Nguyễn Tiến Dũng
Đại học Thương mại
(Quanlynhanuoc.vn) – Xu hướng nâng cao năng lực thương mại của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa hiện nay được coi là phổ biến không chỉ mang lại lợi ích cho doanh nghiệp mà còn góp phần nâng cao khả năng tham gia trong chuỗi cung ứng giá trị. Trong phạm vi bài viết, nghiên cứu thực trạng năng lực kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội, đề xuất những khuyến nghị chính sách và giải pháp đối với các doanh nghiệp nhằm nâng cao năng lực kinh doanh thương mại, nâng cao khả năng sản xuất và hiệu quả tham gia vào chuỗi cung cung ứng giá trị của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa.
Từ khóa: Năng lực kinh doanh thương mại; doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ; khuyến nghị chính sách; quản lý nhà nước; doanh nghiệp nhỏ và vừa.
1. Thực trạng năng lực kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội
Năng lực kinh doanh thương mại của doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí trong chuỗi cung ứng sản phẩm cơ khí là tổng hợp các khả năng và nguồn lực được vận dụng khi tích hợp với những quá trình, nghiệp vụ kinh doanh thương mại, cho phép đạt được mức đáp ứng cao nhất và đóng góp hiệu quả vào chuỗi giá trị của doanh nghiệp. Mô hình năng lực kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí thể hiện theo hình sau (hình 1).
Trong đó, năng lực kinh doanh thương mại hiển thị là sự kết hợp các yếu tố bên trong của doanh nghiệp giúp họ nắm bắt được cơ hội và lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh cụ thể; năng lực nguồn lực kinh doanh thương mại là sự kế thừa và phát huy những nguồn lực sẵn có của doanh nghiệp trong quá trình hoạt động; năng lực kinh doanh thương mại được đề cập đến trong sự chuyển hóa nguồn lực của doanh nghiệp thành các chiến lược kinh doanh hiệu quả.
Theo số liệu của Sở Công thương Hà Nội, ước tính giá trị sản xuất công nghiệp trong giai đoạn năm 2015 – 2017, tỷ trọng giá trị sản xuất công nghiệp chế biến, chế tạo chiếm hơn 97% so với giá trị sản xuất công nghiệp toàn thành phố. Đến giai đoạn 2018 – 2024, tỷ trọng này giảm xuống còn khoảng 95%, nhưng nhìn chung vẫn chiếm đa số giá trị sản xuất công nghiệp và luôn tăng trưởng. Cụ thể, năm 2021, giá trị sản xuất công nghiệp chế biến, chế tạo là 552,865 tỷ đồng; trong đó giá trị sản xuất công nghiệp toàn thành phố là 573,051 tỷ đồng. Năm 2024, giá trị sản xuất công nghiệp chế biến, chế tạo là 640,601 tỷ đồng; trong đó giá trị sản xuất công nghiệp toàn thành phố là 677,373 tỷ đồng1.
Về số doanh nghiệp công nghiệp chế biến, chế tạo, số lượng doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ cơ khí cũng chiếm tỷ trọng cao, luôn duy trì ở mức hơn 53% trong giai đoạn năm 2021 – 2024 (Niên giám Thống kê Hà Nội giai đoạn 2020 – 2024). Điều này khẳng định, sự tăng trưởng năng lực kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí trên địa bàn thành phố Hà Nội2.
Qua phỏng vấn chuyên sâu các doanh nghiệp (Công ty TNHH công nghiệp Trí Cường; Công ty Cổ phần Luyện Kim Đen Thăng Long – THAMECO. JSC và Công ty cổ phần cơ khí chính xác và thương mại LPC) cùng với 212 phiếu điều tra 212 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí trên địa bàn thành phố Hà Nội có thể nhận thấy, năng lực kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí trên địa bàn thành phố Hà Nội đã đạt được những kết quả đó là:
Thứ nhất, năng lực xác định, lựa chọn thị trường mục tiêu và tìm kiếm các thị trường mới của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí ở thành phố Hà Nội ngày càng cải thiện. Điều này giúp các doanh nghiệp áp dụng năng lực nguồn hiệu quả và tận dụng cơ hội phát triển. Các doanh nghiệp cũng có nhận thức tốt khi tham gia vào từng thị trường, bên cạnh đó, công nghệ thông tin cũng hỗ trợ tích cực cho các doanh nghiệp dễ dàng tìm kiếm thông tin thị trường.
