Lê Đức Tố
Trường Đại học Thương mại
(Quanlynhanuoc.vn) – Năm 2024 đánh dấu một giai đoạn phát triển mang tính bước ngoặt của thị trường trái phiếu xanh tại Việt Nam, được minh chứng bằng những thành tựu đáng ghi nhận. Sự tham gia chủ động và ngày càng gia tăng của khối doanh nghiệp phi tài chính không chỉ góp phần đa dạng hóa cơ cấu nguồn cung mà còn là yếu tố then chốt thúc đẩy nâng cao chất lượng thị trường, từng bước hội nhập với các chuẩn mực và thông lệ quốc tế.
Từ khóa: Thị trường trái phiếu xanh, triển vọng kinh tế, quản lý kinh tế, tài chính.
1. Khái quát sự phát triển thị trường trái phiếu xanh
Trong thời gian từ năm 2016 đến hết năm 2024, tổng giá trị lũy kế của các đợt phát hành trái phiếu xanh, trái phiếu xã hội và trái phiếu bền vững trên thị trường Việt Nam đã đạt quy mô xấp xỉ 33,5 nghìn tỷ đồng (tương đương hơn 1,4 tỷ USD). Đặc biệt, năm 2024 chứng kiến sự phục hồi và tăng trưởng mạnh mẽ với tổng giá trị phát hành đạt gần 6,9 nghìn tỷ đồng, chiếm tỷ trọng 1,5% trên tổng giá trị trái phiếu doanh nghiệp phát hành mới trong cả năm.
Mặc dù quy mô thị trường trái phiếu doanh nghiệp bền vững của Việt Nam hiện vẫn còn khiêm tốn khi đặt trong tương quan so sánh với các quốc gia trong khu vực như Thái Lan, Malaysia và Philippines (với tỷ trọng ước tính lần lượt là 5%, 10% và 20% trên tổng thị trường trái phiếu doanh nghiệp của mỗi nước), tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng đặc biệt ấn tượng ở mức 171% trong năm 2024 cho thấy, dư địa phát triển và tiềm năng thu hút vốn còn rất lớn của phân khúc thị trường này.
Một điểm đáng phân tích trong cấu trúc thị trường trái phiếu doanh nghiệp xanh là sự chuyển dịch rõ nét về chủ thể phát hành. Nếu như giai đoạn trước, các tổ chức tín dụng và định chế tài chính chiếm ưu thế thì từ năm 2024 ghi nhận sự tham gia tích cực và ngày càng mở rộng của các doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực đa dạng như năng lượng tái tạo, nuôi trồng thủy sản theo tiêu chuẩn bền vững và phát triển cơ sở hạ tầng xanh. Sự thay đổi này phản ánh một xu thế “xanh hóa” (greening trend) đang diễn ra sâu rộng và thực chất hơn trong cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, vượt ra ngoài khuôn khổ của ngành Tài chính.
2. Đặc điểm giao dịch và các yếu tố định hình thị trường trái phiếu xanh
Năm 2024 có thể được xem là một năm bản lề cho thị trường trái phiếu xanh Việt Nam, với tổng giá trị huy động vốn đạt 6.875,1 tỷ đồng thông qua bốn giao dịch mang tính tiêu biểu. Trong đó, hai định chế tài chính hàng đầu là Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) và Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank – VCB) đã đóng góp tổng cộng 5.000 tỷ đồng. Song song đó, sự tham gia của hai doanh nghiệp thuộc khu vực phi tài chính, bao gồm Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Đa Quốc gia I.D.I và Công ty TNHH MTV Nước sạch Hòa Bình – Xuân Mai (đơn vị thành viên của AquaOne), với các giao dịch có tổng trị giá xấp xỉ 1.900 tỷ đồng đã tạo nên những dấu ấn quan trọng, khẳng định sức hấp dẫn của kênh huy động vốn này.
