Tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ và vận dụng trong dạy học ở các trường quân đội hiện nay 

Nguyễn Duy Hoàng
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng

(Quanlynhanuoc.vn) – Tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ giữ vị trí quan trọng trong công tác đào tạo cán bộ của Đảng; đồng thời, là định hướng trong xây dựng và đào tạo đội ngũ cán bộ Quân đội vừa “hồng”, vừa “chuyên”. Hiện nay, trước yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng quân đội, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, công tác huấn luyện cán bộ trong quân đội càng trở nên quan trọng và cần thiết. Việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ vào dạy học tại các trường quân đội không chỉ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo mà còn tạo ra đội ngũ cán bộ toàn diện cả về phẩm chất đạo đức, chuyên môn và năng lực thực tiễn cho quân đội, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.

Từ khóa: Tư tưởng Hồ Chí Minh; huấn luyện cán bộ; vận dụng; dạy học; nhà trường quân đội.

1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đề cao vị trí, vai trò của cán bộ. Người coi: Cán bộ là cái gốc của mọi công việc; muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay kém. Vì vậy, huấn luyện cán bộ là công việc quyết định đến sự thành bại của cách mạng và theo Người bao gồm những nội dung cơ bản sau đây: 

Thứ nhất, về đối tượng của huấn luyện: Người chỉ rõ những đối tượng huấn luyện đó là cán bộ, hội viên của đoàn thể, cán bộ các ngành chuyên môn của chính quyền và Nhân dân. Trong đó, Người đặt vị trí của người cán bộ lên trên hết trong đối tượng được huấn luyện, vì: “Cán bộ là tiền vốn của Đoàn thể. Có vốn mới làm ra lãi. Bất cứ chính sách, công tác gì nếu có cán bộ tốt thì thành công, tức là có lãi. Không có cán bộ tốt thì hỏng việc, tức là lỗ vốn”1.

Thứ hai, về chủ thể huấn luyện cán bộ: Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng không phải ai cũng tiến hành huấn luyện được. Trước hết, cần xác định rõ đó là một nghề, nên cần phải có sự thông thạo nghề; đòi hỏi người huấn luyện phải nắm vững phương pháp, đối tượng, nội dung và tài liệu huấn luyện. Bởi lẽ: “Muốn huấn luyện thợ rèn, thợ nguội thì người huấn luyện phải thạo nghề rèn, nghề nguội”2. Đồng thời, người huấn luyện phải đạt được những tiêu chuẩn cơ bản nhất định: về tư tưởng phải thông suốt, kiên định, nắm vững những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; về đạo đức phải là tấm gương sáng với những đức tính tốt của người cán bộ cách mạng; có lề lối làm việc nghiêm túc, khoa học, biết sắp xếp thời gian cho từng bài dạy một cách hợp lý, thích hợp với từng đối tượng người học. Để làm được điều đó, Người yêu cầu phải không ngừng học tập, nâng cao trình độ chuyên môn, kiến thức để đáp ứng yêu cầu huấn luyện: “Người huấn luyện phải học thêm mãi thì mới làm được công việc huấn luyện của mình”3.

Thứ ba, về nội dung huấn luyện: theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, nội dung huấn luyện đối với cán bộ phải mang tính toàn diện, phong phú gồm lý luận chủ nghĩa Mác – Lênin, văn hóa, chuyên môn và kỹ năng lãnh đạo, quản lý. Trong đó, huấn luyện lý luận chính trị là nhiệm vụ cơ bản, lâu dài và phải được tiến hành thường xuyên. Người luôn khẳng định lý luận là trí khôn của Đảng, của người cán bộ cách mạng. Lý luận góp phần nâng cao nhận thức và khả năng tư duy của người cán bộ. Do đó, nội dung huấn luyện về mặt lý luận phải lấy chủ nghĩa Mác – Lênin làm gốc. Tuy vậy, Người cũng luôn nhắc nhở huấn luyện lý luận phải liên hệ với thực tế, tránh huấn luyện lý luận suông. Bởi lẽ: “Học lý luận không phải để nói mép, nhưng biết lý luận mà không thực hành là lý luận suông. Học là để áp dụng vào việc làm”4Ngoài ra, trong huấn luyện chuyên môn, nghiệp vụ sao cho mỗi cán bộ phải biết một nghề, làm việc gì thì học việc ấy, nhất là phải đáp ứng được đúng nhu cầu của xã hội: “Huấn luyện cán bộ là cốt để cung cấp cán bộ cho các ngành công tác”5.

