TS. Đặng Nguyên Hà
Phân hiệu Học viện Hành chính và Quản trị công tại tỉnh Đắk Lắk
(Quanlynhanuoc.vn) – Đạo đức của cán bộ, đảng viên là yếu tố cốt lõi trong việc xây dựng và phát triển đất nước. Trong thời gian qua, cùng với sự phát triển của kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và cải cách tổ chức bộ máy, một bộ phận cán bộ, đảng viên có biểu hiện suy thoái về phẩm chất đạo đức, làm ảnh hưởng đến uy tín của Đảng và làm giảm niềm tin của Nhân dân. Bài viết phân tích tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức của cán bộ, đảng viên; phân tích, đánh giá thực trạng đạo đức của một bộ phận cán bộ, đảng viên và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay.
Từ khóa: Đạo đức cách mạng; cán bộ; đảng viên; Hồ Chí Minh; tư tưởng; phát huy.
1. Đặt vấn đề
Đội ngũ cán bộ, đảng viên có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của đất nước. Ngay từ khi thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt ra những yêu cầu đối với đạo đức của người cán bộ trong chế độ mới. Thực hiện lời dạy của Người, đội ngũ cán bộ, đảng viên luôn cố gắng trau dồi đạo đức cách mạng, thực hiện tốt nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước đã giao. Tuy nhiên, hiện nay, trước những thách thức từ nền kinh tế thị trường và những biến đổi do quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, một số cán bộ, đảng viên không giữ vững được bản lĩnh chính trị, suy thoái về đạo đức, làm tổn hại đến hình ảnh người cán bộ của Nhân dân. Trước tình hình đó, việc phát huy đạo đức cán bộ, đảng viên theo tư tưởng Hồ Chí Minh có ý nghĩa to lớn để đội ngũ này phát huy sức mạnh và vai trò, trách nhiệm tốt hơn nữa trong thời đại mới.
2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức của cán bộ, đảng viên
Đạo đức của cán bộ, đảng viên được Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập đến trong khá nhiều tác phẩm. Đặc biệt trong tác phẩm “Đường Cách mệnh”, Nguyễn Ái Quốc nói đến vai trò của cán bộ và đưa ra 23 điều răn dạy đối với cán bộ, đảng viên, trong đó Người chỉ rõ 14 tiêu chí đối với chính bản thân người cán bộ, đó là: “Cần kiệm; Hoà mà không tư; Cả quyết sửa lỗi mình; Cẩn thận mà không nhút nhát; Hay hỏi; Nhẫn nại (chịu khó); Hay nghiên cứu, xem xét; Vị công vong tư; Không hiếu danh, không kiêu ngạo; Nói thì phải làm; Giữ chủ nghĩa cho vững; Hy sinh; Ít lòng tham muốn về vật chất; Bí mật”1. Điều đó cho thấy, Người rất chú trọng vấn đề đạo đức của cán bộ, đảng viên, chú trọng đến tư cách của người cách mạng, coi đây là vấn đề hàng đầu của cách mạng, là gốc của người cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được Nhân dân”2. Người đã nêu ra những vấn đề căn cốt nhất đối với một người cách mạng như phải có lý tưởng cách mạng, giữ vững lập trường, cần kiệm, ít lòng ham muốn vật chất, biết hy sinh và nỗ lực học hỏi, nói phải đi đôi với làm… Những tiêu chuẩn của người làm cách mạng được Người truyền bá về chủ nghĩa Mác-Lênin vào Việt Nam và xây dựng phong trào cách mạng, là tiêu chí quan trọng rèn luyện người cán bộ cách mạng.
Đặc biệt, khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, trong điều kiện Nhà nước còn non trẻ, nhiệm vụ xây dựng chính quyền mới trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Làm cách mạng để cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới là một sự nghiệp rất vẻ vang, nhưng nó cũng là một nhiệm vụ rất nặng nề, một cuộc đấu tranh rất phức tạp, lâu dài, gian khổ… Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang”3. Mặc dù công việc bộn bề nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn dành thời gian quan tâm đến việc xây dựng, bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho người cán bộ, đảng viên. Trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” viết năm 1947, Người tập trung vào những căn bệnh mà đội ngũ cán bộ, đảng viên thường mắc phải, đó là “bệnh chủ quan”, “bệnh hẹp hòi” và “thói ba hoa” và đánh giá: “Đó là ba chứng bệnh rất nguy hiểm. Nếu không chữa ngay, để nó lây lan ra thì có hại vô cùng”4. Người nhấn mạnh việc giáo dục, tu dưỡng đạo đức cách mạng trong cán bộ, đảng viên là việc làm cấp thiết và quan trọng nhằm nâng cao ý thức và trách nhiệm của Đảng, của đội ngũ cán bộ, đảng viên, là yếu tố tiên quyết để củng cố vững chắc mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với Nhân dân.
