ThS. Vũ Thị Thùy Dung
Học viện Hành chính và Quản trị công
(Quanlynhanuoc.vn) – Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin là một bộ phận quan trọng trong hệ thống tư tưởng quản lý nhà nước của Người. Người coi thông tin là điều kiện để lãnh đạo đúng đắn để thực hành dân chủ và để kiểm soát quyền lực công. Từ phân tích cơ sở hình thành và những đặc điểm nổi bật của tư tưởng đó, bài viết làm rõ giá trị định hướng đối với việc xây dựng nền hành chính minh bạch, gần dân, đồng thời gợi mở những hướng vận dụng phù hợp trong bối cảnh cải cách và chuyển đổi số ở Việt Nam hiện nay.
Từ khóa: Tư tưởng Hồ Chí Minh, thông tin, quản lý nhà nước, dân chủ, chính phủ số, chuyển đổi số.
1. Đặt vấn đề
Trong nền hành chính hiện đại, thông tin không còn chỉ là công cụ kỹ thuật, mà đã trở thành trụ cột của quản trị nhà nước bảo đảm tính công khai, minh bạch, hiệu quả và gắn kết giữa chính quyền với nhân dân. Từ rất sớm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thức sâu sắc vai trò của thông tin trong tổ chức và vận hành bộ máy nhà nước cách mạng. Người nhấn mạnh yêu cầu thông tin phải trung thực, kịp thời, hai chiều và phục vụ dân chủ, coi đó là điều kiện để chống quan liêu, xây dựng chính quyền của dân, do dân và vì dân. Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh cải cách hành chính, xây dựng chính phủ số và nền hành chính phục vụ, việc nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, cả về lý luận lẫn thực tiễn.
2. Cơ sở hình thành và đặc điểm tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin
2.1. Nền tảng hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin
Tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác thông tin được định hình từ ba nguồn: nền tảng lý luận Mác‑Lênin, kinh nghiệm hoạt động cách mạng quốc tế và thực tiễn xây dựng chính quyền cách mạng ở Việt Nam. Trong đó, chủ nghĩa Mác‑Lênin giúp Người nhận thức thông tin không chỉ là phương tiện truyền đạt mà còn là kết cấu của ý thức xã hội và công cụ điều chỉnh thực tiễn – thông tin tự do là nền tảng để tham gia chính trị thực chất.
Thực tiễn quốc tế, qua quá trình hoạt động tại Pháp và các nước phương Tây, Chủ tịch Hồ Chí Minh sớm nhận thấy việc che giấu, bóp méo thông tin là công cụ thống trị của thực dân. Trong bài Đông Dương (năm 1923), Người chỉ rõ chính quyền thực dân đã che giấu dư luận chính quốc về sự áp bức ở thuộc địa. Đồng thời, trong bài Tuyên truyền (năm 1925), Người khẳng định: công tác tuyên truyền cốt làm cho dân chúng hiểu rõ tình hình, biết quyền lợi của họ.
Từ những kinh nghiệm đó, khi trở về lãnh đạo cách mạng trong nước sau năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh thông tin trước hết là điều kiện để lãnh đạo đúng đắn. Người viết trong Sửa đổi lối làm việc (năm 1947): Lãnh đạo đúng thì việc gì cũng đúng. Muốn lãnh đạo đúng thì tất nhiên phải gần gũi quần chúng, lắng nghe ý kiến của quần chúng, thu thập mọi tình hình.
2.2. Đặc điểm tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin hành chính
Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin không phải là những chỉ dẫn rời rạc mà là một hệ thống quan điểm nhất quán, thể hiện một tư duy quản trị mang chiều sâu chiến lược, đồng thời phản ánh rõ nét triết lý cách mạng kiểu mới. Có thể nhận diện ba đặc điểm cốt lõi của tư tưởng này: thực tiễn và gần dân; xác lập vai trò thông tin như một “cầu nối” giữa Nhà nước và nhân dân và đề cao chức năng kiểm tra, phản biện, điều chỉnh chính sách của thông tin trong quản lý nhà nước.