Thứ hai, năng lực kiến tạo và phát triển sản phẩm và dịch vụ sản phẩm được cải thiện rõ rệt. Các doanh nghiệp ngày càng tập trung vào thiết kế, bao bì và nhãn mác sản phẩm để bảo đảm tính thẩm mỹ và xây dựng thương hiệu trên thị trường. Đồng thời, các dịch vụ liên quan, như: gia công, sửa chữa, bảo hành và vận chuyển cũng được đề cao để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của khách hàng và thị trường.hơn thông qua dịch vụ tư vấn miễn phí, bảo hành và sửa chữa sản phẩm…
Thứ ba, năng lực cạnh tranh của một số sản phẩm trong các doanh nghiệp đã được nâng cao do một số doanh nghiệp quyết định đầu tư và đổi mới công nghệ sản xuất linh hoạt thay đổi dây chuyền sản xuất để đáp ứng từng quy mô đơn hàng khác nhau. Bảo đảm chi phí nhân công thấp nên sản phẩm có giá thành rẻ hơn cho với các dòng sản phẩm nhập khẩu mà vẫn bảo đảm chất lượng tương đương.
Thứ tư, năng lực năng lực tái thiết quá trình quản trị cung ứng nguyên liệu và tồn kho sản phẩm, quá trình thu hút và giữ chân khách hàng và quá trình bảo hành, dịch vụ để tăng trải nghiệm dịch vụ và sự hài lòng của khách hàng. Sự phát triển của cuộc cách mạng 4.0 là nguyên nhân dẫn đến những thay đổi không chỉ trong phương thức sản xuất mà cả trong hoạt động bán hàng lồng ghép với các hoạt động marketing của doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp tích hợp mô hình bán hàng – marketing thông minh hơn qua các trang web bán hàng và tham gia vào các sàn thương mại điện tử.
Thứ năm, đội ngũ lãnh đạo của các doanh nghiệp ngày càng được đánh giá cao về kỹ năng và kinh nghiệm cũng như tinh thần ham học hỏi, sáng tạo và không ngại thử thách. Đặc biệt, kỹ năng quản trị về kinh doanh, nhân sự và tài chính đang được các nhà lãnh đạo quan tâm trau dồi để đưa doanh nghiệp đi đúng quỹ đạo, tăng hiệu suất làm việc, từ đó tạo dựng được uy tín và lòng tin của khách hàng.
Thứ sáu, các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí trên địa bàn thành phố Hà Nội có thế mạnh trong tổ chức và văn hóa tổ chức của doanh nghiệp. Bất cứ một doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ cơ khí nào của Việt Nam cũng có tầm nhìn và những mục tiêu chiến lược cụ thể. Không những thế, các doanh nghiệp cũng rất chủ động, sáng tạo triết lý kinh doanh với mong muốn tạo dựng một môi trường làm việc thân thiện, hiệu quả.
Qua nghiên cứu, một số vấn đề đặt ra chủ yếu về năng lực kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí trên địa bàn thành phố Hà Nội, như: mặc dù các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí tại Hà Nội đang nỗ lực cải thiện năng lực lựa chọn và định vị giá trị cho khách hàng nhưng vẫn bộc lộ sự yếu kém trong khâu nghiên cứu thị trường. Điều này cũng dẫn tới hạn chế trong năng lực quản trị rủi ro và phát triển khách hàng của các doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí trên địa bàn Hà Nội đã phải đối mặt với nguy cơ mất thị trường vào các doanh nghiệp có quy mô lớn hơn hoặc các doanh nghiệp nước ngoài.
Doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí trên địa bàn thành phố Hà Nội còn hạn chế trong khả năng cung cấp các sản phẩm mới với hàm lượng công nghệ cao, kiến tạo và phát triển sản phẩm và dịch vụ sản phẩm mới. Nhiều sản phẩm của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí trên địa bàn thành phố Hà Nội chưa có được niềm tin từ phía khách hàng do mẫu mã kém bắt mắt, chủng loại chưa đa dạng và chất lượng sản phẩm chưa được kiểm chứng rõ ràng. Không những thế, các doanh nghiệp này chưa bảo đảm tiến độ giao hàng, phân loại hàng hóa đến tay khách hàng. Ngoài ra, các dịch vụ quảng cáo, khuyến mãi cho sản phẩm nhằm cung cấp thông tin, thu hút khách hàng cũng chưa được thúc đẩy mạnh. Năng lực định giá và thực hành giá linh hoạt theo giá trị cho khách hàng còn yếu. Hiện nay, các doanh nghiệp này đang gặp nhiều khó khăn trong ổn định sản xuất, xác định giá thành vì hầu hết các nguồn nguyên liệu đầu vào cho sản xuất tại các đơn vị này đều phải nhập khẩu. Mặt khác, các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí chủ yếu sử dụng công nghệ lạc hậu từ đời 2.0, công suất thấp, chất lượng không ổn định, chi phí công nghệ cao dẫn tới chi phí sản xuất cao khiến giá thành sản phẩm cao lên và dẫn đến nguy cơ mất lợi thế về giá trên thị trường.
Hạn chế về nguồn nhân lực. Việc thu hút nhân lực chất lượng cao đến làm việc trong ngành cơ khí của các doanh nghiệp này đang gặp khó khăn do nguồn lao động có giới hạn. Nhân viên trong các doanh nghiệp này chưa có trình độ tay nghề cao, còn hạn chế trong việc tiếp thu công nghệ mới và tìm hiểu kiến thức mới do nhiều rào cản về thời gian, công việc và ngôn ngữ. Điều này đặt ra rào cản lớn đối với năng lực nguồn lực kinh doanh của các doanh nghiệp, đặc biệt là trong việc phát triển phần mềm quản trị logistics kinh doanh thương mại để đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Năng lực tài chính và tài trợ kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp cũng còn rất yếu. Ngành công nghiệp hỗ trợ cơ khí là một ngành cần vốn đầu tư ban đầu khá lớn để mua sắm máy móc, thiết bị, công nghệ, nguyên vật liệu, nhân công,… Trong khi đó vốn chủ sở hữu, vốn tự có ban đầu của doanh nghiệp thường rất hạn chế, khả năng sinh lời không cao nên vòng quay vốn rất chậm.
Năng lực tái tạo và phát triển các năng lực kinh doanh cốt lõi và khác biệt trong kinh doanh thương mại cũng rất hạn chế. Nhiều doanh nghiệp phải đi mua công nghệ của nước ngoài. Sự sáng tạo để phát huy những năng lực kinh doanh cốt lõi hoặc khác biệt của doanh nghiệp diễn ra nhỏ lẻ, mới chỉ có một số doanh nghiệp tạo nên sự khác biệt để thỏa mãn kỳ vọng của khách hàng, nhà cung ứng nên rất khó tạo lợi thế cạnh tranh nổi trội trên thương trường. Năng lực kết cấu hạ tầng kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp còn bộc lộ nhiều hạn chế khi chưa có nhiều đơn vị có thể đầu tư trang thiết bị kho vận đáp ứng tiêu chuẩn logistics. Bên cạnh đó, nguồn lực về máy móc, công nghệ của các doanh nghiệp chưa đáp ứng được yêu cầu về số lượng và mức độ hiện đại để thực hiện sản xuất cho đơn hàng. Tình trạng này khiến cho quá trình hiện đại hóa hệ thống sản xuất, kinh doanh thương mại của các đơn vị diễn ra chậm so với nhu cầu của thị trường hiện nay.
2. Một số khuyến nghị về chính sách
(1) Với hệ thống quản lý nhà nước trung ương và các bộ ngành
Một là, hoàn thiện môi trường pháp luật, thể chế, chính sách vĩ mô và ngành cơ khí nhằm đem lại nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp trong quá trình vận hành sản xuất, kinh doanh, mở rộng thị trường và tiếp cận với tiêu chuẩn quốc tế, khắc phục những khó khăn của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí, như: nguồn vốn hạn chế, công nghệ lạc hậu, thiếu nhân lực có trình độ cao,…
Ngoài ra, các cơ quan quản lý nhà nước cần liên tục cải tiến hệ thống chính sách tài chính giúp thu hút đầu tư nước ngoài; giúp các doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận với nguồn vốn bằng cách giảm thiểu các thủ tục hành chính; nới lỏng các yêu cầu về thế chấp vay vốn để giải quyết nguồn vốn kịp thời cho các doanh nghiệp.
