Trung tá, ThS. Phạm Quốc Huy
Học viện Chính trị, Bộ Quốc Phòng

(Quanlynhanuoc.vn) – Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang tác động sâu rộng đến nhiều lĩnh vực, trong đó có giáo dục và đào tạo, nhất là ở các nhà trường quân đội. Nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo ở các nhà trường quân đội để phục vụ sự nghiệp xây dựng lực lượng quân đội vững mạnh, đòi hỏi nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên là vấn đề then chốt. Đặc biệt, nâng cao việc áp dụng công nghệ số trong phương pháp giảng dạy và học tập là cốt lõi. Vì vậy, bài viết đưa ra một số giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên trước yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo ở các nhà trường quân đội hiện nay.

Từ khóa: Chuyển đổi số; xây dựng đội ngũ giảng viên; học viện; trường sĩ quan.

1. Đặt vấn đề

Chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo ở các nhà trường quân đội hiện nay là quá trình áp dụng công nghệ kỹ thuật số vào mọi hoạt động dạy và học nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục và đào tạo trong môi trường quân sự. Trong đó, bao gồm sử dụng các nền tảng học tập trực tuyến, phần mềm quản lý giáo dục, trí tuệ nhân tạo (AI) và các công cụ kỹ thuật số để hỗ trợ giảng dạy, học tập và nghiên cứu. Trong các nhà trường quân đội, chuyển đổi số không chỉ giúp hiện đại hóa phương pháp giảng dạy mà còn tăng cường khả năng quản lý, theo dõi và đánh giá kết quả đào tạo, từ đó, nâng cao năng lực của đội ngũ giảng viên và chất lượng học viên. Đây chính là yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, giúp các nhà trường quân đội thích ứng với xu hướng phát triển,đồng thời, chuẩn bị nguồn nhân lực quân sự phù hợp với thời đại công nghệ số.

2. Xây dựng đội ngũ giảng viên trước yêu cầu của chuyển đổi số 

Hiện nay, các trường quân đội có quy mô hoạt động giáo dục đào tạo khá lớn và đa dạng, các trường không chỉ đào tạo các chuyên viên quân sự mà còn đào tạo các khóa học liên kết với các ngành, nghề khác nhau. Quy mô hoạt động giáo dục đào tạo bao gồm: (1) Đào tạo chuyên sâu, tập trung vào việc đào tạo các chuyên ngành quân sự, cụ thể như kỹ thuật, quản lý, tác chiến và các kỹ năng quân sự khác; (2) Đào tạo đa ngành, ngoài các chuyên ngành quân sự, một số trường cũng cung cấp các chương trình đào tạo liên kết với các ngành, nghề khác như kỹ thuật máy tính, kinh tế và xã hội; (3) Đào tạo quốc tế, có các chương trình hợp tác với các trường đại học và tổ chức quốc tế để cung cấp các khóa học và chương trình đào tạo quốc tế; (4) Đào tạo liên quan đến công nghệ chú trọng đào tạo các kỹ năng liên quan đến công nghệ thông tin và công nghệ cao đáp ứng nhu cầu của quân đội hiện đại. Chính vì vậy, xây dựng đội ngũ giảng viên đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số là một nhiệm vụ quan trọng, đây là bước quan trọng

trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo trong các nhà trường quân đội không chỉ đơn thuần là việc áp dụng công nghệ vào giảng dạy mà còn đòi hỏi sự thay đổi toàn diện về phương pháp, nội dung, cách thức tổ chức và quản lý giáo dục nhằm đáp ứng yêu cầu của cách mạng công nghiệp 4.0. 

