Mối quan hệ hợp tác chiến lược toàn diện giữa Trung Quốc và Nga trong lĩnh vực năng lượng hiện nay

PGS.TS. Nguyễn Thị Quế
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
ThS. Nguyễn Văn Tân
NCS của Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn

(Quanlynhanuoc.vn) – Trong những năm gần đây, Trung Quốc và Nga đã tăng cường hợp tác chặt chẽ trong lĩnh vực năng lượng – một lĩnh vực then chốt đối với cả hai quốc gia. Những kết quả đạt được không chỉ giúp bảo đảm an ninh năng lượng, thúc đẩy phát triển kinh tế cho cả Trung Quốc và Nga mà còn cho thấy tầm quan trọng của sự hợp tác trong bối cảnh thế giới đang có nhiều biến động. Bài viết đánh giá những kết quả nổi bật trong hợp tác chiến lược toàn diện giữa Trung Quốc và Nga trên lĩnh vực năng lượng hiện nay, qua đó, phân tích ý nghĩa của mối quan hệ này đối với mỗi quốc gia và khu vực.

Từ khóa: Trung Quốc; Nga; hợp tác chiến lược toàn diện; năng lượng; kết quả.

1. Đặt vấn đề

Hợp tác năng lượng là một nội dung quan trọng trong quan hệ song phương giữa Trung Quốc và Nga. Đối với Trung Quốc, Nga là một đối tác chiến lược có thể giải quyết bài toán khủng hoảng năng lượng của Trung Quốc. Từ năm 2023, Nga thay thế Saudi Arabia, trở thành nhà cung cấp dầu thô lớn nhất cho Trung Quốc¹. Vì vậy, lĩnh vực năng lượng trở thành một trong những trụ cột chính yếu của mối quan hệ này, với hàng loạt dự án quy mô lớn được khởi động và hoàn thiện. Trong bối cảnh Nga chịu các lệnh trừng phạt từ phương Tây, còn Trung Quốc theo đuổi chính sách an ninh năng lượng bền vững thì việc hợp tác song phương về năng lượng không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn là một công cụ chiến lược trong điều chỉnh trật tự quyền lực quốc tế.

2. Kết quả hợp tác chiến lược trong lĩnh vực năng lượng giữa Trung Quốc và Nga

Hợp tác chiến lược trong lĩnh vực năng lượng đã mang lại những kết quả lớn, thể hiện qua sự gia tăng ổn định nguồn cung và quy mô đầu tư chung. Những thành quả này là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả thực tiễn và cam kết lâu dài của mối quan hệ song phương.

Một là, tăng trưởng trong thương mại năng lượng đạt mức ổn định.

Các mặt hàng có giá trị tăng trưởng cao, bao gồm: dầu thô, khí đốt và than đá. Tính riêng 8 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch thương mại năng lượng giữa hai nước đã đạt khoảng 47,6 tỷ USD, chiếm khoảng một phần ba tổng kim ngạch thương mại song phương². Nga trở thành nhà cung cấp dầu thô lớn nhất của Trung Quốc, vượt Saudi Arabia, với khoảng 108 triệu tấn dầu thô trong năm 2024, chiếm khoảng 20% tổng lượng nhập khẩu dầu của Trung Quốc³. Việc mở rộng nhập khẩu dầu và khí đốt từ Nga giúp Trung Quốc bảo đảm an ninh năng lượng với chi phí thấp hơn so với nhập khẩu khí thiên nhiên hóa lỏng (Liquefied Natural Gas – LNG) từ thị trường quốc tế, phản ánh sự phụ thuộc ngày càng lớn của Trung Quốc vào nguồn cung năng lượng từ Nga, đặc biệt trong bối cảnh các yếu tố địa chính trị như cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine gây ra những biến động lớn trên thị trường năng lượng toàn cầu. Điều này không chỉ minh chứng cho mối quan hệ đối tác chiến lược ngày càng sâu sắc giữa Trung Quốc và Nga mà còn cho thấy sự thích ứng của Trung Quốc trong việc đa dạng hóa các nguồn cung năng lượng để đối phó với các thách thức từ thị trường quốc tế​⁴.

Hai là, hoàn thành và vận hành các tuyến đường ống chiến lược.

(1) Dự án đường ống dẫn khí đốt tự nhiên tuyến phía Đông Trung Quốc – Nga (China-Russia East-Route Natural Gas Pipeline): đã hoàn thành kết nối vào đầu tháng 12/2024. Đây là đường ống xuyên biên giới với chiều dài ở Nga khoảng 3.000 km và Trung Quốc khoảng 5.111 km⁵. Công suất định mức 38 tỷ m³ khí đốt tự nhiên mỗi năm, đủ để đáp ứng nhu cầu khí đốt hằng năm của 130 triệu hộ gia đình thành thị⁶.