Hai là, cần xác định rõ phương hướng phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ cơ khí trong giai đoạn tới. Cụ thể, trong Quy hoạch tổng thể phát triển công nghiệp hỗ trợ đến năm 2030, tầm nhìn 2045 đã đưa ra định hướng phát triển, cụ thể: (1) Tăng cường thu hút đầu từ vào công nghiệp hỗ trợ từ mọi thành phần kinh tế. (2) Hình thành mạng lưới công nghiệp hỗ trợ nội địa. (3) Tập trung phát triển các sản phẩm công nghiệp hỗ trợ đáp ứng nhu cầu trong nước, có ứng dụng công nghệ hiện đại, bảo đảm thân thiện với môi trường. Chính phủ cần ban hành các chính sách ưu đãi dành cho phát triển công nghiệp hỗ trợ, thúc đẩy tăng cường nghiên cứu các vấn đề thuộc ngành công nghiệp hỗ trợ, kịp thời nắm bắt những khó khăn, vướng mắc của các doanh nghiệp để có phương án tham mưu cho các cấp chính quyền tìm phương án tháo gỡ cụ thể. Đồng thời, cần chủ động ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động quản lý nhà nước để thu thập và truyền đạt các thông tin, chiến lược, quy hoạch một cách nhanh chóng và chính xác.
Ba là, ưu tiên phát triển ngành cơ khí phục vụ doanh nghiệp sản xuất tư liệu sản xuất và hàng tiêu dùng cho nhu cầu trong nước và xuất khẩu, cũng như tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Phát triển đào tạo kinh doanh thương mại cho các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí; tổ chức nhiều khóa đào tạo kinh doanh thương mại cho các doanh nghiệp dưới nhiều hình thức, như: cử chuyên gia đến các khu công nghiệp tập trung nhiều doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ để đào tạo trực tiếp, phát các chương trình đào tạo online đăng trên truyền hình hoặc các website của Bộ Công thương, Hiệp hội các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ, kênh truyền hình các địa phương, phát các tài liệu về mô hình, tổ chức các buổi tọa đàm trực tuyến với sự tham gia của các chuyên gia kinh tế và đại diện các doanh nghiệp để các bên trao đổi ý kiến, thông tin trực tiếp.
(2) Với hệ thống quản lý nhà nước thành phố Hà Nội
Thứ nhất, các cơ quan chức năng thành phố Hà Nội cần nhanh chóng thực hiện các thủ tục xác nhận ưu đãi, bao gồm: thẩm định, cấp giấy chứng nhận ưu đãi cho các dự án liên quan đến sản xuất các sản phẩm công nghiệp hỗ trợ theo nội dung của Thông tư số 55/2015/TT-BCT ngày 30/12/2015 của Bộ Công thương. Đồng thời, các cơ quan quản lý thuộc Thành phố cần phối hợp chặt chẽ với Bộ Công thương để triển khai các hoạt động hỗ trợ để các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí phát triển, nâng cao năng lực kinh doanh thương mại. Trong đó, tập trung vào các chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế giá trị gia tăng, chính sách cho vay từ các ngân hàng và tổ chức tín dụng, thuế nhập khẩu, tiền thuê đất, các khoản hỗ trợ dành cho các hoạt động xử lý ô nhiễm và bảo vệ môi trường,…
Thứ hai, thành phố Hà Nội cần sớm xây dựng và ban hành chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ. Cụ thể, cần tiến hành điều chỉnh, hoàn thiện các chiến lược, quy hoạch phát triển sản xuất công nghiệp hỗ trợ trên trên địa bàn, tập trung xây dựng và phát triển các khu công nghiệp, cụm công nghiệp. Xây dựng và hoàn thiện cơ chế, hành lang pháp lý phù hợp để thu hút đầu tư từ các tổ chức, doanh nghiệp trong nước và nước ngoài vào công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí.