Vì vậy, sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông (Information and Communication Technology – ICT) để xử lý, lưu trữ, truy xuất, truyền tải và trao đổi thông tin dưới nhiều hình thức khác nhau. ICT bao gồm các công cụ và ứng dụng, như máy tính, phần mềm, mạng internet, thiết bị di động, hệ thống truyền thông và các công nghệ tương tự khác để hỗ trợ, tăng cường và đổi mới phương pháp giảng dạy, học tập, nghiên cứu và quản lý. Việc thay đổi từ nền tảng truyền thống sang nền tảng số, khái quát trên một số dữ liệu: (1) Học liệu số hóa: tài liệu giảng dạy và học tập được chuyển từ dạng vật lý sang các định dạng số; (2) Mô hình học tập trực tuyến: sử dụng các nền tảng học tập trực tuyến, như (Learning Management System – LMS), (Massive Open Online Course – MOOC) cho phép học tập mọi lúc, mọi nơi; (3) Phương pháp giảng dạy mới: giáo viên và giảng viên sử dụng các công cụ kỹ thuật số để hỗ trợ giảng dạy, như ứng dụng AI trong đánh giá học sinh, cá nhân hóa việc học và sử dụng mô phỏng hoặc thực tế ảo (Virtual Reality – VR).

Sự tích hợp công nghệ kỹ thuật số vào quy trình giáo dục và đào tạo không chỉ mang lại những phương pháp giảng dạy và học tập mới mà còn tạo ra nền tảng giáo dục hiệu quả đáp ứng yêu cầu cách mạng công nghiệp 4.0. Điều này không chỉ giúp giảng viên nâng cao khả năng truyền tải kiến thức mà còn hỗ trợ việc cá nhân hóa quá trình học tập của học viên. Thực tế, các tình huống mô phỏng, bao gồm các lĩnh vực như chiến thuật, chiến lược, kỹ thuật quân sự, y học quân sự, quản lý quân đội và các ngành khoa học khác, giúp học viên rèn luyện kỹ năng chiến đấu và ứng phó với các tình huống phức tạp một cách hiệu quả. VR và thực tế tăng cường (Augmented Reality – AR) giúp tạo ra các bài tập và mô phỏng các hình thức chiến thuật một cách an toàn, tiết kiệm và hiệu quả. 

Môi trường học tập được kiểm soát nghiêm ngặt theo các quy tắc và kỷ luật quân sự, rèn luyện tinh thần trách nhiệm, lòng trung thành và đạo đức nghề nghiệp cho học viên.

Hệ thống quản lý học tập giúp giảm thiểu thủ tục hành chính và tối ưu hóa công tác tổ chức, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo và quản lý trong các nhà trường. 

Chính vì vậy, chuyển đổi số không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là một yêu cầu cấp thiết để nâng cao chất lượng giáo dục và đạo tạo đặc biệt trong các nhà trường quân đội hiện nay. Đồng thời, chuyển đổi số không chỉ liên quan đến việc sử dụng các công cụ kỹ thuật số mà còn yêu cầu thay đổi phương pháp giảng dạy truyền thống, hướng tới việc xây dựng một hệ sinh thái giáo dục thông minh, năng động và phù hợp với nhu cầu của xã hội hiện đại. Vì vậy, đội ngũ giảng viên trong các nhà trường quân đội đã có sự cải thiện đáng kể về số lượng và chất lượng đáp ứng nhu cầu giáo dục và đào tạo ngày càng đa dạng như hiện nay.

Tuy nhiên, một số nhà trường vẫn chưa nhận thức đúng về tầm quan trọng của chuyển đổi số dẫn đến sự chậm trễ trong việc tích hợp công nghệ mới vào quá trình giảng dạy. Do đó, một số giảng viên có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ vững vàng nhưng rất hạn chế trong việc áp dụng các phương pháp giảng dạy hiện đại với tích hợp công nghệ mới, cho nên dẫn đến sự thiếu hụt giảng viên có chuyên môn cao về công nghệ. Mặt khác, ở một số trường hạ tầng công nghệ số vẫn chưa hoàn thiện, do đó, việc triển khai thực hiện các nền tảng số còn gặp nhiều khó khăn. 

3. Một số giải pháp cần thực hiện

Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức, lực lượng trong các nhà trường quân đội. 