Thứ nhất, tư tưởng Hồ Chí Minh về thông tin hành chính mang tính thực tiễn sâu sắc, gắn liền với đời sống xã hội và xuất phát từ Nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhìn nhận thông tin như hơi thở của xã hội, nếu ngắt quãng hoặc bị bóp méo thì hoạt động quản lý sẽ trở nên rối loạn, xa rời thực tiễn. Người phê phán gay gắt căn bệnh chủ quan, hình thức, ngồi ở trên mà đoán tình hình ở dưới và nhấn mạnh: lãnh đạo đúng thì việc gì cũng đúng. Muốn lãnh đạo đúng thì tất nhiên phải gần gũi quần chúng, lắng nghe ý kiến của quần chúng, thu thập mọi tình hình. Tư tưởng đó vừa thể hiện tinh thần duy vật biện chứng trong quản trị, vừa khẳng định phương pháp tổ chức thông tin phải đặt trên nền tảng thực tiễn – lắng nghe dân, học ở dân, xuất phát từ dân.
Thứ hai, Chủ tịch Hồ Chí Minh xác lập thông tin là cầu nối biện chứng giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân, không chỉ để truyền đạt chủ trương, chính sách mà còn là kênh tiếp nhận phản hồi, phản ánh tâm tư, nguyện vọng, kiến nghị và phê bình từ phía Nhân dân. Người khẳng định: Chính phủ là công bộc của dân. Bất kỳ việc gì cũng phải hỏi ý kiến dân, để dân thật thà nói và nghe dân nói. Với tư tưởng ấy, thông tin không còn là dòng chảy một chiều từ trên xuống mà phải là quá trình hai chiều, liên tục và dân chủ, trong đó quyền tiếp cận, phản ánh, góp ý và kiểm tra của Nhân dân đóng vai trò then chốt để kiểm soát quyền lực, củng cố lòng tin và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản trị công.
Thứ ba, Chủ tịch Hồ Chí Minh coi thông tin là công cụ kiểm tra, phản biện và ra quyết định đúng đắn trong quản lý nhà nước. Không chỉ là phương tiện tuyên truyền hay phổ biến chính sách, thông tin còn là thước đo chất lượng hoạt động hành chính. Người khẳng định: không biết tình hình, tức là mù quáng trong lãnh đạo. Mù quáng thì dễ sai. Phải kiểm tra, kiểm soát thường xuyên để sửa chữa. Theo đó, thông tin phải đi liền với cơ chế kiểm tra, xử lý sai lệch, truy trách nhiệm và quản lý hành chính muốn tiến bộ không thể thiếu một hệ thống thông tin được tổ chức bài bản, trung thực, minh bạch, có khả năng phản ánh và điều chỉnh kịp thời.
Từ ba đặc điểm trên, có thể thấy tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin hành chính là sự kết hợp chặt chẽ giữa nguyên tắc khoa học của quản lý hiện đại với giá trị nhân văn của nhà nước kiểu mới, trong đó thông tin không chỉ phục vụ quản lý mà còn là biểu hiện cụ thể của dân chủ, là công cụ kiểm soát quyền lực và là phương thức để nhà nước tự điều chỉnh, tự hoàn thiện trong quá trình lãnh đạo xã hội.
3. Tư tưởng Hồ Chí Minh với công tác thông tin trong quản lý hành chính – nội dung và biểu hiện thực tiễn
(1) Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh với công tác thông tin trong quản lý hành chính
Trong hệ tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, thông tin không chỉ là yếu tố kỹ thuật của hoạt động quản lý mà là mạch sống của bộ máy nhà nước, là điều kiện để quyền lực công được vận hành đúng đắn, minh bạch và gắn với thực tiễn xã hội. Quan điểm chỉ đạo của Người về công tác thông tin hành chính thể hiện rõ tư duy biện chứng, kết hợp giữa lý luận và thực tiễn.
Đặc biệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: không biết tình hình, tức là mù quáng trong lãnh đạo. Mù quáng thì dễ sai. Phải kiểm tra, kiểm soát thường xuyên để sửa chữa. Lời dạy này cho thấy, Người xem thông tin là “con mắt” của quản lý: nếu không có thông tin, lãnh đạo sẽ mù quáng, dễ sai lầm; nếu có hệ thống thông tin đầy đủ, chính xác, kịp thời thì mới có cơ sở để kiểm tra, điều chỉnh và sửa chữa những lệch lạc trong hoạt động quản lý.