Thứ tư, về mục đích huấn luyện cán bộ: là nhằm tạo ra mẫu người mà cách mạng cần; người đó phải biết đặt lợi ích chung của đất nước lên trên lợi ích của cá nhân; đó phải là những người biết cần, kiệm, liêm chính, chí công vô tư, vừa có đức, vừa có tài, có niềm tin vào lý tưởng. Mục đích của học tập không phải chỉ lấy bằng cấp, mà phải theo đúng nhu cầu, đòi hỏi của thực tiễn công việc cách mạng.

Thứ năm, về phương pháp huấn luyện cán bộ: đây là nét độc đáo, đặc sắc trong nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ. Phương pháp huấn luyện cán bộ được Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm. Người căn dặn, bồi dưỡng đối với người huấn luyện theo phương châm: thiết thực, cụ thể, phù hợp, bổ ích để nhằm giúp cho người học dễ hiểu, dễ nhớ, đạt hiệu quả cao. Việc huấn luyện đội ngũ cán bộ chuẩn bị cho phong trào cách mạng Việt Nam, đối với những vấn đề khó hiểu, phức tạp luôn được Người diễn giải nôm na, dễ hiểu, giản dị thông qua những hình ảnh quen thuộc, những vật dụng đời thường để giúp cho cán bộ dễ hiểu, dễ nhớ.

Trong phương pháp huấn luyện cán bộ của Chủ tịch Hồ Chí Minh dựa vào nguyên tắc huấn luyện phải gắn liền lý luận với công tác thực tế. Trên cơ sở nhận thức sâu sắc đó, Người nhấn mạnh: “Lý luận mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông”6. Từ đó, trong công tác học tập và huấn luyện cán bộ, cần luôn chú ý thực hiện phương châm của Đảng là: “Lý luận Mác – Lênin thống nhất với thực tiễn cách mạng Việt Nam”7. Để tránh cho việc huấn luyện cán bộ xa rời phương châm của Đảng, Người lưu ý: “Trung ương có những chỉ thị về chủ trương chính sách, Ban huấn luyện phải có những tài liệu dựa theo tình hình cụ thể, kinh nghiệm công tác để giải thích những chủ trương, chính sách đó. Như thế thì lý luận mới khỏi bị tách rời thực tế”8.

2. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ trong dạy học ở các nhà trường quân đội hiện nay

Thời gian qua, các trường trong quân đội đã có nhiều chủ trương, giải pháp quyết liệt, hiệu quả từ lãnh đạo, chỉ đạo, xây dựng nội dung chương trình, đổi mới hình thức, phương pháp dạy học đến việc biên soạn giáo trình, tài liệu, tổ chức giảng dạy, quản lý, học tập, kiểm tra, đánh giá kết quả, luôn coi “chất lượng giáo dục và đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị”9. Những nỗ lực đó đã đem lại nhiều kết quả quan trọng tạo sự chuyển biến về chất lượng đào tạo cán bộ. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực đạt được, trong đào tạo của một số học viện, nhà trường còn tồn tại những hạn chế, như: quy trình đào tạo còn chưa phù hợp, thời gian, thời lượng đào tạo còn dài; nội dung, chương trình đào tạo vẫn chưa tích hợp và chưa gắn với yêu cầu sử dụng cán bộ theo hướng linh hoạt sau khi ra trường…

Hiện nay, cách mạng công nghiệp 4.0 đã tác động mạnh mẽ trong lĩnh vực quân sự, như: nhiều loại vũ khí mới, công nghệ quân sự mới và phương thức tác chiến mới ra đời, đòi hỏi đội ngũ cán bộ phải không ngừng nâng cao chất lượng về mọi mặt. Việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ trong dạy học ở các trường quân đội là một nhiệm vụ quan trọng, cần thiết. Quá trình này đòi hỏi phải tiến hành đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó cần tập trung thực hiện tốt một số nội dụng chủ yếu sau:

 Một là, nâng cao nhận thức của các chủ thể trong vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ trong dạy học ở các trường quân đội.

Đây là giải pháp quan trọng hàng đầu, quyết định đến chất lượng, hiệu quả của việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ trong dạy học ở các trường quân đội hiện nay. Bởi vì, nhận thức có một vị trí đặc biệt quan trọng, trong hoạt động thực tiễn của con người, hình thành kỹ năng, thái độ và điều khiển hành động của mỗi chủ thể. Vì vậy, nâng cao nhận thức của các chủ thể trong vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ trong dạy học ở các trường quân đội hiện nay để tạo nên sức mạnh tổng hợp, đề cao được trách nhiệm của mọi người, mọi tổ chức đối với việc nâng cao nhận thức của các chủ thể, phải có sự thống nhất cả nhận thức và hành động. 