Đây là giải pháp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, vì nhận thức là cơ sở định hướng, hành động, chỉ khi nhận thức đúng đắn thì hành động mới chính xác. Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng dạy: “Tư tưởng đúng thì hành động mới khỏi sai lạc và mới làm trọn nhiệm vụ cách mạng được”¹. Thực tiễn cho thấy, ở bất kỳ thời điểm nào và bất kỳ đâu, khi các cấp ủy, chỉ huy và các tổ chức, lực lượng có nhận thức đúng đắn cùng với trách nhiệm cao thì việc lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện sẽ được triển khai theo đúng định hướng và đạt hiệu quả cao. Điều này bảo đảm quá trình nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên trước yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo đạt được chất lượng hiệu quả tích cực.

Tiếp tục quán triệt thực hiện hiệu quả nhiệm vụ xây dựng “Nhà trường thông minh, tiếp cận cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư” và “chuyển đổi số trong quản lý, giảng dạy”², nhất là các văn bản chỉ đạo của Bộ Chính trị, như: Kết luận số 91- KL/TW ngày 12/8/2024 về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, trong đó quán triệt tinh thần “đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo; phát triển giáo dục số, giáo dục thông minh, giáo dục cá nhân hóa, giáo dục sáng tạo, giáo dục thích ứng với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo… phát triển học liệu mở trực tuyến”. Đồng thời, khuyến khích phát triển các mô hình trường học số, trường học thông minh, trường học hạnh phúc. 

Trên cơ sở đó, thực hiện có hiệu quả Quyết định số 4565/QĐ-BQP Bộ trưởng ngày 20/9/2023 của Bộ Quốc phòng về phê duyệt kế hoạch triển khai thực hiện Đề án “Xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục trong Quân đội giai đoạn 2023 – 2030 và những năm tiếp theo”. Vì vậy, các nhà trường cần phải thay đổi nhận thức về cách tiếp cận, phương pháp, mục tiêu giáo dục và đào tạo để thích ứng yêu cầu của thời đại công nghệ số. Đây là cơ hội để giảng viên và học viên tiếp cận với các hình thức học tập hiện đại, tương tác trực tiếp với các nền tảng số, từ đó, nâng cao chất lượng dạy và học đáp ứng yêu cầu cách mạng công nghiệp 4.0.

Hai là, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng về công nghệ thông tin cho giảng viên.

Để đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo, việc tăng cường đào tạo và bồi dưỡng về công nghệ thông tin cho giảng viên là rất quan trọng, đặc biệt là xây dựng các chương trình đào tạo chuyên sâu về công nghệ số dành riêng cho giảng viên. Chương trình này, cần được thiết kế để cung cấp cho giảng viên những kiến thức và kỹ năng cần thiết, nhằm sử dụng hiệu quả các công nghệ và công cụ số trong quá trình giảng dạy. Trong đó, nội dung chương trình nên bao gồm các chủ đề như nền tảng công nghệ giáo dục, phần mềm giảng dạy trực tuyến và các ứng dụng của AI trong giáo dục và đào tạo.

Bên cạnh đó, tăng cường tổ chức các khóa học và hội thảo về kỹ năng sử dụng công cụ giảng dạy số cũng là một phương pháp quan trọng để nâng cao năng lực của giảng viên. Các khóa học này có thể tập trung vào việc hướng dẫn giảng viên cách sử dụng các nền tảng học tập trực tuyến, công cụ tạo bài giảng số và các phương pháp giảng dạy mới dựa trên công nghệ. Trong đó, hội thảo có thể cung cấp cơ hội cho giảng viên trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ các kỹ thuật giảng dạy số hiệu quả và cập nhật các xu hướng công nghệ mới nhất trong giáo dục. Các hoạt động này không chỉ giúp giảng viên nâng cao kỹ năng công nghệ mà còn hỗ trợ họ trong việc tích hợp công nghệ số vào chương trình giảng dạy một cách hiệu quả và sáng tạo.

Ba là, tăng cường đầu tư hạ tầng công nghệ trong các nhà trường quân đội.

