TS. Hoàng Diệu Thảo
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại cho dân tộc Việt Nam một di sản tinh thần quý báu, trong đó nổi bật là phong cách ứng xử văn hóa, mẫu mực. Phong cách ứng xử Hồ Chí Minh là chuẩn mực để cán bộ, đảng viên học tập, đồng thời, định hướng xây dựng phong cách ứng xử thời đại mới. Việc vận dụng phong cách ứng xử Hồ Chí Minh góp phần hoàn thiện nhân cách, đạo đức, củng cố quan hệ với Nhân dân và khẳng định vai trò tiên phong của cán bộ, đảng viên trong lan tỏa các giá trị, đạo đức, văn hóa tốt đẹp.
Từ khóa: Chủ tịch Hồ Chí Minh, phong cách ứng xử, văn hóa, cán bộ, đảng viên.
1. Phong cách ứng xử của Chủ tịch Hồ Chí Minh
Phong cách Hồ Chí Minh là biểu hiện tập trung của những phẩm chất tiêu biểu nhất của con người Việt Nam, kết tinh ở tấm lòng trong sáng, đạo đức cao đẹp, trí tuệ sắc bén và lối sống mẫu mực, phương pháp làm việc khoa học. Đó là phong cách của một lãnh tụ kiệt xuất, một chiến sĩ cộng sản trung kiên, anh hùng giải phóng dân tộc, đồng thời là nhà văn hóa lớn. Phong cách ấy phản ánh những giá trị cốt lõi trong tư tưởng và đạo đức Hồ Chí Minh, được thể hiện tự nhiên, sinh động, gần gũi mà sâu sắc, hài hòa giữa giá trị khoa học, đạo đức và thẩm mỹ. Phong cách Hồ Chí Minh thống nhất từ tư duy (độc lập, tự chủ, sáng tạo, gắn lý luận với thực tiễn), ngôn ngữ nói và viết (ngắn gọn, mạch lạc, dễ hiểu, dễ thực hiện) đến phong cách làm việc (dân chủ, khoa học, nói đi đôi với làm), phong cách lãnh đạo (gần gũi quần chúng, dân chủ, nêu gương), phong cách ứng xử (văn hóa, khiêm nhường, chân thành, linh hoạt) và phong cách sinh hoạt hằng ngày (giản dị, thanh cao).
Phong cách ứng xử Hồ Chí Minh là một bộ phận trong hệ thống phong cách Hồ Chí Minh, là một phương thức ứng xử văn hóa đạt đến tầm nghệ thuật, bắt nguồn từ tư tưởng và truyền thống lịch sử dân tộc, kết hợp với dấu ấn thời đại và phẩm chất cá nhân của con người Hồ Chí Minh. Đó là sự hòa quyện nhuần nhuyễn giữa văn hóa phương Đông và phương Tây, hướng tới mục tiêu cao cả: mang lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân, thúc đẩy sự phát triển bền vững của dân tộc và đóng góp vào tiến bộ chung của nhân loại.
Phong cách ứng xử Hồ Chí Minh vừa toát lên sự khiêm nhường, lịch lãm, vừa thể hiện sự chân thành, nồng hậu, chủ động và linh hoạt, tạo nên sức hấp dẫn và khả năng cảm hóa sâu sắc đối với con người, quy tụ được nhiều nhân sĩ, trí thức yêu nước cùng dấn thân vì sự nghiệp cách mạng. Chính nhờ phong cách ấy, Hồ Chí Minh không chỉ được bạn bè quốc tế tôn kính như một lãnh tụ lỗi lạc mà còn được xem là người đồng chí tin cậy, người thầy kính yêu, người bạn thân thiết. Phong cách Hồ Chí Minh đã tạo được những điều kiện để cách mạng Việt Nam nhận được sự ủng hộ to lớn cả về vật chất lẫn tinh thần, đặc biệt từ các nước xã hội chủ nghĩa.