Trong quá trình xây dựng nhà nước kiểu mới, đối với các lực lượng đặc biệt như công an, quân đội, Người đưa ra những tiêu chuẩn riêng để người cán bộ theo đó mà tu dưỡng, rèn luyện. Năm 1958, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết tác phẩm “Đạo đức cách mạng” nêu rõ những chuẩn mực về đạo đức của người cách mạng, trong đó Người nhấn mạnh điều chủ chốt nhất là: “Quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng”5. Cho đến những năm cuối cuộc đời, Người vẫn trăn trở với việc xây dựng đạo đức cách mạng cho người cán bộ, đảng viên. Người viết tác phẩm “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân” để căn dặn, giáo dục cán bộ, đảng viên toàn hệ thống chính trị về vai trò và tầm quan trọng của đạo đức người cán bộ, đảng viên. Đặc biệt, trong “Di chúc”, Chủ tịch Hồ Chí Minh tổng kết: “Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của Nhân dân”6.
Tóm lại, đạo đức của người cán bộ, đảng viên theo tư tưởng Hồ Chí Minh bao gồm: trung với nước, hiếu với dân; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; yêu thương con người, sống có tình nghĩa; tinh thần quốc tế trong sáng. Đạo đức của cán bộ, đảng viên không phải được hình thành ngay khi người cán bộ, đảng viên bắt tay vào làm nhiệm vụ mà đó là kết quả của một quá trình tu dưỡng, rèn luyện lâu dài. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, không tránh khỏi những cạm bẫy, cám dỗ, lúc này, người cán bộ đảng viên cần có bản lĩnh để giữ gìn phẩm chất đạo đức của mình. Người đặc biệt coi trọng việc thực hành đạo đức trong đời sống hằng ngày, từ lời nói đến hành động. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc nhở: “Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong, người cách mạng phải không ngừng tu dưỡng đạo đức cách mạng”7.
3. Một số giải pháp phát huy đạo đức cán bộ, đảng viên theo tư tưởng Hồ Chí Minh
Đạo đức cán bộ, đảng viên là một trong những yếu tố then chốt quyết định chất lượng đội ngũ cán bộ và sức mạnh lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong bối cảnh đất nước đang bước vào thời kỳ đổi mới sâu rộng, hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, việc giữ gìn và phát huy phẩm chất đạo đức của đội ngũ cán bộ, đảng viên càng trở nên cấp thiết và mang tính thời sự. Hiện nay, đa số cán bộ, đảng viên vẫn giữ vững phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng, tận tụy phục vụ Nhân dân, có tinh thần trách nhiệm cao trong công việc và không ngừng rèn luyện, phấn đấu. Tuy nhiên, bên cạnh đó, một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên đã sa sút về phẩm chất đạo đức, thể hiện ở các biểu hiện tiêu cực, như: tham nhũng, lãng phí, quan liêu, lợi dụng chức vụ quyền hạn để trục lợi, thiếu tinh thần trách nhiệm, không gương mẫu trong sinh hoạt, vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ và quy định của Đảng.
Theo số liệu thống kê, “Năm 2024, hơn 700 tổ chức đảng và 24.000 đảng viên vi phạm bị kỷ luật”8. Đáng lo ngại hơn, có những trường hợp cán bộ, đảng viên vi phạm pháp luật, bị xử lý kỷ luật hoặc truy tố, xét xử, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của Đảng và làm xói mòn niềm tin của Nhân dân đối với bộ máy lãnh đạo. Tình trạng này không chỉ tồn tại ở cấp cơ sở mà còn lan rộng lên cả các cấp cao hơn, trong đó có cả những cán bộ từng giữ trọng trách trong bộ máy nhà nước và cơ quan Đảng. Theo thống kê của Bộ Công an: “Từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XIII đến nay, Đảng đã thi hành kỷ luật hơn 140 cán bộ, đảng viên thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý, trong đó có cả đương chức và đã nghỉ hưu (có 31 ủy viên Trung ương Đảng đang đương chức, nghỉ hưu; 25 sĩ quan cấp tướng; 55 cán bộ, đảng viên bị xử lý hình sự,…) và xử lý nhiều vụ án, vụ việc xảy ra từ nhiều năm trước, khởi tố nguyên bí thư tỉnh ủy, nguyên chủ tịch, phó chủ tịch cấp tỉnh…”9.
