TS. Nguyễn Đức Quyền
Học viện Cán bộ Thành phố Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Việt Nam đã và đang từng bước khẳng định vị thế trên trường quốc tế. Khoa học – công nghệ là động lực để đất nước phát triển mạnh mẽ trong tương lai, là yếu tố cốt lõi để Việt Nam tiến bước vào kỷ nguyên mới.
Từ khoá: Thời đại, dự báo, khoa học, công nghệ, kỷ nguyên mới.
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, Việt Nam nhận thức rõ vai trò quan trọng của khoa học – công nghệ trong sự phát triển của đất nước. Khoa học – công nghệ đã trở thành động lực chính thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế, nâng cao chất lượng cuộc sống và khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Từ những startup công nghệ đầy sáng tạo đến những dự án nghiên cứu quy mô lớn, Việt Nam đang từng bước khẳng định vị thế của một quốc gia đổi mới và năng động. Trong tương lai, Việt Nam cần một nền tảng khoa học công nghệ vững mạnh, đó chính là động lực đưa đất nước tăng tốc và phát triển vượt bậc hơn.
2. Khoa học – công nghệ là nền tảng động lực cho sự phát triển
Để nắm bắt cơ hội và bước vào kỷ nguyên mới, Việt Nam cần thực hiện những đột phá mạnh mẽ trong cải cách, tập trung vào việc áp dụng khoa học – công nghệ, chuyển đổi mô hình trong khu vực công và tư, tạo động lực tăng trưởng mới. Đồng thời, xây dựng một môi trường pháp lý minh bạch, linh hoạt, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo vệ quyền của các chủ thể kinh tế. Việc đầu tư vào nguồn nhân lực chất lượng cao, có khả năng thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ là yếu tố then chốt để thành công bắt nguồn từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay.
Giai đoạn 2025 – 2030 sẽ là một thập kỷ bùng nổ của khoa học – công nghệ với sự phát triển vượt bậc của trí tuệ nhân tạo, kết nối vạn vật và quản lý chuỗi. Những đột phá này sẽ tác động sâu rộng đến mọi khía cạnh của cuộc sống, thay đổi phương thức làm việc, học tập đến cách con người tương tác với nhau.
Bên cạnh những cơ hội sẽ là những thách thức mới, như: vấn đề an ninh mạng, mất việc làm và các vấn đề đạo đức. Để tận dụng tối đa những lợi ích của công nghệ, cần đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, đồng thời xây dựng một khung pháp lý và quy phạm đạo đức trong xã hội phù hợp để quản lý và phát triển công nghệ bền vững.
Cuộc cách mạng về khoa học – công nghệ mở ra một chân trời mới cho các hoạt động nghiên cứu và ứng dụng. Dữ liệu lớn không chỉ đơn thuần là khối lượng thông tin khổng lồ mà còn bao hàm sự đa dạng về loại hình (văn bản, hình ảnh, video…), tốc độ phát sinh và sự phức tạp trong cấu trúc. Với ba đặc trưng chính là thời gian (dữ liệu được thu thập liên tục), không gian (dữ liệu đến từ nhiều nguồn khác nhau) và đối tượng (dữ liệu về mọi khía cạnh của đời sống), dữ liệu lớn đã tạo ra những đột phá đáng kể trong nhiều lĩnh vực, từ y tế, tài chính đến marketing và sản xuất.
Các ứng dụng của dữ liệu lớn vô cùng đa dạng, từ việc dự báo dịch bệnh, phát hiện gian lận, tối ưu hóa chuỗi cung ứng, đến việc cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích to lớn, việc khai thác dữ liệu lớn cũng đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt là vấn đề bảo mật và quyền riêng tư. Trong kỷ nguyên số, dữ liệu đã trở thành một tài sản quý giá và việc bảo vệ dữ liệu cá nhân là một ưu tiên hàng đầu.
Một vấn đề cấp bách khác là việc quản lý dữ liệu xuyên biên giới. Với sự phát triển của kinh tế số, dữ liệu ngày càng được lưu trữ và xử lý trên các nền tảng đám mây toàn cầu. Điều này đặt ra những câu hỏi về quyền sở hữu, quyền truy cập và quản lý dữ liệu, đặc biệt là khi dữ liệu liên quan đến nhiều quốc gia khác nhau. Các quy định pháp lý về bảo vệ dữ liệu đang được các quốc gia trên thế giới xây dựng và hoàn thiện nhưng vẫn còn nhiều bất đồng và khoảng trống cần được lấp đầy.
Sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo nên những cuộc cách mạng trong mọi lĩnh vực của cuộc sống và nội dung này cũng chính là sự dự báo xu hướng trong tương lai. AI không chỉ dừng lại ở những robot và camera thông minh mà còn thể hiện ở vô vàn các ứng dụng khác, từ những trợ lý ảo thông minh trong điện thoại di động đến những hệ thống xe tự lái tiên tiến.
Robot hay bộ máy liên kết có các chuyển động phức tạp với khả năng học hỏi và thích ứng không ngừng ngày càng trở nên phức tạp và linh hoạt. Không chỉ thực hiện các công việc lặp đi lặp lại, robot hiện đại còn có thể tự động hóa các quy trình sản xuất, cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe, thậm chí là thực hiện các nhiệm vụ cứu hộ. Khả năng tự sửa chữa của robot là một bước tiến lớn, cho phép chúng hoạt động liên tục mà không cần sự can thiệp của con người.
Trong khi đó, việc nhận diện bằng hình ảnh thông minh đã vượt qua vai trò đơn thuần là thiết bị ghi hình (camera). Nhờ các thuật toán học sâu, camera có khả năng nhận diện khuôn mặt, phân tích hành vi và thậm chí là dự đoán các sự kiện. Thông tin thu thập được từ camera không chỉ được truyền về trung tâm để lưu trữ mà còn được xử lý để đưa ra các quyết định tự động, như: mở khóa cửa, điều chỉnh nhiệt độ, hoặc báo động khi phát hiện sự cố.
Sự phát triển nhanh chóng của AI đang đặt ra nhiều câu hỏi về tương lai của nhân loại. Liệu AI có thay thế con người trong nhiều công việc? Liệu AI có thể trở nên thông minh hơn con người và gây ra những mối đe dọa? Để tận dụng tối đa những lợi ích của AI, cần xây dựng một khung pháp lý rõ ràng, đầu tư vào giáo dục và đào tạo, đồng thời chuẩn bị cho những thay đổi sâu sắc trong thị trường lao động.
Và việc kết nối vạn vật (IoT) cũng đang định hình lại thế giới trong kỷ nguyên mới. IoT là một mạng lưới các thiết bị vật lý được nhúng các cảm biến, phần mềm và kết nối với nhau qua Internet, cho phép thu thập và trao đổi dữ liệu. IoT là việc kết nối mọi thứ, từ những thiết bị gia dụng thông thường đến các hệ thống công nghiệp phức tạp, tạo thành một mạng lưới thông minh.
IoT mang đến vô vàn lợi ích cho cuộc sống. Trong y tế, có thể nhận thấy việc đóng góp của IoT giúp cho việc theo dõi sức khỏe người bệnh từ xa, hỗ trợ các bác sĩ trong việc chẩn đoán và điều trị. Trong nông nghiệp, IoT giúp tối ưu hóa quá trình sản xuất, tăng năng suất và chất lượng nông sản. Trong công nghiệp, IoT giúp tự động hóa các quy trình sản xuất, nâng cao hiệu quả và giảm thiểu chi phí. Ngoài ra, IoT còn được ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh vực như giao thông vận tải, năng lượng và bảo mật. Trong tương lai, IoT dự kiến sẽ phát triển mạnh mẽ hơn nữa với sự xuất hiện của các công nghệ mới, như: 5G, AI và blockchain. IoT sẽ không chỉ kết nối các thiết bị mà còn tạo ra các hệ thống tự động hóa, thông minh và có khả năng tự học hỏi. Với tiềm năng to lớn, IoT hứa hẹn sẽ mang đến một cuộc sống tiện nghi, hiệu quả và bền vững hơn cho con người.
3. Ứng dụng và phát triển khoa học – công nghệ bền vững cho các lĩnh vực
Cuộc đua về khoa học – công nghệ trong thời gian tới ngày càng trở nên khốc liệt hơn khi các đại công ty và tổ chức hàng đầu trong lĩnh vực này đã đưa ra các dự báo về những nhu cầu và xu hướng phát triển, định hình lại tương lai của nhiều ngành công nghiệp. Lĩnh vực khoa học – công nghệ được đánh giá dựa trên đóng góp cho sự phát triển bền vững và đó là xu hướng phát triển rõ ràng khi các tổ chức công và tư đang ngày càng coi trọng việc xây dựng một tương lai bền vững đối với khoa học – công nghệ. Điều này sẽ tạo ra động lực mạnh mẽ để các nhà lãnh đạo công nghệ đầu tư vào các giải pháp công nghệ bền vững, không chỉ để bảo vệ môi trường mà còn để tăng cường khả năng cạnh tranh của các tổ chức này.