Phong cách ứng xử Hồ Chí Minh có giá trị đặc biệt to lớn đối với Đảng, cách mạng và dân tộc Việt Nam, là tài sản tinh thần vô giá, ngọn đuốc soi đường cho mỗi người trên hành trình vươn tới các giá trị chân – thiện – mỹ. Phong cách ấy trở thành chuẩn mực mẫu mực trong xây dựng và bồi dưỡng nhân cách cán bộ, đảng viên, không chỉ cho hiện tại mà còn cho các thế hệ mai sau. Việc học tập và vận dụng phong cách ứng xử của Người giúp mỗi cá nhân củng cố bản lĩnh, kiên định niềm tin, làm chủ bản thân, nuôi dưỡng tinh thần hướng thiện và ý chí tự hoàn thiện. Qua đó, con người biết noi gương làm việc tốt, tôn trọng các giá trị nhân văn, bồi đắp tình yêu thương đối với đồng bào, góp phần hình thành một xã hội nhân ái, tiến bộ và phát triển bền vững.
Mỗi cán bộ, đảng viên cần thường xuyên học tập và làm theo phong cách ứng xử Hồ Chí Minh để không ngừng hoàn thiện nhân cách, nâng cao văn hóa ứng xử và thực sự trở thành tấm gương sáng trước quần chúng nhân dân. Đối với đội ngũ lãnh đạo, quản lý và người đứng đầu các cơ quan, đơn vị, yêu cầu này càng trở nên cấp thiết, đòi hỏi sự tu dưỡng, rèn luyện liên tục nhằm hình thành phong cách ứng xử chuẩn mực, có khả năng truyền cảm hứng, lan tỏa những giá trị tốt đẹp và khơi dậy động lực sáng tạo trong tập thể. Qua đó, không chỉ xây dựng những hình mẫu ứng xử tiêu biểu mà còn góp phần định hình môi trường văn hóa lành mạnh trong tổ chức, cơ quan, đơn vị. Vì vậy, việc xây dựng phong cách ứng xử văn hóa cho cán bộ, đảng viên theo tấm gương Hồ Chí Minh hiện nay không chỉ là nhiệm vụ quan trọng mà còn là yêu cầu tất yếu, gắn liền với mục tiêu nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng.
2. Xây dựng phong cách ứng xử văn hóa cho cán bộ, đảng viên theo phong cách ứng xử Hồ Chí Minh
Nói đến phong cách ứng xử Hồ Chí Minh là nói đến phong cách ứng xử văn hóa. Phong cách ứng xử Hồ Chí Minh bắt nguồn từ chính nhân cách lớn và cuộc đời oanh liệt của Hồ Chí Minh đã tạo ra phong cách ứng xử rất mẫu mực ở Người, bao trùm nhất trong phong cách ứng xử Hồ Chí Minh là văn hóa. “Phong cách ứng xử Hồ Chí Minh thực sự là một phong cách ứng xử văn hóa, ở đây văn hóa dùng như một tính từ có thể nói lên đầy đủ nhất về phong cách ứng xử Hồ Chí Minh”1.
Phong cách ứng xử Hồ Chí Minh là “phong cách ứng xử có văn hóa” và “nó như là giá trị khảm và phổ vào dòng chảy chung của văn hóa nước nhà, trường tồn trong các bước phát triển của dân tộc Việt Nam. Ứng xử đều thông qua giao tiếp của con người. Phẩm chất, năng lực, trong đó có nhân cách, chế định phong cách ứng xử của con người. Đối với Hồ Chí Minh, nói đến phong cách ứng xử là chúng ta nói đến phong cách ứng xử của một nhà văn hóa kiệt xuất”2… Vì vậy, xây dựng phong cách ứng xử văn hóa cho cán bộ, đảng viên thì phải học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, đặc biệt là phong cách ứng xử Hồ Chí Minh.
Gần 40 năm đổi mới đã chứng minh những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của đất nước, đưa cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế của Việt Nam lên tầm cao mới. Tuy nhiên, song song với những kết quả đạt được, vẫn tồn tại một bộ phận cán bộ, đảng viên bộc lộ rõ hạn chế, chưa thật sự gương mẫu trong học tập, tu dưỡng, rèn luyện và giữ gìn phẩm chất đạo đức, lối sống. Không ít trường hợp thiếu tinh thần trách nhiệm, chưa hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao; thậm chí có người vi phạm nghiêm trọng kỷ luật của Đảng và pháp luật của Nhà nước, gây ra những tác động tiêu cực, tạo dư luận xấu trong xã hội. Những hành vi và biểu hiện này không chỉ làm suy giảm uy tín cá nhân, tổ chức, mà còn làm tổn hại nghiêm trọng đến niềm tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng, trở thành một trong những nguy cơ đe dọa trực tiếp tới sự trong sạch, vững mạnh và phát triển bền vững của Đảng, Nhà nước và dân tộc.