Bảng tổng hợp chi tiết các giao dịch trái phiếu xanh tiêu biểu năm 2024
| Năm | Tổ chức phát hành | Giá trị (USD) | Mục đích sử dụng vốn | Ghi chú |
| 2023 | BIDV (Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam) | 104 triệu USD | Dự án tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải, bảo vệ môi trường | Trái phiếu xanh đầu tiên của ngân hàng thương mại Việt Nam, không có tài sản đảm bảo, được Moody’s đánh giá chất lượng rất tốt; hỗ trợ kỹ thuật bởi WB, IFC |
| 2022 | EVN Finance | 75 triệu USD | Các dự án giảm thiểu biến đổi khí hậu, bảo tồn tài nguyên, kiểm soát ô nhiễm | Trái phiếu xanh đầu tiên được xác nhận theo tiêu chuẩn quốc tế ICMA và ASEAN, được bảo lãnh một phần bởi tổ chức bảo hiểm quốc tế |
| 2024 | Gia Lai Electricity Joint Stock Company (GEC) | Chưa tiết lộ cụ thể, dự án 150 MW năng lượng tái tạo | Tài trợ cho các dự án điện gió ngoài khơi Tan Phu Dong 1 và 2 | Trái phiếu xanh đầu tiên của doanh nghiệp Việt Nam được chứng nhận theo Climate Bonds Standard, xác minh bởi FiinRatings |
| 2024 | IDI International Development & Investment Corporation | ~43 triệu USD (VNĐ 1,000 tỷ) | Dự án trong lĩnh vực thủy sản, xanh hóa ngành nghề | Trái phiếu xanh đầu tiên của công ty phi tài chính, được bảo lãnh bởi GuarantCo (tổ chức quốc tế) |
Qua phân tích các giao dịch, có thể nhận diện ba đặc điểm mang tính cấu thành và định hình thị trường, như:
2.1. Sự tuân thủ nghiêm ngặt các chuẩn mực quốc tế
Toàn bộ các lô trái phiếu phát hành đều tuân thủ theo nguyên tắc trái phiếu xanh (green bond principles) của Hiệp hội Thị trường vốn quốc tế (ICMA). Tính minh bạch và độ tin cậy của các đợt phát hành được củng cố bởi sự tham gia của các tổ chức xác minh độc lập có uy tín toàn cầu như Moody’s, S&P Global Ratings và tổ chức trong nước như FiinRatings.
2.2. Cấu trúc kỳ hạn linh hoạt, ưu tiên nguồn vốn dài hạn
Kỳ hạn của các trái phiếu xanh phát hành trong năm 2024 tương đối đa dạng, dao động từ 2 năm đến 20 năm. Điều này phản ánh nhu cầu huy động vốn trung và dài hạn, phù hợp với đặc thù đầu tư của các dự án xanh đòi hỏi thời gian hoàn vốn kéo dài.
2.3. Gia tăng giá trị thông qua kết hợp chứng nhận xanh và xếp hạng tín nhiệm
Việc một số tổ chức phát hành kết hợp giữa chứng nhận tiêu chuẩn xanh và kết quả xếp hạng tín nhiệm (ví dụ điển hình là trường hợp trái phiếu của Công ty Nước sạch Hòa Bình-Xuân Mai, với tổ chức phát hành được xếp hạng BB và trái phiếu được xếp hạng AAA nhờ cơ chế bảo lãnh tín dụng từ GuarantCo) đã tạo ra một tổ hợp các yếu tố tích cực, góp phần đáng kể vào việc củng cố niềm tin của giới đầu tư.
Một khía cạnh quan trọng khác là các đợt phát hành trái phiếu xanh này đã thu hút được sự quan tâm và tham gia tích cực từ phía các nhà đầu tư tổ chức chuyên nghiệp, có uy tín trên thị trường như Quỹ đầu tư Eastspring Vietnam, Công ty Bảo hiểm AIA Việt Nam và Manulife Việt Nam. Sự tham gia này không chỉ có ý nghĩa về mặt huy động vốn mà còn góp phần thúc đẩy việc hình thành và áp dụng các tiêu chuẩn đầu tư có trách nhiệm (Responsible Investment) tại thị trường Việt Nam.
3. Các yếu tố nền tảng và xu hướng định hình triển vọng thị trường trái phiếu xanh
3.1. Vai trò trụ cột của hoạt động đánh giá độc lập
Năng lực cạnh tranh và sức hấp dẫn của trái phiếu xanh, xã hội và bền vững trên thị trường Việt Nam đang được định hình bởi các yếu tố then chốt, trong đó vai trò của hoạt động đánh giá độc lập (external review) ngày càng trở nên quan trọng:
– Bảo đảm tính minh bạch và ngăn ngừa rủi ro “tẩy xanh” (greenwashing mitigation): Sự tuân thủ các Nguyên tắc Trái phiếu Xanh của ICMA, cùng với quy trình xác minh độc lập từ các định chế uy tín như S&P, Moody’s và FiinRatings (cả ở giai đoạn tiền phát hành và hậu phát hành), là nhân tố cốt lõi bảo đảm tính minh bạch trong việc sử dụng vốn và quản lý dự án, qua đó hạn chế rủi ro “tẩy xanh”.