(1) Xu hướng công nghệ trong lĩnh vực quản lý nhà nước
Xây dựng một hệ thống quản lý nhà nước thông minh, hiệu quả, kết nối từ trung ương đến địa phương trên nền tảng số là mục tiêu quan trọng. Việc hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia, chia sẻ thông tin một cách đồng bộ và khai thác hiệu quả tài nguyên số sẽ tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự phát triển của Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số. Đồng thời, Việt Nam sẽ trở thành một trong những quốc gia hàng đầu về an toàn thông tin, bảo vệ dữ liệu và khai thác tối đa tiềm năng của nền kinh tế số và xã hội số.
(2) Xu hướng công nghệ mới cho ngành năng lượng
Ngành năng lượng đang trải qua một cuộc cách mạng nhờ vào sự ứng dụng của AI tạo sinh. Với khả năng phân tích sâu sắc các dữ liệu phức tạp, AI không chỉ giúp các doanh nghiệp và tổ chức hoạt động năng lượng tối ưu hóa quy trình sản xuất mà còn mang đến những dịch vụ công thông minh hơn cho khách hàng.
Bằng cách phân tích dữ liệu tiêu thụ năng lượng, AI giúp dự đoán chính xác nhu cầu điện năng trong tương lai, từ đó điều chỉnh sản xuất và phân phối hiệu quả, giảm thiểu lãng phí, xây dựng và vận hành các lưới điện thông minh, tăng cường độ ổn định và độ tin cậy của hệ thống điện. Hỗ trợ các nhà khoa học và kỹ sư tìm ra những giải pháp năng lượng tái tạo hiệu quả, góp phần bảo vệ môi trường và giảm thiểu biến đổi khí hậu. Giúp các doanh nghiệp năng lượng hiểu rõ hơn về nhu cầu của khách hàng, từ đó cung cấp các dịch vụ cá nhân hóa, tiết kiệm năng lượng và thân thiện với môi trường. AI đã và đang mở ra một tương lai đầy hứa hẹn cho ngành năng lượng, giúp xây dựng một hệ thống năng lượng bền vững, hiệu quả và thông minh hơn. Ví dụ: một công ty điện lực có thể sử dụng AI để phát hiện sớm các sự cố trên lưới điện, giảm thiểu thời gian gián đoạn cung cấp điện và nâng cao độ tin cậy của hệ thống.
(3) Xu hướng đẩy mạnh nghiên cứu khoa học – công nghệ nhân tạo
Công nghệ AI tạo sinh (Generative AI) là một lĩnh vực của AI được dự báo xu hướng phát triển nhanh và mạnh trong thời gian tới, tập trung vào phát triển các hệ thống và mô hình có khả năng tạo ra nội dung và ý tưởng mới một cách tự động. Điều này bao gồm việc tạo ra văn bản, hình ảnh, video, âm thanh và thậm chí cả mã lập trình. Mục tiêu chính của AI tạo sinh là tạo ra những nội dung hoàn toàn mới, từ văn bản, hình ảnh, âm nhạc cho đến thậm chí cả đoạn code, một khả năng phân biệt rõ rệt so với các loại AI chỉ tập trung vào phân tích dữ liệu. Thay vì đơn thuần xử lý thông tin có sẵn, AI tạo sinh có thể học hỏi từ lượng dữ liệu khổng lồ để tự mình sáng tạo nên những tác phẩm độc đáo. Các thuật toán AI tạo sinh đang cách mạng hóa phương pháp tiếp cận dữ liệu phức tạp. Bằng khả năng khám phá và phân tích sâu sắc, AI giúp các nhà nghiên cứu phát hiện những xu hướng, mô hình tiềm ẩn mà các phương pháp truyền thống khó lòng nhận thấy.