Trước thực tiễn đó, ngày 15/5/2016, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 05-CT/TW về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Chỉ thị số 05-CT/TW đặt ra nhiệm vụ tiếp tục xây dựng, hoàn thiện chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp, đạo đức công vụ ở từng địa phương, cơ quan, đơn vị. Chỉ thị số 05-CT/TW xác định nội dung chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên là tuyệt đối trung thành, kiên định lý tưởng cách mạng, đặt lợi ích của Đảng, của đất nước, dân tộc lên trên tất cả; hết lòng, hết sức phục vụ Tổ quốc, phụng sự nhân dân, tận trung với nước, tận hiếu với dân; hết lòng yêu thương đồng bào, đồng chí, yêu thương con người; cần, kiệm, liêm chính, chí công vô tư, thật sự là công bộc của nhân dân, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân, cơ hội,…
Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 19/5/2018 của Hội nghị Trung ương 7 (khóa XII) về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược đầy đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ, xác định: tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên và thế hệ trẻ, trong đó chú trọng nội dung xây dựng Đảng về đạo đức, truyền thống lịch sử, văn hoá của dân tộc; kết hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa đào tạo với rèn luyện trong thực tiễn và đẩy mạnh học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
Đại hội XIII của Đảng tập trung xây dựng Đảng về đạo đức, coi đây là một trong 10 nhiệm vụ của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và cũng là một trong những giải pháp trọng tâm, đột phá hiện nay. Đảng ta kiên quyết quét sạch chủ nghĩa cá nhân trong toàn Đảng, những ai sa vào chủ nghĩa cá nhân, cuốn vào vòng xoáy của tiền bạc, quyền lực là đi ngược lại với đường lối của Đảng, Đảng sẽ quyết tâm để loại những con người sa ngã ra khỏi đội ngũ. Đảng yêu cầu: “nêu cao tinh thần tự giác tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của cán bộ, đảng viên. Đẩy mạnh giáo dục đạo đức cách mạng, thực hiện thường xuyên, sâu rộng, có hiệu quả việc học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh gắn với thực hiện các nhiệm vụ chính trị”3.
Đảng đề ra phương hướng, cần tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới. Xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa trong lãnh đạo, quản lý. Chú trọng xây dựng môi trường văn hóa công sở lành mạnh, dân chủ, đoàn kết, nhân văn, xây dựng văn hóa doanh nghiệp, doanh nhân và kinh doanh. Khuyến khích, động viên kịp thời những cán bộ, đảng viên có thái độ, hành vi ứng xử vì lợi ích chung tạo ấn tượng đẹp với nhân dân, đồng thời, xử lý nghiêm những thái độ, hành vi ứng xử vô cảm với nhân dân, gây bức xúc trong xã hội.
Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương về tăng cường củng cố, xây dựng tổ chức cơ sở đảng và nâng cao chất lượng đội ngũ đảng viên trong giai đoạn mới cũng đặt ra yêu cầu: nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện chuẩn mực đạo đức cách mạng phù hợp với điều kiện mới và truyền thống văn hoá tốt đẹp của dân tộc, làm cơ sở cho cán bộ, đảng viên tự giác tu dưỡng, rèn luyện. Đẩy mạnh giáo dục đạo đức cách mạng, nâng cao ý thức tu dưỡng, rèn luyện về bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, lối sống, “tự soi”, “tự sửa”, đề cao danh dự, lòng tự trọng của đảng viên. Phát huy vai trò của cơ quan thông tấn, báo chí trong công tác thông tin, tuyên truyền, giới thiệu tấm gương đảng viên tiêu biểu.
Như vậy, trong quan điểm của Đảng, đặc biệt trong nội dung công tác xây dựng Đảng vẫn luôn chú trọng đến việc tăng cường giáo dục đạo đức, xây dựng phong cách ứng xử mẫu mực, văn hóa cho mỗi cán bộ, đảng viên, để mỗi cán bộ đảng viên thật sự vừa có “đức” vừa có “tài”, vừa “hồng” vừa “chuyên”, “là cái dây chuyền của bộ máy”, là “cầu nối” giữa Đảng với Nhân dân.