Nguyên nhân của thực trạng trên có nhiều, bao gồm cả khách quan và chủ quan. Về khách quan, quá trình phát triển kinh tế thị trường với mặt trái của nó như chạy theo lợi nhuận, cạnh tranh không lành mạnh, tác động của toàn cầu hóa và sự xâm nhập của những giá trị lệch lạc đã làm nảy sinh những cám dỗ vật chất, tạo điều kiện cho những hành vi tha hóa đạo đức phát triển. Tuy nhiên, nguyên nhân chủ quan vẫn đóng vai trò quyết định, đó là sự buông lỏng công tác giáo dục, rèn luyện đạo đức trong một bộ phận tổ chức đảng; công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật của Đảng chưa đủ mạnh, thiếu nghiêm minh và đôi khi còn nể nang, né tránh. Bên cạnh đó, bản thân một số cán bộ, đảng viên chưa thực sự tự giác học tập, tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, thiếu ý thức tự kiểm điểm và khắc phục khuyết điểm, chạy theo lợi ích cá nhân mà quên đi lợi ích tập thể và Nhân dân. Trước tình hình đó, việc nâng cao đạo đức cán bộ, đảng viên trở thành yêu cầu cấp bách, đòi hỏi phải được thực hiện đồng bộ, thường xuyên và kiên quyếtvới một số nội dung sau:
Thứ nhất, tăng cường giáo dục, học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Muốn phát huy đạo đức cán bộ, đảng viên theo tư tưởng Hồ Chí Minh thì trước hết cần tạo cơ hội để mỗi cán bộ, đảng viên thường xuyên học tập, thấm nhuần tư tưởng, đạo đức, phong cách của Người. Nhận thức được tầm quan trọng của việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, ngày 07/11/2006, Bộ Chính trị (khóa X) ban hành Chỉ thị số 06-CT/TW về tổ chức cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Hoạt động này được triển khai sâu rộng trong đông đảo quần chúng Nhân dân, nhất là đối với cán bộ, đảng viên.
Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị khẳng định: “Tư tưởng Hồ Chí Minh cùng với chủ nghĩa Mác-Lênin là nền tảng tư tưởng, là kim chỉ nam cho hành động của Đảng. Tư tưởng, đạo đức, phong cách của Người là động lực, nguồn sức mạnh to lớn để toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta phát huy nội lực, vượt qua khó khăn, thử thách, thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và mọi nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới. Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh để Đảng ta và mỗi đảng viên xứng đáng với vai trò, sứ mệnh lãnh đạo cách mạng Việt Nam và sự tin cậy của Nhân dân”10.
Việc học tập, làm theo tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh có ý nghĩa to lớn giúp cán bộ, đảng viên nắm được tư tưởng về đạo đức cách mạng, từ đó nâng cao nhận thức và tư duy về tầm quan trọng của việc phát huy đạo đức cách mạng để có lập trường tư tưởng vững vàng, không dao động, ngả nghiêng trước những khó khăn, thử thách, bài trừ những suy nghĩ lệch lạc, tiêu cực, phiến diện, có lý luận sắc bén để đấu tranh, phản bác quan điểm sai trái của các thế lực thù địch. Để phát huy có hiệu quả đạo đức cán bộ, đảng viên theo tư tưởng Hồ Chí Minh cần cụ thể hóa việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh bằng các tiêu chí đánh giá đạo đức cán bộ rõ ràng, đo lường trực tiếp thông qua các hoạt động cụ thể để biểu dương, nhân rộng các điển hình tiên tiến và có hình thức xử phạt thích đáng đối với các cán bộ, đảng viên vi phạm.
Thứ hai, thiết lập bộ quy tắc ứng xử của cán bộ, đảng viên trong các cơ quan, đơn vị nhằm có một tiêu chuẩn rõ ràng về đạo đức, tác phong làm việc cho các thành viên trong đơn vị. Hiện nay, Bộ Chính trị đã ban hành quy định về chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên giai đoạn mới với 5 tiêu chí cụ thể như sau: yêu nước, tôn trọng Nhân dân, tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc; bản lĩnh, đổi mới, sáng tạo, hội nhập; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; đoàn kết, kỷ cương, tình thương, trách nhiệm; gương mẫu, khiêm tốn, tu dưỡng rèn luyện, học tập suốt đời11. Những tiêu chí trên dựa trên nền tảng chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đồng thời kế thừa và phát triển giá trị truyền thống quý báu của dân tộc và tinh hoa văn hóa đạo đức nhân loại. Từ đây, cán bộ, đảng viên đã có tiêu chí để hướng dẫn và điều chỉnh đạo đức đối với bản thân trong mối quan hệ với tập thể và xã hội.