(2) Đường ống “Power of Siberia -1” (Sức mạnh Siberia – 1): Đường ống chính dẫn từ Đông Siberia sang Trung Quốc đã trở thành một nguồn cung cấp khí đốt ổn định. Lượng cung đẩy lên từng bước để đạt công suất theo hợp đồng lớn hơn vào  năm 2025⁷. Theo đó, trong năm 2021 tập đoàn Gazprom đã vận chuyển khí đốt tự nhiên đến Trung Quốc thông qua đường ống “Sức mạnh Siberia 1” với 10,39 tỷ mét khối (gấp 2,5 lần nguồn cung vào năm 2020 với 4,1 tỷ mét khối)⁸. Từ tháng 11/ 2021, lượng khí đốt hàng ngày cung cấp cho Trung Quốc thông qua đường ống này đã vượt quá 1/3 nghĩa vụ trong hợp đồng⁹. Đến năm 2025, Power of Siberia 1 dự kiến đạt công suất tối đa 38 bcm/năm và theo thỏa thuận mới ký kết vào ngày 2/9, Nga cam kết tăng lên 44 bcm/năm¹⁰.

Bên cạnh đó, Nga và Trung Quốc còn thỏa thuận để xây dựng thêm các tuyến khí đốt mới, như: Power of Siberia-2 (qua Mông Cổ) và Far Eastern Route để mở rộng hơn nữa thị trường cho khí đốt Nga tại Trung Quốc, thay thế phần lớn thị trường châu Âu bị mất do lệnh trừng phạt¹¹.

Những thỏa thuận trên phản ánh quan hệ đối tác năng lượng ngày càng rộng mở giữa Nga và Trung Quốc. Nga muốn đa dạng hóa khách hàng để bù đắp những tổn thất từ việc châu Âu quyết tâm “quay lưng” với năng lượng của Nga; còn Trung Quốc với nhu cầu năng lượng ngày càng cao và là láng giềng của Nga sẽ gắn bó lợi ích với Nga một cách tự nhiên. 

Ba là, đa dạng hóa hợp tác: từ nhiên liệu hóa thạch đến năng lượng xanh.

Ngoài dầu và khí đốt, hợp tác năng lượng Trung – Nga đang mở rộng sang các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, hydrogen, thu giữ và xử lý carbon (carbon capture) và phát triển công nghệ năng lượng sạch. Nga có tiềm năng cung cấp hydrogen xanh  nhờ nguồn khí đốt dồi dào và công nghệ hạt nhân, trong khi đó, Trung Quốc là thị trường tiêu thụ lớn và có chiến lược giảm phát thải dài hạn¹².

Các kết quả hợp tác trên cho thấy, hợp tác năng lượng giúp Nga chuyển hướng thị trường từ Tây sang Đông, giúp giảm thiểu tác động của lệnh trừng phạt quốc tế; đồng thời, tăng cường ảnh hưởng tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Trong khi đó, Trung Quốc được hưởng lợi từ nguồn cung ổn định, giá thấp và đường ống dẫn an toàn, góp phần củng cố an ninh năng lượng quốc gia. Việc mở rộng hợp tác năng lượng với Nga sẽ giúp Trung Quốc giảm sự phụ thuộc vào các tuyến vận tải hàng hải, qua đó làm giảm nguy cơ nguồn cung năng lượng bị gián đoạn mà phong tỏa hàng hải có thể gây ra. Ví dụ, trong cuộc chiến thương mại Trung – Mỹ, Trung Quốc từng ngừng nhập khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) từ Mỹ trong một năm¹³. 

Mặt khác, đối với Trung Quốc, đường ống dẫn khí đốt tự nhiên tuyến phía Đông Trung Quốc – Nga là một thành tựu chiến lược. Đường ống này đã cung cấp nguồn năng lượng đa dạng và đáng tin cậy cho quá trình đô thị hóa và các mục tiêu chuyển đổi xanh mà Trung Quốc đang gấp rút đẩy mạnh. Trong khi đó, đối với Nga, đường ống này là huyết mạch không thể thiếu, trở thành một giải pháp quan trọng và thậm chí là cách duy nhất để Nga giải quyết vấn đề xuất khẩu năng lượng¹⁴. Bên cạnh đó, hợp tác năng lượng cũng tạo ra tác động địa chính trị, củng cố mối quan hệ chiến lược song phương trong bối cảnh trật tự quốc tế phân cực sâu sắc hơn sau khủng hoảng Ukraine.

