ThS. Phạm Thị Minh Thuỷ
Học viện Chính trị Khu vực I
(Quanlynhanuoc.vn) – Đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực là cuộc đấu tranh gian khó, lâu dài nhưng cần thiết và phải thực hiện cho được bởi một chế độ dân chủ, vững mạnh, một xã hội tốt đẹp trong đó các giá trị công bằng, dân chủ và đạo đức xã hội được đề cao. Quan điểm của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã tiếp tục khẳng định vai trò và tầm quan trọng của công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Bài viết nhằm phân tích, bình luận về những nội dung trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; từ đó mở ra những định hướng, giải pháp nhằm bảo đảm và nâng cao hiệu quả công tác này ở Việt Nam hiện nay.
Từ khoá: Phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
1. Đặt vấn đề
Với tư cách là Đảng cầm quyền, nhất là trong những năm đổi mới và đặc biệt là các nhiệm kỳ Đại hội Đảng gần đây, Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác định công tác đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực phải được coi trọng đặc biệt với quyết tâm chính trị cao của cơ quan lãnh đạo Trung ương Đảng, với cách làm bài bản, đấu tranh từng bước vững chắc với phương châm không có vùng cấm, không có ngoại lệ, xử lý kỷ luật bất cứ ai, kể cả đương chức hay đã nghỉ hưu.
2. Quan điểm của Đảng về đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực rong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Đại hội toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đề ra phương châm: “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực với quyết tâm chính trị cao hơn, hành động mạnh mẽ hơn và hiệu quả hơn”1. Trên tinh thần đó, nội dung đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được tổ chức triển khai thực hiện dựa trên những nội dung cụ thể sau:
Thứ nhất, Đảng lãnh đạo chính quyền thể chế hóa đường lối, chủ trương của Đảng thành Hiến pháp, pháp luật và tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Đảng đã đưa ra nhiều chủ trương và giải pháp căn cơ quyết liệt về phòng, chống tham nhũng: “Triển khai đồng bộ có hiệu quả quy định của pháp luật về phòng, chống tham nhũng. Nâng cao hiệu quả thu hồi tài sản tham nhũng, bảo đảm đúng pháp luật. Thực hiện quyết liệt nghiêm minh có hiệu quả cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng”2. Đồng thời, “Khẩn trương xây dựng cơ chế phòng ngừa, cơ chế răn đe để kiểm soát tham nhũng. Thực hiện nghiêm quy định của pháp luật về thực hành tiết kiệm chống lãng phí”3. Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật về đấu tranh phòng, chống tham nhũng, hình thành hành lang pháp lý vững chắc để tổ chức triển khai thực hiện trên thực tế.
Thứ hai, Đảng tuyên truyền, vận động đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong hệ thống chính trị, nội bộ Đảng. các tổ chức, cá nhân và toàn xã hội. Theo đó, công tác tuyên truyền, quán triệt chủ trương, đường lối, pháp luật về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được gắn với triển khai thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI, XII, XIII); Kết luận số 21-KL/TW ngày 25/10/2021 của Ban Chấp hành Trung ương về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”; Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị (khóa XII) về đẩy mạnh học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh…
Thứ ba, Đảng quán triệt việc thực hiện công tác tổ chức, cán bộ trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực với quyết tâm cao; một số lĩnh vực, một số trường hợp đã từng được coi là “ngoại lệ”, “vùng cấm”, thì nay được tăng cường, chú trọng chỉ đạo kiểm tra, xử lý dứt điểm, nghiêm minh, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật đối với những vi phạm bởi “Cán bộ là nhân tố quyết định đến sự thành bại của cách mạng, gắn liền với vận mệnh của Đảng, của đất nước và chế độ, là khâu then chốt trong công tác xây dựng Đảng”4.