– Củng cố niềm tin và mở rộng cơ sở nhà đầu tư: Việc trái phiếu được bảo lãnh bởi các tổ chức tài chính quốc tế có uy tín (như GuarantCo) và/hoặc được xếp hạng tín nhiệm bởi các tổ chức trong nước tạo ra một “dấu chứng” về chất lượng và mức độ rủi ro, từ đó gia tăng đáng kể sức hấp dẫn đối với cả giới đầu tư trong nước lẫn quốc tế.
– Ưu thế về kỳ hạn và đáp ứng nhu cầu vốn dài hạn: Trái phiếu xanh do các tổ chức Việt Nam phát hành có xu hướng kỳ hạn dài hơn đáng kể (phổ biến trên 5 năm, cá biệt lên đến 20 năm như trường hợp của Nước sạch Hòa Bình – Xuân Mai) so với kỳ hạn trung bình của thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói chung (khoảng 3 năm). Đặc điểm này đặc biệt phù hợp với nhu cầu huy động vốn cho các dự án cơ sở hạ tầng và dự án xanh có vòng đời đầu tư dài.
– Lợi thế về chi phí vốn và tính ổn định của lãi suất: Lãi suất của trái phiếu xanh do các ngân hàng thương mại phát hành thường dao động trong khoảng 5% – dưới 6%/năm, trong khi lãi suất của khối doanh nghiệp phi ngân hàng là từ 3% – dưới 8%/năm. Mức lãi suất này có tính cạnh tranh so với lãi suất thị trường nhờ vào các thiết kế cấu trúc sản phẩm tối ưu, sự hiện diện của xếp hạng tín nhiệm và các cơ chế lãi suất cố định giúp giảm thiểu tác động của biến động thị trường.
– Thúc đẩy dòng vốn đầu tư bền vững và nâng cao hiệu quả thị trường: Trái phiếu xanh không chỉ đáp ứng nhu cầu vốn dài hạn cho các dự án cụ thể mà còn đóng vai trò là chất xúc tác thúc đẩy xu hướng đầu tư bền vững, hỗ trợ quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh, đồng thời góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả chung của thị trường vốn, phù hợp với định hướng chiến lược của Chính phủ và các thông lệ quốc tế tốt nhất.
Trong bối cảnh này, FiinRatings, với tư cách là tổ chức định mức tín nhiệm nội địa đầu tiên tại Việt Nam được cấp phép cung cấp dịch vụ đánh giá độc lập cho trái phiếu xanh, đã và đang đóng vai trò tiên phong trong việc áp dụng các chuẩn mực quốc tế của ICMA. Các dịch vụ của FiinRatings, bao gồm cả việc giám sát việc sử dụng vốn và tuân thủ các cam kết xanh trong suốt vòng đời của trái phiếu, có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao tính minh bạch và thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư tổ chức.
3.2. Các động lực phát triển chủ đạo trong năm 2025
Thị trường trái phiếu xanh, xã hội và bền vững của Việt Nam trong năm 2025 được kỳ vọng sẽ tiếp tục ghi nhận những chuyển biến tích cực, dựa trên hai trụ cột phát triển chính:
– Sự hoàn thiện và đồng bộ của khung pháp lý: Dự kiến trong năm 2025, nền tảng pháp lý cho thị trường tài chính xanh sẽ được củng cố và hoàn thiện hơn nữa, với các cơ chế khuyến khích cụ thể và các hướng dẫn chi tiết được đúc rút từ thực tiễn triển khai của các tổ chức phát hành tiên phong. Đặc biệt, việc ban hành và triển khai trên diện rộng Bộ Tiêu chí Phân loại Xanh Quốc gia (National Green Taxonomy) sẽ cung cấp một hệ quy chiếu chuẩn mực cho các doanh nghiệp và các chủ thể tham gia thị trường, tạo điều kiện cho sự phát triển đồng bộ và hài hòa với các tiêu chuẩn quốc tế.