3. Phương hướng xây dựng và hoàn thiện phong cách ứng xử cho cán bộ, đảng viên theo phong cách ứng xử Hồ Chí Minh
Trong công cuộc đổi mới đất nước hiện nay, việc học tập và làm theo phong cách ứng xử Hồ Chí Minh có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Đối với người cán bộ cách mạng, xây dựng phong cách ứng xử không chỉ là ý thức tự giác của mỗi người mà đó còn là yêu cầu bắt buộc trong phép ứng xử với tự mình, với Nhân dân và với công việc, để xứng đáng với hình ảnh người lãnh đạo và người “đầy tớ” thật trung thành của Nhân dân, vì Nhân dân phục vụ. Phong cách ứng xử Hồ Chí Minh trở thành chuẩn mực, nền tảng để người cán bộ cách mạng soi vào đó, xem lại mình, sửa chữa những điều chưa đúng, biết hoàn thiện bản thân, bồi đắp tri thức, ứng xử có văn hóa, văn minh, được Nhân dân tin yêu và giúp đỡ.
Cán bộ, đảng viên cần xác định rõ sứ mệnh phục vụ Nhân dân, làm đày tớ cho dân. Sứ mệnh đó không phải ở chỗ ra nghị quyết mà phải bằng hành động, đặc biệt là phong cách ứng xử tôn trọng Nhân dân, hiểu Nhân dân, tin Nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Muốn biết một chính đảng, hay một người có phải là đảng hay chiến sĩ tiên phong của vô sản hay không, ta không nên chỉ xem xét những tuyên ngôn, nghị quyết và nghe lời nói của họ. Ta cần xem xét hành vi chính trị của họ, lập trường và thái độ của họ trong những cuộc đấu tranh chính trị thế nào”4.
Ứng xử thể hiện quan điểm quần chúng với một thái độ nhân văn đích thực sẽ có giá trị lớn, bền vững. Nhân dân đang rất cần những cán bộ nói thì phải làm, nói ít làm nhiều, thậm chí bằng hành động vì dân, không cần nói. Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng từng nhấn mạnh: sự lãnh đạo của Đảng không phải là một đặc quyền… Tính tiên phong của Đảng, sự đúng đắn của đường lối, sự gương mẫu của đảng viên, sức thuyết phục và hiệu quả hoạt động của Đảng dẫn đến lòng tin của quần chúng. Chỉ có thực hành với một phong cách ứng xử vì dân, gắn bó máu thịt với Nhân dân theo lời dạy và tấm gương, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh để “óc nghĩ, mắt trông, tai nghe, chân đi, miệng nói, tay làm” thì mới củng cố được niềm tin của Nhân dân với Đảng, quy tụ được Nhân dân dưới ngọn cờ đoàn kết của Đảng, đem lại sức mạnh, thành công trong công cuộc đổi mới.
Thứ nhất, cần đẩy mạnh công tác giáo dục, bồi dưỡng nhằm nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên về việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, đặc biệt là phong cách ứng xử Hồ Chí Minh. Nội dung về phong cách ứng xử Hồ Chí Minh cần được tích hợp vào chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, trong đó nhấn mạnh việc gắn kết chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn, bảo đảm quá trình học tập đi đôi với rèn luyện trong hoạt động thực tiễn. Đồng thời, cần thiết lập cơ chế đánh giá định kỳ về mức độ thực hiện, qua đó kịp thời điều chỉnh, bổ sung các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả và tính bền vững của việc vận dụng phong cách ứng xử Hồ Chí Minh trong công tác và đời sống.
Thứ hai, nêu cao vai trò nêu gương của người lãnh đạo là yêu cầu then chốt trong xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới và hội nhập hiện nay. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “đảng viên đi trước, làng nước theo sau” và “một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”, nhấn mạnh rằng người lãnh đạo phải là hình mẫu tiêu biểu về phẩm chất, tác phong và phong cách ứng xử.