Thứ ba, thu hút đầu tư từ các doanh nghiệp lớn, các tập đoàn đa quốc gia vào lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ. Đồng thời, kết hợp với lợi thế của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí Thành phố để có phương án đầu tư hiệu quả. Cần phát triển các vườn ươm doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí bằng cách khuyến khích các doanh nghiệp nội địa đầu tư vào lĩnh vực này nằm thiết lập hệ thống doanh nghiệp đồng bộ, có tổ chức và mạng lưới hoạt động hiệu quả.
Thứ tư, thành phố Hà Nội cần có cơ chế phối hợp đồng bộ với các sở, ban, ngành, tạo sự kết nỗi giữa chính quyền với doanh nghiệp để kịp thời nắm bắt tình hình hoạt động, những khó khăn vướng mắc của doanh nghiệp, từ đó có các giải pháp hỗ trợ kịp thời. Tổ chức các sự kiện, triển lãm về công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí. Tăng cường quảng bá, giới thiệu hình ảnh và sản phẩm của các doanh nghiệp cho các đối tác trong và ngoài nước, giúp các doanh nghiệp mở rộng thị trường, tìm kiếm cơ hội kinh doanh.
Thứ năm, thành phố Hà Nội cần tiến hành điều tra đánh giá năng lực các doanh nghiệp công nghiệp, kết hợp với nhu cầu của các doanh nghiệp lớn, tập đoàn đa quốc gia để tiến hành kết nối hai bên thông qua các chương trình, hội thảo giao lưu chia sẻ thông tin giữa doanh nghiệp và đối tác. Hỗ trợ các doanh nghiệp về mặt kỹ thuật, như: mời chuyên gia tư vấn, hỗ trợ vốn để đầu tư vào trang thiết bị, dây chuyền sản xuất, đào tạo lao động,… giúp các doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn khách hàng đặt ra.
3. Một số giải pháp chủ yếu
Một là, nâng cao năng lực kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí, bao gồm: nâng cao năng lực kinh doanh thương mại hiển thị; nâng cấp năng lực nguồn lực kinh doanh thương mại; xây dựng và tăng cường năng lực kinh doanh thương mại linh hoạt, đổi mới, sáng tạo.
Hai là, nâng cao hiệu suất năng lực kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí, bao gồm: tăng cường cơ sở vật chất kỹ thuât, đào tạo lao động, nâng cao hiệu lực quản lý…
Ngoài ra, cần chú ý tính đặc thù của các doanh nghiệp theo chuyên ngành cơ khí, như: doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất hàng tư liệu sản xuất, doanh nghiệp sản xuất hàng tư liệu tiêu dung,… để có những giải pháp đột phá riêng.
Nghiên cứu về năng lực kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí trên địa bàn thành phố Hà Nội nhằm góp phần nâng cao năng lực kinh doanh thương mại của các doanh nghiệp; nâng cao khả năng hỗ trợ ngành công nghiệp trong chuỗi cung ứng, thúc đẩy sản xuất phát triển, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh và sức cạnh tranh của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nhỏ và vừa ngành cơ khí trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Chú thích:
1. Sở Công thương Hà Nội (2025). Báo cáo tình hình sản xuất công nghiệp và hoạt động thương mại từ 2020 – 2025.
2. Tác giả tổng hợp số liệu từ nguồn Niên giám thống kê của Cục Thống kê Hà Nội các năm 2022, 2023, 2024. H. NXB Thống kê.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Công thương (2015). Thông tư số 55/2015/TT-BCT ngày 30/12/2015 quy định trình tự, thủ tục xác nhận ưu đãi và hậu kiểm ưu đãi đối với dự án sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ thuộc danh mục sản phẩm công nghiệp hỗ trợ ưu tiên phát triển.
2. Chính phủ (2015). Nghị định số 111/2015/NĐ-CP ngày 03/11/2015 của Chính phủ về phát triển công nghiệp hỗ trợ.
3. Đào Xuân Minh (2013). Một số vấn đề về quy hoạch phát triển công nghiệp hỗ trợ và vai trò của cơ khí chế tạo. Chế tạo máy Việt Nam, số 26.
3. Nguyễn Công Đức và cộng sự (2016). Tìm kiếm chọn lọc công nghệ trong lĩnh vực cơ khí chế tạo nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa trong giai đoạn 2015 – 2017. Mã số: TTKHCN.DA.06.2015.