Thứ tư, Đảng thực hiện kiểm tra, giám sát công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực thông qua việc phát huy vai trò, trách nhiệm của các cơ quan tham mưu, giúp việc của Đảng. Đồng thời, phối hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa công tác kiểm tra, giám sát của Đảng với công tác thanh tra, kiểm toán, điều tra của Nhà nước. Bên cạnh đó, thực hiện đổi mới phương pháp, quy trình, nâng cao kỹ năng kiểm tra, giám sát, bảo đảm khách quan, dân chủ, khoa học, đồng bộ, thống nhất, thận trọng, chặt chẽ, đặc biệt là tại các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
Thứ năm, Đảng quy định về quy chế đối với Đảng viên trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; đặc biệt là cán bộ lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu gắn với học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, góp phần lan tỏa trong xã hội những hành động tốt, tấm gương tiêu biểu của cán bộ, đảng viên trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Mỗi cán bộ, đảng viên phải là tấm gương sáng về tinh thần, thái độ, việc làm; nêu cao tinh thần tự giác, tự kiểm tra, tự phê bình và phê bình trong việc chấp hành chủ trương, đường lối của Đảng, tuân thủ pháp luật, tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất chính trị, đạo đức.
Thứ sáu, Đảng đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới phong cách lãnh đạo, phương pháp công tác, lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo của Đảng từ Trung ương tới cơ sở, đặc biệt là hoạt động của Ban chỉ đạo phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trung ương và địa phương trên tinh thần bảo đảm khoa học, dân chủ, sâu sát, cụ thể.
3. Thách thức trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo quan điểm của Đảng trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Một là, hành vi tham nhũng, tiêu cực là hành vi có tính chất tinh vi, phức tạp, khó dự báo và phát hiện.
Điều 2 Luật Phòng, chống tham nhũng, tiêu cực năm 2018 đã có quy định cụ thể về các hành vi tham nhũng trong khu vực nhà nước do người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức, đơn vị khu vực nhà nước và trong doanh nghiệp, tổ chức khu vực ngoài nhà nước thực hiện. Tuy nhiên trên thực tế, hành vi tham nhũng, tiêu cực đã và đang ngày càng biến tướng với tính chất ngày càng tinh vi, phức tạp, khó nhận diện và dự báo. Sự phát triển nhanh chóng về công nghệ thông tin, quá trình hội nhập và mở rộng đã tạo điều kiện cho sự phát triển mạnh mẽ của tội phạm kinh tế, các nhóm lợi ích lớn ngày càng hoạt động chặt chẽ, khép kín, có sự liên thông giữa chủ thể hoạt động trong khu vực nhà nước với doanh nghiệp… Quá trình này khiến các hành vi tham nhũng, tiêu cực ngày càng trở nên tinh vi, phức tạp và khó dự báo, phát hiện; đến khi bị xử lý thì đã để lại hậu quả nặng nề.
Hai là, quá trình hội nhập, đổi mới và sự tác động từ nền kinh tế thị trường thúc đẩy hành vi tham nhũng, tiêu cực ngày càng gia tăng về số lượng và tính chất nguy hại.
Bên cạnh những cơ hội cho quá trình phát triển kinh tế xã hội, sự tác động từ nền kinh tế thị trường cùng với quá trình hội nhập và đổi mới đã làm phát sinh những nhận thức lệch lạc của không ít những cán bộ, Đảng viên trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Tư tưởng trọng vật chất, sùng tín lối sống thực dụng, tôn thờ “chủ nghĩa cá nhân” đã thúc đẩy tham nhũng, tiêu cực ngày càng gia tăng về số lượng và tính chất nguy hại. Bên cạnh đó, quá trình hội nhập quốc tế còn thúc đẩy các hành vi tham nhũng, tiêu cực gắn với các yếu tố nước ngoài, qua đó làm phức tạp hơn tính chất của các vụ việc, vụ án về tham nhũng.
Ba là, các quan điểm sai trái, thù địch về công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực của Đảng và Nhà nước ngày càng có xu hướng diễn biến phức tạp.
Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nước ta vẫn luôn kiên định trước mọi luận điệu, quan điểm sai trái, thù địch về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước. Tuy nhiên, lợi dụng những thách thức, khó khăn hiện nay, một số tổ chức, cá nhân phản động đã đưa ra những luận điệu, quan điểm sai trái, xuyên tạc chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực với thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, âm mưu “bạo loạn lật đổ”, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ cán bộ, Đảng viên với tính chất ngày càng tinh vi, phức tạp, đa dạng về cách thức.
Bốn là, chủ thể thực hiện hành vi tham nhũng, tiêu cực là chủ thể có chức vụ, quyền hạn nên thực hiện tham nhũng, tiêu cực thường khó bị phát hiện.
Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi. Nói cách khác, đây là nhóm chủ thể có nhiều quyền lực, quan hệ, kinh nghiệm; do đó các hành vi tham nhũng, tiêu cực thường được thực hiện kín kẽ, tính chất tinh vi, khó phát hiện. Đặc biệt với các chủ thể hoạt động trong các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng, chủ thể này còn có cơ hội “bẻ cong”, làm sai lệch và giảm đi chức năng, vai trò của công cụ phòng, chống tham nhũng.
Năm là, sự suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức của một bộ phận cán bộ, đảng viên, đặc biệt là chủ thể hoạt động trong các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
Cùng với những tác động từ quá trình hội nhập, mở rộng và sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế thị trường, Đảng ta xác định sự suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức của một bộ phận cán bộ, đảng viên được xác định là mầm mống, cần phải được diệt trừ trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Sự tôn thờ chủ nghĩa cá nhân, chứng bệnh tiêu cực là một loại giặc “nội xâm” nguy hiểm cần phải được diệt trừ.
Sáu là, vấn đề bảo đảm an sinh xã hội cho các cán bộ, đảng viên còn hạn chế, chưa bảo đảm để các chủ thể “không cần tham nhũng” trong quá trình thực hiện hoạt động công vụ.
Trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, Đảng ta chủ trương từng bước đẩy mạnh và hoàn thiện cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để bảo đảm “không thể”, “không dám”, “không muốn”, “không cần” tham nhũng. Tuy nhiên, vấn đề bảo đảm chính sách an sinh xã hội cho đội ngũ cán bộ, đảng viên hiện nay còn nhiều hạn chế, đặc biệt là chính sách tiền lương khi hệ số lương còn mang nặng tính bình quân, “cào bằng”. Bên cạnh đó, cơ chế nặng về bằng cấp, chưa chú trọng năng lực làm việc, mối quan hệ “con ông cháu cha” trong hoạt động công vụ dẫn tới xu hướng hình thành những hành vi “tham nhũng vặt”.
Bảy là, hoạt động quản lý hành chính Nhà nước trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực còn nhiều hạn chế.
Mặc dù Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã nhận định: “Đất nước ta chưa bao giờ có được tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”5; tuy nhiên công tác quản lý hành chính Nhà nước trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực vẫn còn tồn tại một số bất cập, hạn chế; qua đó tạo kẽ hở, điều kiện thuận lợi cho một bộ phận cán bộ, Đảng viên suy thoái, biến chất lợi dụng để thực hiện hành vi tham nhũng, tiêu cực, làm thất thoát rất lớn tài sản công. Điều này không những làm ảnh hưởng tới hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực mà còn làm xói mòn niềm tin của Nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
4. Một số giải pháp
Thứ nhất, giải pháp đối với hoạt động lãnh đạo của Đảng đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Tiếp tục khẳng định và nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Điều 4 Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định: “Đảng Cộng sản Việt Nam – đội quân tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân nhân dân lao động và của cả dân tộc…”. Trên cơ sở đó, hệ thống chính trị đang vận hành theo cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ”. Theo đó, để bảo đảm vị trí lãnh đạo của mình, Đảng cần tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn làm cơ sở cho việc xây dựng và ban hành chủ trương, đường lối lãnh đạo làm cơ sở, định hướng chính trị đối với hoạt động quản lý nhà nước trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực của các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền.
Đẩy mạnh và hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực trong Đảng, Nhà nước và hệ thống chính trị theo hướng chặt chẽ, thống nhất, tránh sự lạm quyền. Đẩy mạnh và hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát quyền lực nhằm hạn chế tối đa tình trạng lợi dụng quyền lực để tư lợi cá nhân, hình thành lợi ích nhóm, “bẻ cong” hoặc làm giảm hiệu quả của các công cụ phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Xử lý nghiêm minh các cán bộ, đảng viên có hành vi tham nhũng, tiêu cực theo hướng quyền hạn phải gắn liền với trách nhiệm, quyền hạn đến đâu trách nhiệm đến đó, quyền hạn càng cao thì trách nhiệm càng lớn nhằm nâng cao ý thức, tinh thần, trách nhiệm của người đứng đầu các tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị trong quá trình thực thi hoạt động công vụ.
Nâng cao chất lượng công tác xây dựng Đảng cho các cán bộ, đảng viên trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nhận thức, ý thức, tình cảm chính trị cho mỗi cán bộ, Đảng viên về vai trò, tầm quan trọng của đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. Đồng thời, tiến tới ngăn chặn và đẩy lùi hiệu quả tư tưởng trọng “chủ nghĩa vật chất”, “chủ nghĩa cá nhân”, tư tưởng “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ cán bộ, đảng viên nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ của Đảng trong sạch, vững mạnh, xứng đáng với trọng trách được Đảng tin tưởng giao phó.
