(QLNN) – Chính quyền cấp xã là cấp thấp nhất theo sự phân cấp quản lý, nhưng lại có vị trí hết sức quan trọng trong hệ thống chính trị – hành chính; là cầu nối trực tiếp của hệ thống chính quyền nhà nước với nhân dân, thực hiện hoạt động quản lý nhà nước trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh trật tự, an toàn xã hội ở địa phương theo thẩm quyền được phân cấp, bảo đảm cho các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước được triển khai thực hiện trong cuộc sống.
Thực trạng vấn đề đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã hiện nay
Đội ngũ cán bộ, công chức (CBCC) cấp xã có vai trò đặc biệt quan trọng trong xây dựng và hoàn thiện bộ máy chính quyền cơ sở, trong việc thực thi quyền lực nhà nước, bảo đảm sự ổn định và phát triển của đất nước. Hiện nay, đội ngũ CBCC cấp xã nước ta có số lượng khá lớn trong tổng số cán bộ của hệ thống chính trị, đóng vai trò nòng cốt trong bộ máy nhà nước. Đây là đội ngũ trực tiếp triển khai thực hiện các đường lối, chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đến với nhân dân, là một trong những nhân tố đóng góp vào thành công trong sự nghiệp đổi mới đất nước.
Theo thống kê, nước ta có khoảng 11.200 đơn vị hành chính cấp xã, trong đó bao gồm gần 1.600 phường, gần 600 thị trấn và hơn 9.000 xã, với trên 230.000 CBCC. Ngoài ra, còn khoảng 320.000 cán bộ không chuyên trách cơ sở. Về tỷ lệ CBCC, có 49,6% trong tổng số là cán bộ và 50,4% là công chức1.
Đội ngũ CBCC cấp xã chính là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Chỉ khi xây dựng được đội ngũ này có phẩm chất đạo đức và năng lực thực thi công vụ mới có thể hiện thực hóa mọi chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Chính vì vậy, nâng cao đạo đức công vụ (ĐĐCV) cho đội ngũ CBCC cấp xã luôn được coi là nhiệm vụ quan trọng trong giai đoạn hiện nay.
Hiểu một cách chung nhất, ĐĐCV là hệ thống các chuẩn mực, quy tắc, nguyên tắc, hành vi trong hoạt động công vụ của CBCC nhằm điều chỉnh thái độ, hành vi, cách ứng xử, chức trách, bổn phận, nghĩa vụ của CBCC trong hoạt động công vụ. Giá trị cốt lõi mà công chức đảm nhận thể hiện ở cách họ xử sự và đóng góp để xã hội tốt đẹp hơn, bao gồm dịch vụ công tốt và từng cá nhân công chức phải trau dồi, bồi dưỡng về mọi mặt để tiến bộ hơn, qua đó xây dựng một nền công vụ trách nhiệm, chuyên nghiệp và trong sạch, tận tụy, công tâm.
Nâng cao ĐĐCV cho đội ngũ CBCC chính là nâng cao lòng yêu nghề, tinh thần tận tụy với công việc; nâng cao thái độ tôn trọng nhân dân, tận tâm phục vụ nhân dân, lắng nghe ý kiến của nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân; là thực hành cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư trong hoạt động công vụ; là nâng cao chủ nghĩa tập thể, tinh thần hợp tác, tôn trọng pháp luật, tôn trọng đồng nghiệp trong thực thi công vụ.
Luật CBCC năm 2008 đã xác định ĐĐCV là một trong những phẩm chất quan trọng bậc nhất mà CBCC phải có. Các chuẩn mực ĐĐCV dưới dạng nghĩa vụ gồm có: (1) Trung thành với Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; bảo vệ danh dự Tổ quốc và lợi ích quốc gia. (2) Tôn trọng nhân dân, tận tụy phục vụ nhân dân. (3) Liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của nhân dân. (4) Chấp hành nghiêm chỉnh đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước (Điều 8 Luật CBCC).