– Gia tăng nhu cầu từ phía nhà đầu tư theo tiêu chí ESG: Xu hướng các nhà đầu tư ngày càng đặt trọng tâm vào các yếu tố Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) trong quá trình ra quyết định đầu tư đang trở nên rõ nét. Điều này tất yếu sẽ dẫn đến sự gia tăng nhu cầu đối với các công cụ tài chính xanh, như trái phiếu xanh, vốn là những sản phẩm không chỉ mang lại hiệu quả tài chính mà còn đóng góp trực tiếp vào các mục tiêu phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.
Trong trung và dài hạn, thị trường có tiềm năng chứng kiến sự xuất hiện của các sản phẩm tài chính xanh đa dạng và phức tạp hơn, ví dụ như trái phiếu chuyển đổi (transition bonds) – hỗ trợ các ngành thâm dụng carbon trong quá trình chuyển dịch sang mô hình hoạt động bền vững hơn, và trái phiếu liên kết bền vững (sustainability-linked bonds) – với lãi suất được điều chỉnh dựa trên việc tổ chức phát hành đạt được các chỉ tiêu bền vững đã cam kết. Các nhà đầu tư tổ chức, đặc biệt là các công ty bảo hiểm và các quỹ đầu tư chuyên nghiệp, được dự báo sẽ tiếp tục gia tăng tỷ trọng đầu tư vào các tài sản xanh, qua đó góp phần cải thiện tính thanh khoản và chiều sâu của thị trường.
4. Kết luận và hàm ý chính sách
Với những nền tảng quan trọng đã được kiến tạo trong năm 2024, cùng với sự ưu tiên ngày càng cao của Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp đối với các mục tiêu phát triển bền vững, thị trường trái phiếu xanh Việt Nam hội tụ đủ các yếu tố để bước vào một giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ và thực chất hơn. Sự phát triển của thị trường này không chỉ có ý nghĩa về mặt huy động vốn cho các dự án xanh mà còn đóng góp trực tiếp vào việc thực hiện các cam kết quốc gia về giảm phát thải khí nhà kính và đạt được mục tiêu trung hòa carbon. Để tối ưu hóa tiềm năng này, sự phối hợp đồng bộ và hiệu quả giữa các cơ quan hoạch định chính sách, các tổ chức phát hành, giới đầu tư, và các định chế cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp (như các tổ chức đánh giá độc lập và xếp hạng tín nhiệm) sẽ đóng vai trò quyết định, hướng tới một thị trường vốn xanh vận hành hiệu quả, minh bạch và đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Tài chính (2021). Thông tư số 101/2021/TT-BTC ngày 17/11/2021 của Bộ trưởng Bộ Tài chính quy định giá dịch vụ trong lĩnh vực chứng khoán áp dụng tại Sở Giao dịch chứng khoán và Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam.
2. Chi, V. M., & Gấm, N. H. (2023). Kinh nghiệm phát triển thị trường trái phiếu xanh và một số đề xuất đối với Việt Nam. https://tapchinganhang.gov.vn.
3. Development of Green Bonds in Asia: Climate Contributions and Stakeholder Dynamics (2021). Heinrich Böll Stiftung Hong Kong.
4. Duong, H. M (2023). Vietnam needs a green bond legal framework. East Asia Forum.
5. Hoa, P (2024). Vẫn còn nhiều “điểm nghẽn” cần được tháo gỡ trong phát hành trái phiếu xanh. https://vneconomy.vn.
6. Huệ, N. M. (2024). Thực trạng và một số giải pháp thúc đẩy phát triển trái phiếu xanh tại Việt Nam trong thời gian tới. https://dangcongsan.vn.
7. ARC Group (2024). Investing in Tomorrow: The Global Resurgence and Expansion of Green Bonds.
8. Miguel Almeida, C. X. (2023). ASEAN Sustainable Finance State of the Market 2022. Climate Bonds Initiative.
9. Nakajima, E., & Jain, S. (2024). Asia-Pacific Sustainable Bonds to Step up growth in 2024. S&P Gloabl Ratings.
10. Vi, N. T., Linh, Đ. M., Thanh, N. Đ., Ánh, H. N., & Bình, Đ. T. (2024). Những vấn đề pháp lý về triển khai trái phiếu xanh của các doanh nghiệp tại Việt Nam: Thực trạng khuyến nghị. Tạp chí Kinh tế và Dự báo.