Không chỉ dừng lại ở việc phân tích, AI còn có thể đóng vai trò như một người trợ lý nghiên cứu đắc lực. Từ việc tóm tắt nội dung khổng lồ thành những thông tin cốt lõi, gợi ý nhiều hướng tiếp cận khác nhau cho một vấn đề cho đến việc xây dựng các bản báo cáo chi tiết từ những ghi chú sơ bộ, AI đều thể hiện được hiệu quả vượt trội. Nhờ đó, các nhà nghiên cứu có thể tập trung vào những công việc sáng tạo hơn, rút ngắn thời gian và tăng cường hiệu quả làm việc. Một ví dụ điển hình trong lĩnh vực dược phẩm, AI tạo sinh được ứng dụng để thiết kế và tối ưu hóa các chuỗi protein. Qua đó, quá trình khám phá và phát triển thuốc mới được đẩy nhanh đáng kể, mở ra những triển vọng mới trong điều trị các bệnh hiểm nghèo.
(4) Xu hướng tối ưu hóa quy trình sản xuất kinh doanh nhờ công nghệ
AI tạo sinh giúp tối ưu hóa hiệu quả hoạt động ở mọi cấp độ. Bằng cách tận dụng sức mạnh của máy học và các ứng dụng AI, doanh nghiệp có thể tự động hóa và nâng cao chất lượng các quy trình trong nhiều lĩnh vực, từ kỹ thuật, tiếp thị đến dịch vụ khách hàng và tài chính. Từ các nguồn dữ liệu khổng lồ, AI có thể trích xuất và tổng hợp thông tin quan trọng, cung cấp cho người dùng những cái nhìn sâu sắc về thị trường, khách hàng và đối thủ cạnh tranh. Việc mô phỏng và phân tích hàng triệu kịch bản khác nhau để tìm ra giải pháp tối ưu, giúp doanh nghiệp giảm thiểu chi phí, tăng hiệu quả và đưa ra quyết định kinh doanh chính xác hơn.
Trong lĩnh vực tiếp thị, AI có thể được sử dụng để tạo ra các nội dung quảng cáo sáng tạo, cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng hoặc phân tích hiệu quả các chiến dịch marketing. AI có khả năng tạo ra lượng lớn dữ liệu tổng hợp, đa dạng, từ đó cung cấp nguồn dữ liệu dồi dào cho việc huấn luyện các mô hình máy học, cải thiện độ chính xác và hiệu quả của các ứng dụng AI khác. Trí tuệ nhân tạo không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn là người bạn đồng hành đắc lực, giúp doanh nghiệp thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của thị trường; nâng cao năng lực cạnh tranh trong quá trình quốc tế hóa và toàn cầu hóa của các doanh nghiệp hiện nay.
(5) Tăng cường năng suất làm việc nhờ áp dụng khoa học công nghệ mới
Xu hướng nền công nghệ mới đang cách mạng hóa phương thức làm việc. Với khả năng học hỏi và tự thích ứng, các mô hình AI có thể thực hiện đa dạng các nhiệm vụ, từ những công việc lặp đi lặp lại đến những tác vụ đòi hỏi sự sáng tạo cao.
Tư duy sáng tạo có thể tạo ra nhiều ý tưởng mới, thiết kế các mẫu sản phẩm độc đáo dựa trên những yêu cầu cụ thể, hỗ trợ các nhà thiết kế, kiến trúc sư và nghệ sĩ. AI đã giúp tự động hóa các quy trình làm việc, phân tích dữ liệu để đưa ra những quyết định chính xác, từ đó tiết kiệm thời gian và giảm thiểu lỗi. Vừa có thể viết bài, tạo hình ảnh, thậm chí là soạn thảo các báo cáo chuyên nghiệp, hỗ trợ các bộ phận tiếp thị, truyền thông và dịch vụ khách hàng. Cung cấp các công cụ phân tích dữ liệu, giúp quản lý dự án hiệu quả, dự báo xu hướng và đưa ra các quyết định kinh doanh sáng suốt.
Nhờ những ứng dụng đa dạng và linh hoạt, công nghệ nhân tạo không chỉ giúp nhân viên làm việc hiệu quả hơn mà còn mở ra những cơ hội mới để phát triển và đổi mới.