Nội dung nâng cao nhận thức cho các chủ thể cần hướng đến nâng cao giác ngộ chính trị của cán bộ, đảng viên, học viên ở các trường quân đội, nâng cao giác ngộ về nền tảng tư tưởng của Đảng và xã hội Việt Nam, đó là chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam, giác ngộ cao về quan điểm xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới; về sự phát triển của khoa học – công nghệ, khoa học quân sự, nghệ thuật quân sự, vũ khí trang bị hiện đại. Từ đó, củng cố niềm tin cộng sản cho các chủ thể vào sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với sự nghiệp cách mạng, tin tưởng vào sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, sức mạnh chiến đấu của quân đội; xây dựng động cơ đúng đắn, ý thức trách nhiệm cao cho cán bộ, giảng viên, học viên học tập, rèn luyện, công tác xây dựng nhà trường, xây dựng quân đội.

Hai là, đổi mới toàn diện và đồng bộ quy trình, chương trình, nội dung đào tạo, hình thức, phương pháp dạy học. 

Các trường cần tiếp tục rà soát, đổi mới quy trình đào tạo theo hướng rút ngắn thời gian đào tạo tại nhà trường, tăng thời gian thực hành, thực tập, thực tế, tự học của học viên; kịp thời cập nhật bổ sung những chủ đề, nội dung mới có ý nghĩa thiết thực đối với việc bồi dưỡng, phát triển kỹ năng của học viên, nhất là các trường quân sự kỹ thuật, như: Học viện Kỹ thuật quân sự, Học viện Quân y; Học viện Phòng không – Không quân, Trường Sĩ quan Không quân, Thông tin, Pháo binh…

Tập trung đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp dạy học bảo đảm tính cập nhật, thiết thực của từng chủ đề, môn học, bài học. Các khoa giáo viên cần tăng cường đẩy mạnh nghiên cứu, sinh hoạt học thuật, tọa đàm khoa học; trọng tâm là việc đổi mới nội dung, hình thức dạy học đối với từng đối tượng, chủ đề, môn học theo hướng giảm thời gian lên lớp lý thuyết, tăng thời gian và nội dung luyện tập thực hành.

Cùng với việc rà soát, đổi mới nội dung, hình thức phải tích cực đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại. Đối với các bài giảng lý thuyết, mỗi giảng viên cần kết hợp đa dạng các phương pháp, phương tiện dạy học để mỗi bài giảng thực sự sinh động hấp dẫn người học. Qua mỗi bài giảng không chỉ giúp cho học viên nắm chắc kiến thức cơ bản mà cần giúp họ hiểu được ý nghĩa lý luận, thực tiễn của kiến thức, định hướng cho người học biết tư duy, vận dụng kiến thức được trang bị vào giải quyết những vấn đề thực tiễn đặt ra một cách khoa học, chính xác và hiệu quả. Đối với huấn luyện thực hành, giáo viên phải đặc biệt coi trọng hướng dẫn, rèn luyện thái độ, khẩu khí, tác phong cho người học; đặc biệt là những tư chất cần có của mỗi cương vị chức trách học viên đảm nhiệm sau khi tốt nghiệp ra trường. 

Ba là, tăng cường tổ chức các hoạt động thực hành, thực tập, hoạt động ngoại khóa của học viên.

Đây là giải pháp rất thiết thực để trực tiếp gắn lý luận với thực tế công tác theo phương pháp huấn luyện của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong dạy học ở các trường quân đội hiện nay. Các hoạt động thực hành, thực tập của học viên tại trường phải bảo đảm bài bản, hệ thống, đúng quy trình, quy định; đồng thời, phải sát với thực tiễn đơn vị và chức trách, nhiệm vụ sau khi tốt nghiệp ra trưởng của học viên. Cần đặc biệt coi trọng đổi mới, nâng cao chất lượng thực hành, thực tập của học viên ở các đơn vị cơ sở nhất là các đơn vị chiến đấu trong toàn quân. Thường xuyên tổ chức nghiêm túc việc kiểm tra, đánh giá, rút kinh nghiệm đối với các khóa học viên tốt nghiệp ra trường về các đơn vị cơ sở công tác để các nhà trường tiếp tục đổi mới, hoàn thiện quy trình, phương pháp đào tạo, bảo đảm đáp ứng tốt hơn yêu cầu xây dựng đội ngũ cán bộ quân đội hiện nay.