Hơn thế, Chủ tịch Hồ Chí Minh xác lập một phương châm dân chủ gắn liền với thông tin. Người khẳng định: Chính phủ là công bộc của dân. Bất kỳ việc gì cũng phải hỏi ý kiến dân, để dân thật thà nói, và phải lắng nghe dân nói. Đồng thời, Người nhấn mạnh: Việc gì cũng phải bàn với dân, hỏi ý kiến dân, dựa vào lực lượng và trí tuệ của dân.
Những luận điểm này cho thấy, trong tư tưởng Hồ Chí Minh, thông tin hành chính không chỉ là công cụ kỹ thuật để ban hành quyết định mà còn là chất dẫn của dân chủ: bảo đảm cho Nhân dân được biết, được bàn, tham gia thực hiện và giám sát quyền lực công thông qua các kênh thông tin minh bạch, hai chiều. Người cũng yêu cầu: cán bộ, đảng viên phải gần dân, hiểu dân, chịu sự giám sát của dân… Phải thường xuyên tự phê bình và thành khẩn lắng nghe phê bình.
Như vậy, quan điểm chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác thông tin hành chính là sự tích hợp giữa quản lý dựa trên tri thức thực tiễn, thiết lập dân chủ hành chính và kiểm soát quyền lực công bằng thông tin trung thực, hai chiều và có trách nhiệm giải trình. Đây là tư tưởng mang giá trị chỉ đạo bền vững trong xây dựng nền hành chính nhà nước hiện đại, minh bạch, lấy dân làm gốc và phục vụ phát triển bền vững.
(2) Biểu hiện qua hoạt động thực tiễn
Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác thông tin hành chính không chỉ dừng lại ở các tuyên ngôn lý luận mà còn được thể hiện nhất quán, rõ nét trong thực tiễn hoạt động lãnh đạo và điều hành nhà nước của Người. Những biểu hiện thực tiễn minh chứng cho một phong cách lãnh đạo vừa gần dân, vừa khoa học và đầy bản lĩnh chính trị – nơi thông tin giữ vai trò trung tâm trong tổ chức quyền lực công.
Thứ nhất, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chú trọng xây dựng và vận hành các kênh thông tin chính thống để thiết lập mối liên hệ chặt chẽ giữa chính quyền và Nhân dân. Dưới sự chỉ đạo của Người, báo chí cách mạng, hệ thống thư tín, hội nghị tiếp dân, đối thoại trực tiếp giữa lãnh đạo với Nhân dân được triển khai một cách bài bản. Các tờ báo, như: Cứu quốc, Sự thật, Nhân dân không chỉ là cơ quan ngôn luận mà còn là kênh phản hồi xã hội, tiếp nhận thư bạn đọc, phản ánh đời sống thực tiễn. Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên yêu cầu tổng hợp thư phản ánh của quần chúng để trực tiếp chỉ đạo sửa đổi chính sách, coi đó là một phần thiết yếu của thông tin quản lý.
Thứ hai, Người luôn nhấn mạnh tính trung thực trong cung cấp và xử lý thông tin hành chính. Trong Sửa đổi lối làm việc (năm 1947), Chủ tịch Hồ Chí Minh phê phán mạnh mẽ thói “báo cáo láo”, coi đó là nguyên nhân làm chính sách sai lệch, tổ chức rối loạn và lòng dân ly tán. Người viết: Nói dối là một thói xấu. Phải nói thật để tìm ra đúng bệnh mà chữa. Với Người, thông tin sai lệch không chỉ gây hại cho bộ máy hành chính mà còn làm suy giảm uy tín chính quyền, gây mất niềm tin xã hội – điều cốt tử trong một nền hành chính vì dân.
Thứ ba, Chủ tịch Hồ Chí Minh sử dụng phương thức truyền thông hành chính rất linh hoạt nhưng hiệu quả cao. Các văn bản như thư gửi cán bộ, lời kêu gọi, thư chúc Tết… đều được viết bằng ngôn ngữ giản dị, dễ hiểu, nhưng giàu sức gợi và định hướng chính trị sâu sắc. Trong Thư gửi Ủy ban nhân dân các kỳ, tỉnh, huyện và làng (năm 1945), Người nhấn mạnh: cần phải báo cáo trung thực mọi tình hình, không được bưng bít khuyết điểm. Chỉ có như vậy mới có thể sửa sai và tiến bộ. Điều này cho thấy, văn bản hành chính không chỉ là phương tiện truyền đạt thông tin mà còn là công cụ gắn kết Nhân dân với chính quyền, thể hiện phong cách quản lý vừa hiện đại, vừa nhân văn.
Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ xem thông tin là phương tiện quản lý hành chính đơn thuần mà còn là một bộ phận hữu cơ của thiết chế dân chủ, của đạo đức công vụ và của sự phát triển chính quyền cách mạng gắn bó mật thiết với Nhân dân. Với Người, xây dựng chính quyền không thể tách rời việc xây dựng hệ thống thông tin trung thực, hiệu quả và gần dân. Bởi thông tin, suy cho cùng, chính là sợi dây nối liền giữa ý Đảng và lòng dân trong mọi hoạt động quản lý nhà nước.
4. Giá trị định hướng từ quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với quản lý hành chính hiện đại
Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin hành chính không chỉ là di sản của thời kỳ kiến thiết chính quyền cách mạng mà còn mang giá trị chỉ đạo bền vững cho tiến trình hiện đại hóa nền hành chính nhà nước ở Việt Nam. Trong bối cảnh cải cách hành chính, chuyển đổi số và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, các nguyên lý tư tưởng của Người tiếp tục giữ vai trò định hướng trên nhiều phương diện cốt lõi.
Một là, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định, thông tin là điều kiện để thực hành dân chủ, bảo đảm quyền lực công phải gắn bó mật thiết với Nhân dân. Người nhấn mạnh trách nhiệm công khai, minh bạch của chính quyền, coi đó là nền tảng của sự kiểm tra, giám sát và trách nhiệm giải trình.
Hai là, tư tưởng của Người định hình nguyên lý về mô hình thông tin hai chiều – nơi chính quyền không chỉ truyền đạt mà còn phải biết lắng nghe, phản hồi và điều chỉnh theo thực tiễn từ cơ sở. Đây là cơ sở lý luận cho việc xây dựng một nền hành chính lấy dân làm gốc, hướng đến tương tác thực chất giữa nhà nước và xã hội.
Ba là, Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cao vai trò của thông tin trung thực, đầy đủ, kịp thời như một điều kiện để quản lý hiệu quả. Thông tin không chỉ phục vụ điều hành mà còn là công cụ kiểm tra, đánh giá và điều chỉnh chính sách một cách khoa học, sát thực tiễn.
Bốn là, thông tin trong tư tưởng Hồ Chí Minh gắn liền với đạo đức công vụ phản ánh phẩm chất liêm chính và trách nhiệm chính trị của cán bộ. Việc cung cấp thông tin sai lệch, che giấu khuyết điểm không chỉ là vi phạm kỹ thuật quản lý mà còn là biểu hiện của suy thoái đạo đức công chức cần được loại bỏ triệt để.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin hành chính thể hiện một hệ thống nguyên lý xuyên suốt và hiện đại, bao gồm: dân chủ gắn với thông tin; thông tin là nền tảng của quản trị hiệu lực; phản hồi là điều kiện của phục vụ và trung thực là thước đo đạo đức công vụ. Đây chính là kim chỉ nam tư tưởng cho việc xây dựng nền hành chính hiện đại, minh bạch, vì dân trong thời đại chuyển đổi số.
5. Một số đề xuất vận dụng quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong công tác thông tin hành chính hiện nay
Việc cụ thể hóa tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin hành chính trong điều kiện hiện nay cần được thể chế hóa bằng những giải pháp phù hợp về thể chế, công nghệ, tổ chức bộ máy và văn hóa công vụ…
Trong bối cảnh cải cách nền hành chính quốc gia gắn với yêu cầu xây dựng chính phủ điện tử, chính phủ số và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin hành chính trở nên cấp thiết và mang giá trị chỉ đạo sâu sắc.
(1) Tăng cường giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức làm công tác thông tin, truyền thông trong hệ thống hành chính nhà nước. Đây là lực lượng trực tiếp tổ chức, quản lý, cung cấp và phản hồi thông tin với người dân và doanh nghiệp. Việc quán triệt đầy đủ quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về trung thực, gần dân, chịu trách nhiệm và sẵn sàng tiếp nhận phản ánh từ thực tiễn giúp hình thành đạo đức nghề nghiệp vững chắc và tăng cường ý thức phục vụ trong hoạt động thông tin công.