Mặc dù vậy, mối quan hệ này không hoàn toàn cân bằng: Nga phụ thuộc mạnh vào Trung Quốc hơn so với chiều ngược lại, điều này có thể ảnh hưởng đến vị thế đàm phán lâu dài của Nga. Đồng thời, sự dịch chuyển sang năng lượng tái tạo có thể khiến các dự án khí đốt khổng lồ này đối mặt với rủi ro “tài sản mắc kẹt” trong tương lai. Ngoài ra, sự hợp tác này cũng gặp một số thách thức:

(1) Đàm phán giá. Trung Quốc thường đàm phán giá thấp hơn so với giá mà Nga xuất khẩu sang châu Âu; thậm chí giá bán khí đốt cho Trung Quốc thấp đáng kể¹⁵.

(2) Khả năng phụ thuộc và rủi ro về địa chính trị. Nga bị các lệnh trừng phạt từ phương Tây nên buộc Nga phải tìm thị trường thay thế, trong khi Trung Quốc muốn bảo đảm nguồn cung ổn định, giá rẻ và ít phụ thuộc vào các đường vận chuyển quốc tế phức tạp. Điều này tạo ra môi trường hợp tác có lợi nhưng cũng tiềm ẩn mất cân bằng quyền lực. 

(3) Biến động nhu cầu: Trung Quốc đang chuyển đổi cơ cấu năng lượng, chú trọng hơn tới năng lượng tái tạo, giảm phát thải, điều này có thể ảnh hưởng tới mức độ phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch như dầu khí Nga trong tương lai.

3. Ý nghĩa của mối quan hệ hợp tác năng lượng giữa Trung Quốc và Nga

Thứ nhất, đối với Nga: hợp tác năng lượng với Trung Quốc là giải pháp chiến lược trong bối cảnh bị cô lập, như: (1) Thoát khỏi sự phụ thuộc vào thị trường châu Âu: sau khi chịu các lệnh trừng phạt của phương Tây, đặc biệt từ sau cuộc khủng hoảng Ukraina, Nga buộc phải tìm kiếm thị trường mới cho xuất khẩu năng lượng. Trung Quốc, với nhu cầu tiêu thụ khổng lồ, đã trở thành lựa chọn hàng đầu; (2) Ổn định nguồn thu từ năng lượng: hợp tác với Trung Quốc giúp Nga duy trì sản lượng khai thác, giữ ổn định kinh tế trong bối cảnh bị phương Tây hạn chế tiếp cận các thị trường và công nghệ cao; (3) Tăng cường ảnh hưởng tại châu Á: thông qua hợp tác năng lượng, Nga củng cố vị thế tại khu vực Đông Bắc Á và tăng cường quan hệ với các quốc gia trong khu vực.

Thứ hai, đối với Trung Quốc. Hợp tác năng lượng sẽ giúp bảo đảm an ninh năng lượng và giảm rủi ro địa chính trị. Cụ thể: (1) Nguồn cung ổn định, đa dạng: việc nhập khẩu dầu, khí đốt từ Nga giúp Trung Quốc tránh bị phụ thuộc quá mức vào các khu vực rủi ro như Trung Đông hay eo biển Malacca – nơi dễ bị ảnh hưởng bởi xung đột hoặc chính sách của Mỹ; (2) Giá cả cạnh tranh, dễ đàm phán: trong bối cảnh Nga cần tiêu thụ năng lượng, Trung Quốc có thể đàm phán được mức giá có lợi hơn; đồng thời, sử dụng đồng Nhân dân tệ trong thanh toán, góp phần quốc tế hóa đồng tiền này; (3) Thắt chặt quan hệ chính trị – chiến lược: hợp tác năng lượng cũng là nền tảng để tăng cường mối quan hệ chính trị và chiến lược giữa hai nước, tạo thế cân bằng với ảnh hưởng của Mỹ và phương Tây.

Thứ ba, đối với khu vực và thế giới. Sự hợp tác này làm thay đổi cán cân năng lượng và trật tự địa chính trị, như: (1) Thay đổi dòng chảy năng lượng toàn cầu: thay vì chủ yếu hướng về châu Âu, nguồn năng lượng từ Nga đang dịch chuyển mạnh về châu Á, nhất là Trung Quốc. Điều này ảnh hưởng đến giá năng lượng, chiến lược nhập khẩu của nhiều quốc gia khác; (2) Tác động đến các liên minh truyền thống: sự xích lại gần nhau giữa Nga và Trung Quốc đặt ra thách thức đối với các liên minh phương Tây, đặc biệt trong việc định hình chính sách năng lượng, môi trường và an ninh toàn cầu; (3) Tạo tiền lệ cho việc phi USD hóa giao dịch năng lượng: việc hai nước sử dụng đồng nội tệ trong thanh toán có thể thúc đẩy xu hướng giảm vai trò của đồng USD trong thương mại quốc tế, nhất là trong lĩnh vực năng lượng – nơi USD từng giữ vị thế thống trị.

