triển khai và theo dõi số liệu giải ngân của các dự án cũng cho thấy một số khó khăn như sau:
Một là, còn bị vướng mắc khi điều chỉnh chủ trương đầu tư, điều chỉnh dự án, gia hạn giải ngân, gia hạn thời gian thực hiện, sử dụng vốn dư, dẫn đến công tác triển khai dự án chậm trễ và vướng mắc các phát sinh, cụ thể là: phát sinh sau khi địa phương hoàn thành thủ tục gia hạn giải ngân dự án (thuộc thầm quyền của Hội đồng nhân dân tỉnh/thành phố) thì phải thực hiện thủ tục gia hạn thời gian bố trí vốn (thẩm quyền của lãnh đạo Chính phủ).
Hai là, việc triển khai thực hiện và giải ngân còn vướng mắc trong khâu đấu thầu hoặc hợp đồng thương mại; do điều chỉnh thiết kế; giải phóng mặt bằng; công tác nghiệm thu, thanh toán còn chậm. Những vướng mắc này thuộc trách nhiệm của Ủy ban nhân dân tỉnh/thành phố và các ban quản lý dự án.
Ba là, vướng mắc do thiếu kế hoạch vốn (cả cấp phát và vay lại). Hiện nay, còn một số địa phương vẫn lúng túng trong việc lập kế hoạch vốn, nhất là không dự kiến được tiến độ thực hiện dự án và số vốn cần giải ngân sát với thực tế…
3. Một số biện pháp đẩy nhanh tiến độ giải ngân trong những tháng cuối năm 2024
Nhìn chung, việc thực hiện phân bổ chi tiết kế hoạch vốn đầu tư công từ nguồn vốn ODA của các bộ, cơ quan nhà nước và các tỉnh/thành phố từ đầu năm đến nay đều đạt kết quả tích cực. Vì vậy, để tiếp tục đạt tỷ lệ giải ngân cao đối với nguồn vốn ODA, nhất là vay ưu đãi nước ngoài được Thủ tướng Chính phủ giao năm 2024, kiến nghị các bộ, cơ quan nhà nước và các tỉnh/thành phố cần thực hiện một số biện pháp sau đây:
Thứ nhất, kiến nghị với Chính phủ, các bộ, các tỉnh/thành phố, cụ thể là:
(1) Đối với Bộ Tài chính, cần tiếp tục bảo đảm thời gian xử lý đơn rút vốn đúng quy định; chútrọng đến việc tổ chức các đoàn kiểm tra trực tiếp các dự án còn khó khăn, vướng mắc về đầu tư công, trong đó tập trung các dự án lớn, các địa phương được giao nhiều kế hoạch vốn; Bộ cần trao đổi với các nhà tài trợ để tháo gỡ các vướng mắc từ phía nhà tài trợ để rút ngắn thời gian và đơn giản hóa thủ tục cho ý kiến không phản đối.
(2) Đối với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ các địa phương đẩy nhanh tiến độ, thủ tục trong việc gia hạn thời gian bố trí vốn nhằm hạn chế những việc gây ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân của dự án; cần hướng dẫn cụ thể cho các địa phương về thẩm quyền phê duyệt điều chỉnh dự án đối với các dự án triển khai.
(3) Đối với các địa phương, trên cơ sở điều kiện thực tế của địa phương, tiến hành rà soát, đánh giá chi tiết, cụ thể về khả năng giải ngân của từng dự án, đặc biệt lưu ý các dự án có năm lập kế hoạch là năm giải ngân cuối cùng để bảo đảm đủ vốn cho các dự án, tránh việc phải gia hạn giải ngân, gia hạn thời gian thực hiện, phát sinh nhiều thủ tục hành chính.
Thứ hai, cần triển khai một số biện pháp đối với những trường hợp không có khả năng hoàn thành khối lượng dự án theo tiến độ đặt ra, phải cắt giảm, chuyển giao kế hoạch vốn đã được giao, cần có văn bản đề xuất cắt, giảm, điều chuyển gửi Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính trước ngày30/6/2024. Cụ thể, các chương trình, dự án cần điều chỉnh chủ trương đầu tư, các địa phương cần phảibáo cáo và phối hợp chặt chẽ với Bộ Kế hoạch và Đầu tư để trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chủ trương điều chỉnh đầu tư, trên cơ sở phê duyệt/quyết định của Thủ tướng Chính phủ về điều chỉnh chủ trương đầu tư, các địa phương phối hợp với Bộ Tài chính để điều chỉnh thời hạn giải ngân, điều chỉnh phân bổ vốn theo các hiệp định vay đã ký (nếu có).