(2) Hoàn thiện thể chế pháp lý về công khai, minh bạch công tác thông tin hành chính, nhất là trong các lĩnh vực nhạy cảm, như: quy hoạch, đất đai, tài chính công, tuyển dụng, bổ nhiệm cán bộ. Cần thể chế hóa rõ ràng trách nhiệm thông tin của cơ quan nhà nước, mở rộng quyền tiếp cận thông tin của người dân theo hướng đơn giản, thuận tiện, minh bạch và có cơ chế giám sát độc lập. Tư tưởng của Hồ Chí Minh về “người dân có quyền kiểm tra cán bộ và cơ quan nhà nước” cần được nội luật hóa bằng các thiết chế kiểm soát quyền lực hiện đại và khả thi.
(3) Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong công tác thông tin hành chính, phát triển các nền tảng dữ liệu mở, cổng dịch vụ công thống nhất, hệ thống thông tin báo cáo điều hành kết nối giữa các cấp chính quyền. Việc xây dựng một hệ sinh thái thông tin minh bạch, số hóa, dễ tiếp cận sẽ không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản trị mà còn góp phần củng cố niềm tin xã hội vào bộ máy nhà nước.
(4) Thiết lập các cơ chế phản hồi hiện đại để tiếp nhận và xử lý ý kiến Nhân dân một cách kịp thời, hiệu quả và văn minh. Những công cụ như cổng thông tin góp ý, đường dây nóng, nền tảng mạng xã hội chính thống của cơ quan hành chính không chỉ là phương tiện truyền thông mà còn là biểu hiện sinh động của tư tưởng “nghe dân nói, để dân kiểm tra” mà Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh. Đặc biệt, các cơ chế này cần đi kèm quy trình xử lý trách nhiệm cụ thể, bảo đảm phản hồi có chất lượng, tránh hình thức, chiếu lệ.
(5) Kiên quyết đấu tranh với tình trạng che giấu thông tin, báo cáo sai lệch, cung cấp thông tin không đầy đủ hoặc mang tính đối phó trong quản lý hành chính. Cần xác lập rõ chế tài xử lý đối với hành vi sai phạm về thông tin, không chỉ vì tính kỷ luật mà còn nhằm bảo vệ tính liêm chính, trung thực và hiệu quả của hoạt động công vụ. Việc thực thi nguyên lý “nói thật, làm thật” như Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn, phải trở thành chuẩn mực văn hóa hành chính, là thước đo năng lực và phẩm chất của cán bộ, công chức trong Nhà nước pháp quyền hiện đại.
6. Kết luận
Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thông tin hành chính thể hiện tầm nhìn chiến lược, sâu sắc và nhân văn về quản lý nhà nước, đặc biệt trong việc xây dựng mối quan hệ gắn bó, hai chiều giữa chính quyền và Nhân dân. Những quan điểm đó không chỉ có ý nghĩa lịch sử mà còn giữ nguyên giá trị định hướng trong bối cảnh đổi mới quản trị quốc gia, chuyển đổi số và xây dựng nền hành chính phục vụ, liêm chính, hiệu lực, hiệu quả. Việc nghiên cứu, vận dụng và cụ thể hóa tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác thông tin hành chính là yêu cầu cấp thiết nhằm hiện thực hóa Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, hiện đại và gần dân ở Việt Nam hôm nay.
Tài liệu tham khảo:
1. Hồ Chí Minh (1952). Phải điều tra nghiên cứu kỹ. báo Nhân Dân, số ngày 01/7/1952.
2. Hồ Chí Minh (1947). Sửa đổi lối làm việc. H. NXB Sự thật.
3. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 4. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005). Văn kiện Đảng toàn tập. Tập 7. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
5. Nguyễn Trọng Phúc (2020). Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật. Tạp chí Lý luận Chính trị, số 02/2020.
6. Trần Ngọc Đào (2023). Thông tin và dân chủ trong quản lý hành chính. Tạp chí Quản lý nhà nước, số 6/2023.
7. Phạm Duy Nghĩa (2021). Nhà nước pháp quyền và cải cách thể chế. NXB Tri thức.