Có thể thấy, mối quan hệ hợp tác năng lượng giữa Trung Quốc và Nga không chỉ đem lại lợi ích song phương mà còn có ảnh hưởng sâu rộng đến toàn cầu. Trong thời gian tới, nếu mối quan hệ này tiếp tục được mở rộng và duy trì ổn định thì rất có thể sẽ trở thành một trụ cột quan trọng trong việc định hình trật tự kinh tế – năng lượng mới của thế giới.

4. Kết luận

Mối quan hệ hợp tác chiến lược toàn diện giữa Trung Quốc và Nga trong lĩnh vực năng lượng hiện nay đã mang lại nhiều kết quả rõ rệt, cả về kinh tế lẫn chiến lược. Thông qua các dự án lớn và các thỏa thuận dài hạn, Nga và Trung Quốc không chỉ thúc đẩy phát triển nội tại mà còn góp phần định hình lại bản đồ năng lượng toàn cầu. Trong bối cảnh thế giới vẫn còn nhiều bất ổn, việc tiếp tục duy trì và mở rộng hợp tác năng lượng giữa Trung Quốc và Nga được dự báo sẽ đóng vai trò quan trọng đối với an ninh năng lượng của khu vực cũng như cán cân quyền lực quốc tế trong thời gian tới. Trong tương lai, quan hệ năng lượng Trung – Nga có khả năng tiếp tục duy trì ở mức cao, nhưng cấu trúc hợp tác sẽ thay đổi: từ mô hình “nguồn cung dầu khí truyền thống” sang mô hình “năng lượng tổng hợp”.

Chú thích:

1. Nga vượt Saudi Arabia trở thành nhà cung cấp dầu thô lớn nhất cho Trung Quốc. https://www.vietnamplus.vn/nga-vuot-saudi-arabia-tro-thanh-nha-cung-cap-dau-tho-lon-nhat-cho-trung-quoc-post922703.vnp.

2. TASS (2025). China-Russia energy trade reaches $47.6 bln in eight months of 2025. https://tass.com/economy/2021931.

3. China Daily (2025). China-Russia energy cooperation expands amid green transition. https://www.chinadaily.com.cn/a/202505/09/WS681d4442a310a04af22be409.html.

4. S&P Global (2022). Factbox: Key China-Russia oil and gas deals, joint projects and energy investments. https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/natural-gas/022822-factbox-key-china-russia-oil-and-gas-deals-joint-projects-and-energy-investments.

5, 6. China – Russia east-route natural gas pipeline fully connected. https://english.news.cn/20241203/2740457286b846efa37174ab0bb68f32/c.html?utm 

7, 11, 15. Beijing pursues closer energy ties with Moscow despite political risk. https://www.naturalgasworld.com/beijing-pursues-closer-energy-ties-with-moscow-despite-political-risk-105259?utm .

8, 9, 10. Tass (2022). “Газпром” в 2021 году увеличил поставки газа в Китай по “Силе Сибири” до 10,4 млрд куб. м”, <https://tass.ru/ekonomika/14860735.

12. China, Russia foster green partnership. https://www.chinadaily.com.cn/a/202505/09/WS681d4442a310a04af22be409.html?utm

13, 14. Hợp tác năng lượng Trung – Nga nhìn từ các đường ống dẫn khí đốt tự nhiên. https://nghiencuuquocte.org/2024/12/03/hop-tac-nang-luong-trung-nga-nhin-tu-cac-duong-ong-dan-khi-dot-tu-nhien/.

 Tài liệu tham khảo:

1. Quan hệ Nga – Trung dưới góc nhìn năng lượng. https://petrotimes.vn/quan-he-nga-trung-duoi-goc-nhin-nang-luong-684476.html.

2. Hợp tác năng lượng Nga – Trung bảo đảm an ninh năng lượng toàn cầu. https://hanoimoi.vn/hop-tac-nang-luong-nga-trung-bao-dam-an-ninh-nang-luong-toan-cau-699472.html.

3. Năng lượng thúc đẩy quan hệ giữa Trung Quốc với các nước sân sau của Nga. https://laodong.vn/the-gioi/nang-luong-thuc-day-quan-he-giua-trung-quoc-voi-cac-nuoc-san-sau-cua-nga-1193615.ldo