Thứ hai, xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nhằm thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng đồng bộ, thống nhất, hiệu quả.
Pháp luật về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được xác định là phương tiện quan trọng nhằm thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; là ràng buộc pháp lý quan trọng đối với các chủ thể trong quá trình thực thi hoạt động công vụ nhằm tiến tới xây dựng nền hành chính trong sạch. Tuy nhiên, thực tiễn thực hiện pháp luật về vấn đề này còn tồn tại một số bất cập xuất phát từ tính chất nguy hiểm, tinh vi, xu hướng biến tướng nhanh và phức tạp của các hành vi tham nhũng, tiêu cực. Do đó, yêu cầu tất yếu là phải xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực chặt chẽ, hiệu quả, xác định đúng trọng tâm, tăng cường và ràng buộc trách nhiệm đối với các chủ thể trong phòng ngừa và đấu tranh với tham nhũng, tiêu cực trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Thứ ba, cải cách chế độ an sinh xã hội đối với các cán bộ, đảng viên trong quá trình thực thi hoạt động công vụ theo hướng bảo đảm và nâng cao quyền lợi cho các chủ thể, thực hiện đúng phương châm để chủ thể “không cần tham nhũng” trong quá trình thực thi hoạt động công vụ.
Đây được xem là một trong những giải pháp đặc biệt quan trọng để ngăn ngừa hành vi tiêu cực, tham nhũng trong đội ngũ cán bộ, đảng viên bắt đầu từ việc ngăn chặn những hành vi tiêu cực, “tham nhũng vặt” trong quá trình thực thi hoạt động công vụ. Bởi khi đã được bảo đảm cuộc sống, các cán bộ, đảng viên sẽ toàn tâm, toàn trí mang sức lực và tinh thần để phụng sự Tổ quốc và Nhân dân không vì mục đích vụ lợi cá nhân. Ngược lại, việc không bảo đảm các yêu cầu tối thiểu về nâng cao chất lượng cuộc sống sẽ trở thành yếu tố thúc đẩy các hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực, tham nhũng. Do đó, cần cải cách chế độ tiền lương theo hướng dựa trên hiệu suất công việc và năng lực lao động, xây dựng môi trường làm việc công khai, minh bạch, đẩy mạnh thực hiện quy chế tự chủ về tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập
Thứ tư, nâng cao chất lượng hoạt động quản lý hành chính Nhà nước trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nhằm ngăn chặn và xóa bỏ cơ hội làm phát sinh và phát triển các hành vi tham nhũng, tiêu cực.
Hoạt động quản lý hành chính yếu kém là cơ sở cho việc các chủ thể lợi dụng để tổ chức thực hiện các hành vi tham nhũng, tiêu cực với mối liên kết chặt chẽ, tinh vi, khó phát hiện; từ đó làm thất thoát tài sản của Nhà nước, suy giảm lòng tin của Nhân dân, ảnh hưởng tới hiệu quả công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. Do đó, yêu cầu tất yếu đặt ra là cần thực hiện cải cách hành chính theo hướng minh bạch, hiệu quả, tăng cường cơ chế kiểm tra và giám sát quyền lực chặt chẽ; tăng cường trách nhiệm giải trình, công khai, minh bạch trong quản lý, sử dụng ngân sách, tài sản công, đất đai, tài nguyên, khoáng sản, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước nhằm kiểm soát có hiệu quả hoạt động của người có chức vụ, quyền hạn trong quá trình thực thi hoạt động công vụ.
5. Kết luận
Đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực là một nhiệm vụ cần được tiến hành thường xuyên, chặt chẽ trong nội bộ Đảng, Nhà nước và hệ thống chính trị. Trên cơ sở quan điểm của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được xác định là nhiệm vụ trọng tâm mang tầm chiến lược trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay, tiến tới một nền hành chính trong sạch, vững mạnh, một Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân.
Chú thích:
1, 2, 3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập II. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr.145, 145, 146.
4. Ban Chấp hành Trung ương (khóa VIII) (1997). Nghị quyết số 03-NQ/TW ngày 18/6/1997 về “Chiến lược cán bộ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 25.