Mỗi cán bộ, đảng viên cần nâng cao tinh thần tự giác trong học tập, phấn đấu, tu dưỡng, rèn luyện theo các tiêu chí, chuẩn mực đã được quy định để không ngừng nâng cao đạo đức cách mạng theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Bên cạnh việc thực hiện chuẩn mực đạo đức người cán bộ, đảng viên theo quy định của Bộ Chính trị, mỗi cơ quan, đoàn thể cần có những quy định cụ thể, sâu sắc hơn nữa về đạo đức công vụ để mỗi cá nhân nghiêm chỉnh chấp hành và điều chỉnh hành vi của mình một cách thường xuyên, tích cực để xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trong các cơ quan, đơn vị, góp phần thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới toàn diện đất nước trong giai đoạn hiện nay.
Thứ ba, phát huy vai trò nêu gương của người đứng đầu. Việc phát huy đạo đức cán bộ, đảng viên theo tư tưởng Hồ Chí Minh sẽ đạt được kết quả cao nếu có những tấm gương điển hình trong mỗi cơ quan, đơn vị, do đó, vai trò nêu gương của người đứng đầu là động lực to lớn. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”12. Người đứng đầu cần cam kết đạo đức cá nhân, tự đánh giá định kỳ về phẩm chất đạo đức trước tổ chức Đảng và cán bộ cấp dưới.
Người đứng đầu phải là tấm gương đạo đức về cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư như Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Một đảng viên ở địa vị càng cao, thì càng phải giữ đúng kỷ luật của Đảng, càng phải làm gương dân chủ”13. Bên cạnh đó, cần có cơ chế ghi nhận, tôn vinh những tấm gương cán bộ mẫu mực, tạo động lực để các cán bộ khác noi theo. Để thực hiện tốt vai trò nêu gương của người đứng đầu, cần hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát, kỷ luật của Đảng, nâng cao hiệu quả hoạt động của Ủy ban Kiểm tra các cấp, tăng cường vai trò của báo chí, Nhân dân trong giám sát đạo đức cán bộ, đảng viên. Đồng thời, thực hiện công khai, minh bạch về kê khai tài sản, thu nhập; áp dụng công nghệ số trong theo dõi, quản lý cán bộ để người đứng đầu có ý thức trách nhiệm với nhiệm vụ và vị trí của bản thân.
4. Kết luận
Đạo đức cách mạng là giá trị cốt lõi làm nên bản sắc của người cán bộ, đảng viên theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Đạo đức cách mạng còn là căn cứ để phân biệt người cán bộ chân chính với kẻ cơ hội, là thước đo phẩm chất, năng lực của đội ngũ cán bộ, đảng viên trong thực tiễn. Trong bối cảnh mới, việc phát huy đạo đức không chỉ là yêu cầu cấp bách mà còn là trách nhiệm chính trị, đạo đức và danh dự của mỗi người cán bộ, đảng viên. Việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh cần trở thành nhu cầu tự thân, thành lẽ sống của mỗi cán bộ, đảng viên để góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên thực sự trong sạch, vững mạnh, đủ năng lực, phẩm chất đáp ứng yêu cầu sự nghiệp cách mạng trong giai đoạn hiện nay.
Chú thích:
1. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 2. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 280.
2, 4, 6, 7. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 5. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 292, 273, 611, 267.
3, 5. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 11. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 603.
8. Năm 2024, hơn 700 tổ chức đảng và 24.000 đảng viên vi phạm bị kỷ luật. https://cand.com.vn/su-kien-binh-luan-thoi-su/nam-2024-hon-700-to-chuc-dang-va-24-000-dang-vien-vi-pham-bi-ky-luat-i755170.
9. Đảng Cộng sản Việt Nam – người lãnh đạo, tổ chức mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam. https://bocongan.gov.vn/tin-tuc-su-kien/dang-cong-san-viet-nam-nguoi-lanh-dao-to-chuc-moi-thang-loi-cua-cach-mang-viet-nam-d17-t43257.html.
10. Ban Chấp hành Trung ương Đảng (2021). Kết luận số 01-KL/TW ngày 18-5-2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị (khóa XII) về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
11. Ban Chấp hành Trung ương Đảng (2024). Quy định số 144-QĐ/TW về chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên trong giai đoạn mới.
12. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 1. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 284.
13. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 8. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 454.