Nguyên tắc nêu gương đã được quy định cụ thể tại Quy định số 08-QĐi/TW ngày 25/10/2018 của Ban Chấp hành Trung ương về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương. Để thực hiện tốt nguyên tắc này, cần kết hợp giữa giáo dục, rèn luyện tự giác của cán bộ với việc phát huy vai trò của truyền thông nhằm lan tỏa những tấm gương sáng và câu chuyện đẹp về phong cách ứng xử Hồ Chí Minh.
Dư luận xã hội cần được khai thác như một kênh định hướng hành vi hiệu quả, góp phần hình thành chuẩn mực ứng xử văn hóa trong Đảng và ngoài xã hội. Thực tiễn cho thấy, các chương trình Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trên VTV, Báo Nhân Dân, Tạp chí Cộng sản… thời gian qua đã phát huy hiệu quả tích cực, cổ vũ phong trào thi đua nêu gương ứng xử văn hóa, đạo đức, tạo sức lan tỏa sâu rộng trong cán bộ, đảng viên và Nhân dân.
Thứ ba, cần chú trọng xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh và dân chủ trong các cơ quan, đơn vị. Mỗi cơ quan, đơn vị cần ban hành và thực thi quy tắc ứng xử rõ ràng, bảo đảm môi trường làm việc dân chủ, nơi mọi thành viên có quyền tham gia đóng góp ý kiến, bày tỏ quan điểm và được tôn trọng, lắng nghe. Thực tiễn cho thấy, dù ở cương vị lãnh đạo cao nhất của Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn luôn đề cao việc lắng nghe ý kiến Nhân dân, giữ thái độ ôn hòa ngay cả đối với những người có quan điểm bất đồng. Môi trường văn hóa tích cực không chỉ góp phần định hình hành vi và thái độ ứng xử của mỗi cá nhân mà còn lan tỏa các giá trị văn hóa chung của tập thể. Hiện nay, một số bộ, ngành đã ban hành và áp dụng hiệu quả Bộ quy tắc ứng xử trong hoạt động tiếp công dân và giải quyết công việc, qua đó nhận được phản hồi tích cực và sự đồng thuận cao từ dư luận xã hội.
Thứ tư, cần thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ, đồng thời thực hiện kịp thời công tác khen thưởng và kỷ luật trong quá trình triển khai phong cách ứng xử tại các cơ quan, đơn vị. Việc khen thưởng cần được tiến hành đúng lúc để khích lệ, tạo động lực cho cán bộ, đảng viên, trong khi kỷ luật phải bảo đảm tính nghiêm minh, nhằm răn đe các hành vi vi phạm chuẩn mực ứng xử đối với nhân dân. Thực tiễn thời gian qua cho thấy, những trường hợp cán bộ có hành vi xúc phạm công dân tại bộ phận “một cửa” ở một số địa phương, hoặc cán bộ, công chức có thái độ, hành vi không phù hợp trong đời sống, như uống rượu bia khi điều khiển phương tiện giao thông, tỏ thái độ “lên mặt làm quan”, hách dịch với người dân… đều đã bị xử lý nghiêm khắc, “không có ngoại lệ”. Điều này đã góp phần củng cố kỷ cương, tăng cường tính răn đe và nhận được sự đồng thuận cao từ phía nhân dân.
4. Kết luận
Phong cách ứng xử Hồ Chí Minh không chỉ là chuẩn mực để cán bộ, đảng viên và Nhân dân học tập, noi theo mà còn là nền tảng định hướng cho việc hình thành phong cách ứng xử mới hiện nay. Do đó, việc xây dựng phong cách ứng xử cho đội ngũ cán bộ, đảng viên theo tấm gương của Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng, giúp mỗi cán bộ, đảng viên hoàn thiện bản thân, rèn luyện các chuẩn mực đạo đức và văn hóa ứng xử, củng cố mối quan hệ gắn bó mật thiết với Nhân dân, đồng thời thể hiện vai trò tiên phong trong thực hành và lan tỏa các giá trị của phong cách ứng xử Hồ Chí Minh.
Tài liệu tham khảo:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập 1. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
2. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 6. H. NXB Chính trị quốc gia.
3. Đặng Xuân Kỳ (2023). Phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh. H. NXB Chính trị quốc gia.
4. Mạch Quang Thắng (2017). Góp phần tìm hiểu tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. H. NXB Lý luận chính trị.
5. Đào Đình Tuấn (2019). Phong cách ứng xử Hồ Chí Minh. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