Đây là giải pháp cơ bản nền tảng có ý nghĩa hết sức quan trọng đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo trong các nhà trường quân đội. Trước tiên, cần đầu tư nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin và các thiết bị phục vụ dạy học, như máy tính, máy chiếu, bảng tương tác và hệ thống âm thanh chất lượng cao. Đồng thời, các kết nối mạng và hệ thống an ninh mạng cũng cần được cải thiện bảo đảm tính ổn định và bảo mật của công tác giảng dạy và học tập.

Từng nhà trường cần “khai thác có hiệu quả mạng truyền số liệu quân sự, mạng internet trong quản lý, đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo…; tăng cường xây dựng học liệu số, phát triển cơ sở dữ liệu bài giảng điện tử, học liệu số trên mạng truyền số liệu quân sự”³. Đồng thời “xây dựng các phòng phương pháp theo hướng số hóa, hiện đại hóa; trước mắt, tập trung ưu tiên cho các khoa sư phạm quân sự, bảo đảm phù hợp với thực tiễn và chức năng, nhiệm vụ của mỗi nhà trường”⁴.

Các học viện, trường sĩ quan đầu ngành, cần “xây dựng các trung tâm mô phỏng, phòng học, phòng thí nghiệm chuyên dùng, hệ thống thư viện điện tử với các thiết bị hiện đại đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo trong quân đội⁷. Hệ thống này không chỉ giúp tối ưu hóa quy trình giảng dạy mà còn tạo ra một nền tảng thuận tiện cho việc phối hợp và giao tiếp giữa giảng viên và học viên. 

Bốn là, khuyến khích giảng viên tham gia nghiên cứu và ứng dụng công nghệ vào giảng dạy.

Để thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ trong giảng dạy, cần tạo điều kiện thuận lợi cho giảng viên tham gia nghiên cứu và phát triển các ứng dụng công nghệ. Việc này bao gồm: cung cấp các nguồn lực cần thiết như tài chính, thời gian và cơ sở vật chất để giảng viên có thể tiến hành các dự án nghiên cứu về công nghệ giáo dục và đào tạo. Đặc biệt, các cơ sở giáo dục nên thiết lập các chương trình hỗ trợ nghiên cứu, tổ chức các cuộc thi sáng tạo, khuyến khích sự hợp tác giữa giảng viên với các chuyên gia công nghệ để phát triển các công cụ và phương pháp giảng dạy số.

Đồng thời, các nhà trường cần xây dựng các cơ chế khen thưởng kịp thời, nhằm ghi nhận những nỗ lực của giảng viên trong việc có thành tích xuất sắc về đổi mới phương pháp giảng dạy số. Việc thiết lập cơ chế này không chỉ thúc đẩy giảng viên tích cực tham gia vào quá trình đổi mới mà còn nâng cao chất lượng dạy và học. Khi giảng viên được động viên, khích lệ, họ sẽ có động lực để cống hiến và sáng tạo hơn trong phương pháp đổi mới giáo dục. Những biện pháp này không chỉ tạo ra môi trường giáo dục đổi mới sáng tạo mà còn khuyến khích giảng viên duy trì và nâng cao kỹ năng của mình. Từ đó, họ sẽ trở thành những tấm gương cho các đồng nghiệp khác học hỏi, góp phần xây dựng văn hóa giáo dục và đào tạo tích cực. Sự tương tác giữa giảng viên và học viên cũng sẽ được cải thiện, xây dựng môi trường học tập năng động, đặc biệt,  nâng cao trải nghiệm học tập cho học viên, đáp ứng yêu cầu của môi trường giáo dục và đào tạo hiện đại trong các nhà trường quân đội. 

Giảng viên cần đổi mới phương pháp giảng dạy trong cách tiếp cận và truyền đạt kiến thức, sử dụng các công cụ số để làm cho bài giảng trở nên hấp dẫn và dễ tiếp thu hơn. Điều này không chỉ giúp học viên phát triển khả năng phân tích và giải quyết vấn đề một cách hiệu quả mà còn giúp giảng viên cập nhật và điều chỉnh phương pháp giảng dạy đáp ứng nhu cầu của học viên. Đồng thời, cần liên tục cập nhật các xu hướng mới trong giáo dục và đào tạo, khoa học – công nghệ để thích ứng với phương pháp giảng dạy mới, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy.