(6) Cách mạng hóa dịch vụ tài chính thông qua công nghệ
AI tạo sinh đang định hình lại ngành dịch vụ tài chính, mang đến những trải nghiệm mới mẻ và hiệu quả hơn cho khách hàng. Các công ty tài chính có thể sử dụng AI để tạo ra các chatbot thông minh, không chỉ trả lời các câu hỏi thông thường mà còn đưa ra những lời khuyên đầu tư phù hợp với từng khách hàng dựa trên hồ sơ tài chính và mục tiêu cá nhân. Giúp các tổ chức cho vay tự động hóa quá trình đánh giá tín dụng, rút ngắn thời gian chờ đợi và mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính đến các đối tượng khách hàng mới. Phân tích dữ liệu lớn, công nghệ nhân tạo có thể nhanh chóng phát hiện các hành vi gian lận trong các giao dịch tài chính, bảo vệ tài sản của khách hàng và giảm thiểu rủi ro cho ngân hàng. Tự động hóa nhiều quy trình làm việc trong ngành tài chính, từ việc xử lý hồ sơ đến phân tích thị trường, giúp các tổ chức tài chính hoạt động hiệu quả hơn và giảm chi phí.
Một ngân hàng có thể sử dụng AI để phân tích lịch sử giao dịch của khách hàng, từ đó dự đoán nhu cầu của họ và đề xuất các sản phẩm dịch vụ phù hợp. AI đang mở ra những tiềm năng vô hạn cho ngành dịch vụ tài chính, giúp các tổ chức tài chính trở nên linh hoạt, sáng tạo và cạnh tranh hơn.
(7) Khoa học công nghệ bền vững trong lương lai
Khoa học – công nghệ bền vững đang trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững. Việc ứng dụng các giải pháp công nghệ vào các lĩnh vực như năng lượng, giao thông và sản xuất không chỉ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường mà còn tạo ra những cơ hội kinh doanh mới. Các doanh nghiệp đang ngày càng nhận thức được tầm quan trọng của việc xây dựng một hình ảnh thương hiệu xanh và bền vững. Đồng thời, các chính phủ cũng ban hành nhiều chính sách hỗ trợ để khuyến khích việc chuyển đổi sang nền kinh tế xanh.
Công nghệ bền vững không chỉ là một xu hướng mà còn là một cuộc cách mạng đang diễn ra. Các cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp ngày càng nhận thức việc đầu tư vào công nghệ bền vững không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn mang lại lợi nhuận kinh tế lâu dài. Từ việc áp dụng các giải pháp năng lượng sạch như pin mặt trời, đến việc xây dựng các nhà máy thông minh, các doanh nghiệp đang tích cực tìm kiếm những cách thức để giảm thiểu dấu chân carbon và tăng cường hiệu quả sản xuất.
4. Kết luận
Để thực hiện thành công Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, đòi hỏi một sự đột phá mạnh mẽ trong việc xác định và triển khai các cơ chế, chính sách ưu tiên hàng đầu cho nguồn nhân lực chất lượng cao, khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo. Chúng ta cần một chiến lược tổng thể, đồng bộ, từ cấp chiến lược đến cấp sách lược, để biến nguồn lực này thành động lực chính thúc đẩy tăng trưởng kinh tế – xã hội. Việc nâng cao chất lượng đầu tư khoa học – công nghệ bền vững, đẩy mạnh chuyển đổi số và tạo lập một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo sôi động là những nhiệm vụ cấp bách, đòi hỏi sự chung tay của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Mục tiêu cuối cùng là tạo ra một môi trường thuận lợi để Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới được phát huy tối đa nền khoa học – công nghệ, góp phần đưa đất nước trở thành một quốc gia phát triển năng động và sáng tạo trong khu vực và trên thế giới.
Tài liệu tham khảo:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập 1. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
2. Quốc hội (2013). Hiến pháp năm 2013.
3. Bộ Chính trị (2024). Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
4. Chính phủ (2018). Quyết định số 1285/QĐ-TTg ngày 01/10/2018 phê duyệt “Đề án Phát triển nguồn tin khoa học và công nghệ phục vụ nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ đến năm 2025, tầm nhìn 2030”.
5. Trần Thị Hải Yến (2016). Nghiên cứu đề xuất định hướng quốc gia về phát triển nguồn tin khoa học và công nghệ: Báo cáo đề tài nghiên cứu khoa học Bộ Khoa học và Công nghệ.
6. Báo cáo phát triển bền vững cho SIDS 2023: Giải quyết tình trạng dễ bị tổn thương về mặt cấu trúc và tài trợ cho các Mục tiêu phát triển bền vững tại các quốc gia đảo nhỏ đang phát triển. Mạng lưới các giải pháp phát triển bền vững của Liên hợp quốc. https://sdgtransformationcenter.org/reports/sustainable-development-report-for-small-island-developing-states-2023.