Đối với các dự án có vướng mắc trong công tác chuẩn bị đầu tư và triển khai dự án, ban quản lý dự án tại địa phương phải có trách nhiệm hoàn thành kịp thời các thủ tục về đầu tư, xây dựng, về di dân tái định cư, giải phóng mặt bằng để thực hiện đúng tiến độ của dự án; hoàn thiện các thiết kế kỹ thuật, giải quyết các khó khăn vướng mắc trong việc đấu thầu hợp đồng; sớm xử lý các vướng mắc phát sinh trong từng khâu thực hiện dự án. Các ban quản lý dự án trung ương do các bộ, ngành là cơquan chủ quản cần có hướng dẫn, tập huấn về nghiệp vụ, năng lực cho các ban quản lý dự án địa phương để bảo đảm dự án được triển khai đồng bộ và hiệu quả cao.
4. Kết luận
Thực hiện thắng lợi Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội 10 năm (2021- 2030) là nhiệm vụ trọng tâm của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, các cấp, các ngành từ trung ương đến các cơ sở, chính quyền địa phương. Theo đó, nguồn vốn ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài tiếp tục được xác định là cần thiết và quan trọng trong giai đoạn phát triển mới của Việt Nam, cùng với đó, đặt ra kế hoạch phấn đấu đạt tỷ lệ giải ngân ít nhất 95% đối với nguồn vốn ODA trong những tháng cuối năm 2024 và những năm tới theo tinh thần Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 06/01/2023 của Chính phủ về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội, Dự toán ngân sách nhà nước và cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2023.
Chú thích:
1. Bộ Tài chính (2024). Tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong giải ngân đầu tư công nguồn vốn nước ngoài tại các địa phương. https://mof.gov.vn/webcenter/portal/btcvn/pages_r/l/tin-bo-tai-chinh?dDocName=MOFUCM313205&dID=317762.
2. Đức Minh (2024). Các địa phương giải ngân vốn nước ngoài mới đạt 5,71% kế hoạch.https://thoibaotaichinhvietnam.vn/cac-dia-phuong-giai-ngan-von-nuoc-ngoai-moi-dat-571-ke-hoach-151265.html.
3. Bộ Tài chính (2024). Hội nghị về giải ngân vốn đầu tư công từ nguồn vốn nước ngoài các tháng đầu năm 2024 và các biện pháp tăng cường giải ngân năm 2024. Hà Nội, ngày 21/5/2024
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2024). Báo cáo số 2445/BC-BKHĐT ngày 02/4/2024 về tình hình thực hiện Nghị quyết 01/NQ-CP và tình hình kinh tế – xã hội tháng 3 và quý I năm 2024.
2. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2024). Báo cáo số 2446/BC-BKHĐT ngày 02/4/2024 về đánh giá bổ sung kết quả thực hiện kế hoạch đầu tư công năm 2023 và tình hình triển khai kế hoạch đầu tư công năm 2024.
3. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2024). Báo cáo số 2448/BC-BKHĐT ngày 02/4/2024 về đánh giá bổ sung kết quả thực hiện phát triển kinh tế – xã hội năm 2023, tình hình triển khai phát triển kinh tế – xã hội năm 2024.
4. Anh Minh (2024). Đốc thúc bộ, ngành tăng tốc giải ngân đầu tư công vốn ODA.https://baochinhphu.vn/doc-thuc-bo-nganh-tang-toc-giai-ngan-dau-tu-cong-tu-von-oda-102240521154735279.htm.
5. Lưu Thủy (2024). Bộ Tài chính đề xuất giải pháp tháo gỡ vướng mắc giải ngân vốn đầu tư công. https://www.sggp.org.vn/bo-tai-chinh-de-xuat-giai-phap-thao-go-vuong-mac-giai-ngan-von-dau-tu-cong-post740930.html.