Cùng với các hoạt động chính khóa, cần quan tâm tổ chức tốt các hoạt động bổ trợ, ngoại khóa, như: bồi dưỡng kỹ năng chỉ huy, kỹ năng hoạt động công tác đảng, công tác chính trị, các buổi tham quan, nghiên cứu thực tế, các đợt hành quân dã ngoại làm công tác dân vận… để tạo môi trường thực tiễn sinh động, chuẩn mực giúp học viên trải nghiệm, rèn luyện những phẩm chất, kỹ năng cần có của người cán bộ trong tương lai. Các đơn vị quản lý học viên ở các trường quân đội, cần tiếp tục sáng tạo tổ chức các hoạt động bổ trợ, ngoại khóa, các câu lạc bộ trên cơ sở khai thác có hiệu quả các thiết chế văn hóa trong và ngoài nhà trường để tạo môi trường thực tiễn sinh động cho cán bộ, học viên không chỉ cống hiến trí tuệ mà còn trải nghiệm, rèn luyện kỹ năng, phương pháp công tác.

Bốn là, bảo đảm chuẩn hóa, hiện đại hóa giáo trình, tài liệu, cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học.

Những năm gần đây, các trường trong quân đội đã tập trung đầu tư nghiên cứu, biên soạn, chuẩn hoa hệ thống giáo trình, tài liệu, văn kiện dạy học; khắc phục tối đa sự trùng lập nội dung, đồng thời bổ sung, cập nhật những kiến thức mới. Tuy nhiên, số lượng, chất lượng và việc bảo đảm tính cập nhật, hiện đại, sát đối tượng của hệ thống giáo trình, tài liệu, văn kiện dạy học vẫn còn bộc lộ những bắt cập nhất định. Điều này đòi hỏi cần phải tiếp tục nghiên cứu, biên soạn mới và hoàn thiện hệ thống giáo vinh, tài liệu dạy học. Theo đó, để tăng cường gắn lý luận với thực tiễn, nội dung các giáo trình, tài liệu dạy học phải bảo đảm tính cập nhật, sát đối tượng đào tạo; đầu tư thêm các nội dung kiến thức hướng vào bồi dưỡng kỹ năng cho người học, đặc biệt là truyền thụ kinh nghiệm thực tiễn chiến đấu và các “kỹ năng mềm”. Đây là những nội dung hết sức cần thiết đối với học viên đào tạo trong các nhà trường quân đội.

Song song với việc đổi mới, hoàn thiện hệ thống giáo trình, tài liệu dạy học, cần đầu tư phương tiện dạy học. Tập trung nâng cấp hệ thống trang thiết bị công nghệ thông tin, thư viện, mô hình học cụ, phòng học chuyên dùng, thao trường, bãi tập, bảo đảm tính cập nhật, hiện đại tạo điều kiện, môi trường sinh động cho các hoạt động dạy và học theo phương pháp dạy học hiện đại. Để tăng cường gắn lý luận với thực tiễn trong các hoạt động dạy, học; các yếu tố này cần tiếp tục được tăng cường đầu tư, phát triển, hoàn thiện bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ để tạo điều kiện cho giảng viên, học viên tiến hành các hoạt động giảng dạy, huấn luyện, học tập, luyện tập sát với thực tế huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu ở các đơn vị cơ sở và các nhà trường trong quân đội.

3. Kết luận

Tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ là hệ thống các quan điểm về đối tượng, nội dung, hình thức, mục tiêu, phương pháp huấn luyện nhằm tạo ra đội ngũ cán bộ vừa có đức, vừa có tài đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp cách mạng. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ trong dạy học ở các trường quân đội hiện nay cần tiếp tục nghiên cứu, bổ sung các giải pháp mới để nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ ở các nhà trường quân đội, góp phần xây dựng quân đội chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao.

Chú thích:
1, 2, 3, 4, 5, 7, 8. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 6. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 356, 356, 356, 357, 359, 368, 358.
6. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 11. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 95.
9. Bộ Tổng Tham mưu (2020). Chỉ lệnh số 971/CT-TM ngày 04/12/2020 về công tác quân sự, quốc phòng năm 2021.
Tài liệu tham khảo:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIIITập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 158.
2. Quân ủy Trung ương (2022). Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng quân đội trong tình hình mới.