Năm là, tăng cường hợp tác quốc tế, trao đổi kinh nghiệm chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo ở các trường đại học uy tín trên thế giới. 

Để nâng cao hiệu quả chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo, việc tăng cường hợp tác quốc tế và trao đổi kinh nghiệm là một yếu tố quan trọng. Đầu tiên, cần tạo điều kiện cho giảng viên tham gia các chương trình trao đổi và hợp tác với các tổ chức giáo dục quốc tế, các trường đại học quân sự lớn uy tín trên thế giới trong lĩnh vực chuyển đổi số. Những chương trình này có thể bao gồm các khóa đào tạo quốc tế, hội thảo và các dự án hợp tác nghiên cứu, qua đó giúp giảng viên cập nhật kiến thức, tiếp cận công nghệ mới và học hỏi từ các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực giáo dục số. 

Bên cạnh đó, việc khuyến khích học hỏi và áp dụng các mô hình giáo dục và đào tạo hiện đại từ các nước tiên tiến là một cách hiệu quả để cải thiện chất lượng giáo dục và đào tạo. Thông qua việc tăng cường hợp tác quốc tế và trao đổi kinh nghiệm, giảng viên sẽ được trang bị những kiến thức, kỹ năng cần thiết để đối mặt với thách thức của chuyển đổi số, từ đó, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trong các nhà trường.

4. Kết luận

Nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên trước yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo tại các nhà trường quân đội là yêu cầu tất yếu, khách quan mang tính chiến lược. Giảng viên không chỉ đảm nhiệm vai trò truyền thụ tri thức mà còn là lực lượng tiên phong, dẫn dắt quá trình số hóa trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Điều này yêu cầu đội ngũ giảng viên phải sẵn sàng, chủ động nắm bắt cơ hội và ứng dụng các thành tựu khoa học kỹ thuật tiên tiến vào giảng dạy và nghiên cứu để không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo tại các nhà trường quân đội góp phần xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại trong tình hình mới.

Chú thích:
1 Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 6. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 360.
2. Tổng cục Chính trị (2020). Đề cương học tập, quán triệt Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân đội lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 – 2025 (dùng cho cán bộ, đảng viên trong Đảng bộ Quân đội). H. NXB Quân đội nhân dân, tr. 21.
3, 4, 5. Bộ trưởng Bộ Quốc phòng (2023). Quyết định số 3525/QĐ-BQP ngày 03/8/2023 phê duyệt Đề án “Xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục trong Quân đội giai đoạn 2023 – 2030 và những năm tiếp theo”.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Chính trị (2024). Kết luận số 91-KL/TW ngày 12/8/2024 về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
2. Bộ Tổng tham mưu – Quân đội Nhân dân Việt Nam (2023). Kế hoạch số 2765/KH-TM ngày 18/9/2023 về triển khai thực hiện Đề án “Xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục trong Quân đội giai đoạn 2023 – 2030 và những năm tiếp theo”.
3. Quân ủy Trung ương (2019). Nghị quyết số 109-NQ/QUTW ngày 11/02/2019 về xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cấp chiến dịch, chiến lược đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
4. Thủ tướng chính phủ (2022). Quyết định số 131/QĐ-TTg ngày 25/01/2022 phê duyệt Đề án “Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo giai đoạn 2022 – 2025, định hướng đến năm 2030”.
5. Một số giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên của các đảng uỷ Học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2023/12/19/mot-so-giai-phap-nang-cao-chat-luong-doi-ngu-giang-vien-cua-cac-dang-uy-hoc-vien-truong-si-quan-quan-doi-hien-nay/
6. Giải pháp phát triển đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn đáp ứng công tác đổi mới giáo dục và đào tạo trong quân đội hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/02/01/giai-phap-phat-trien-doi-ngu-giang-vien-khoa-hoc-xa-hoi-va-nhan-van-dap-ung-cong-tac-doi-moi-giao-duc-va-dao-tao-trong-quan-doi-hien-nay/