Các quy định nêu trên của Luật CBCC đã được cụ thể hóa trong nhiều văn bản hướng dẫn thi hành, như: Nghị định số 34/2011/NĐ-CP ngày 17/5/2011 của Chính phủ về xử lý kỷ luật đối với công chức; Nghị định số 56/2015/NĐ-CP ngày 09/6/2015 của Chính phủ về đánh giá và phân loại CBCC, viên chức (được sửa đổi, bổ sung bằng Nghị định số 88/2017/NĐ-CP ngày 27/7/2017)…
Đặc biệt, nhằm hướng tới xây dựng lề lối làm việc chuẩn mực của đội ngũ CBCC, viên chức, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1847/2018/QĐ-TTg ngày 27/12/2018 về việc phê duyệt Đề án Văn hóa công vụ, trong đó tập trung vào những nội dung chính như hệ thống tiêu chuẩn về ĐĐCV, trách nhiệm công vụ, kỷ luật công vụ, truyền thống, phong cách, biểu trưng, ngôn ngữ giao tiếp trong thi hành công vụ… Việc Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Văn hóa công vụ trong giai đoạn hiện nay có ý nghĩa quan trọng và cấp thiết, góp phần hình thành phong cách ứng xử, lề lối làm việc chuẩn mực của đội ngũ CBCC, bảo đảm tính chuyên nghiệp, trách nhiệm, năng động, minh bạch, hiệu quả trong hoạt động thực thi nhiệm vụ, công vụ…
Nhận thức rõ vị trí, vai trò và tầm quan trọng của ĐĐCV, những năm qua, đội ngũ CBCC cả nước nói chung và đội ngũ CBCC cấp xã nói riêng luôn thể hiện rõ lương tâm, trách nhiệm của mình vì lợi ích chung của xã hội, của nhân dân trong thực thi công vụ; biết lắng nghe ý kiến của nhân dân, thể hiện được sự gần gũi, thân thiện với nhân dân; mong muốn được phục vụ nhân dân. Dù làm việc ở những vị trí khác nhau, song hầu hết đội ngũ CBCC cấp xã đều có những cống hiến nhất định cho địa phương, góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Có thể khẳng định rằng, những thành tựu đạt được trong phát triển kinh tế – xã hội của các địa phương trong thời gian qua luôn có sự đóng góp quan trọng của đội ngũ CBCC cấp xã. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, đã xuất hiện nhiều tấm gương, nhiều điển hình tiên tiến tiêu biểu cho đạo đức, lối sống, liêm chính, có ý thức đấu tranh chống tệ tham nhũng và các hiện tượng tiêu cực khác…
Báo cáo Chỉ số hiệu quả Quản trị và Hành chính công cấp tỉnh (PAPI) 2018 được công bố cho thấy, người dân tỏ ra hài lòng hơn với hầu hết các dịch vụ công căn bản và các cấp chính quyền cơ sở cũng tương tác với người dân nhiều hơn. Điểm các chỉ tiêu đo lường dịch vụ hành chính công về cấp phép xây dựng và dịch vụ một cửa cấp xã/phường tăng lên. Người dân có chung quan điểm rằng tham nhũng đã giảm đi so với ba năm trước, mỗi cấp chính quyền có mức độ thuyên giảm khác nhau.
Đặc biệt, gần 60% số người trả lời cho rằng tham nhũng ở cấp xã/phường đã thuyên giảm trong ba năm qua, trong khi chỉ có 50% số người trả lời cho rằng tham nhũng ở cấp quốc gia có xu hướng thuyên giảm. Năm 2018, người dân cũng ghi nhận một số thay đổi tích cực trong hiệu quả huy động sự tham gia của người dân vào đời sống chính trị, xã hội ở cấp cơ sở, họ hài lòng hơn với mức độ công khai, minh bạch của chính quyền trong việc tổ chức lập danh sách hộ nghèo và chia sẻ thông tin thu, chi ngân sách cấp xã/phường…2. Điều này cho thấy, đội ngũ CBCC cấp xã đang ngày càng hoàn thiện, vươn lên đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
Tuy nhiên, bên cạnh những CBCC tích cực rèn luyện, nâng cao ĐĐCV, vẫn còn một bộ phận CBCC có ý thức tổ chức kỷ luật và tinh thần trách nhiệm chưa cao, thái độ quan liêu, hách dịch, nhũng nhiễu khi giải quyết công việc. Một bộ phận CBCC thiếu tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng, thoái hóa, biến chất, lập trường tư tưởng không vững vàng, hoang mang, dao động trước những tác động từ bên ngoài. Họ sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, hẹp hòi, bị cám dỗ bởi lợi ích vật chất, lợi ích nhóm… nên đã không làm tròn trách nhiệm, bổn phận của mình trước Đảng, trước nhân dân.
Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) chỉ rõ: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi, có mặt, có bộ phận còn diễn biến tinh vi, phức tạp hơn; tham nhũng, lãng phí, tiêu cực vẫn còn nghiêm trọng, tập trung vào số đảng viên có chức vụ trong bộ máy nhà nước… Nhiều cán bộ, đảng viên, trong đó có người đứng đầu chưa thể hiện tính tiên phong, gương mẫu; còn biểu hiện quan liêu, cửa quyền, chưa thực sự sâu sát thực tế, cơ sở”. Bên cạnh đó, một bộ phận CBCC cấp xã có sự vận dụng các chủ trương, chính sách một cách tự do, tùy tiện, gây bất lợi cho người dân, có trường hợp xử lý tùy theo mối quan hệ, sự thân tình và có cả những khoản thù lao, quà biếu ngoài quy định.
Trong quá trình thực thi công vụ vẫn còn tồn tại một số CBCC giải quyết công việc cho dân theo kiểu “ban ơn”, “ban phát”, chưa thực sự là quan hệ giữa người phục vụ và người được phục vụ, quan hệ thiếu bình đẳng, thiếu tôn trọng đối với người dân; làm suy giảm niềm tin trong nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ; làm rạn vỡ mối liên hệ mật thiết giữa Đảng và nhân dân…
Năm 2017, vụ việc cán bộ phường Văn Miếu – Hà Nội “hành dân” làm giấy chứng tử từng gây xôn xao dư luận. Kết quả thanh tra công vụ của Đoàn kiểm tra công vụ thành phố Hà Nội được công bố ngày 02/8/2017 đã chỉ ra những sai sót của cán bộ nhận hồ sơ cũng như lãnh đạo phường Văn Miếu: không ghi giờ, phút, ngày, tháng, năm giao nhận hồ sơ trong phiếu kiểm soát quá trình giải quyết hồ sơ theo mẫu số 04 tại Phụ lục I kèm theo Quy định thực hiện cơ chế một cửa, cơ chế một cửa liên thông trong giải quyết công việc của cá nhân, tổ chức tại các cơ quan hành chính nhà nước thuộc thành phố Hà Nội ban hành kèm theo Quyết định số 07/2016/QĐ-UBND ngày 08/3/2016 của UBND thành phố; không kiểm tra thường xuyên tình trạng hoạt động của camera giám sát tại Bộ phận tiếp nhận hồ sơ và trả kết quả. Kết quả, cán bộ nhận hồ sơ của phường Văn Miếu đã bị chấm dứt hợp đồng lao động3.
Vụ việc xảy tại phường Văn Miếu là “giọt nước tràn ly” nói lên sự bức xúc, vất vả mà người dân phải gánh chịu bởi sự quan liêu, thờ ơ, vô cảm của một phận không nhỏ CBCC cấp cơ sở đối với người dân. Phường, xã là đơn vị quản lý nhà nước sát dân, gần dân nhất. Những thủ tục giấy tờ thiết yếu liên quan tới cuộc sống hằng ngày của dân như: khai sinh, khai tử, kết hôn, đất đai, xây dựng, công chứng… đều phải tới Ủy ban nhân dân xã/phường thực hiện. Thế nhưng, ở không ít địa phương, cấp chính quyền này lại là nơi gây ra nhiều phiền toái cho người dân.
Chúng ta đang xây dựng một xã hội sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật, tinh thần thượng tôn pháp luật phải được đặt lên hàng đầu. Chính phủ cũng đang nỗ lực xây dựng một Chính phủ liêm chính, minh bạch phục vụ nhân dân. Để người dân thực sự hài lòng đối với các cơ quan công quyền khi đến giải quyết hay thực hiện các thủ tục hành chính, đòi hỏi cùng với việc cập nhật kiến thức, nâng cao trình độ, thái độ giao tiếp cho đội ngũ CBCC thì cần phải nâng cao ĐĐCV của đội ngũ CBCC; xây dựng thước đo chuẩn để mỗi CBCC phải tự soi mình, điều chỉnh hành vi, thái độ khi tiếp xúc với dân.
Những biểu hiện về sự suy thoái ĐĐCV của một bộ phận CBCC nêu trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân, nhưng tập trung chủ yếu ở những nguyên nhân sau:
Thứ nhất, cấp ủy Đảng, chính quyền và đoàn thể chính trị – xã hội ở một số địa phương chưa chú trọng đúng mức công tác giáo dục và xây dựng ĐĐCV cho đội ngũ CBCC.
Thứ hai, một số địa phương còn buông lỏng công tác quản lý, kiểm tra, giám sát đối với cán bộ và công tác cán bộ, dẫn đến chậm phát hiện, xử lý những biểu hiện thoái hóa, biến chất của CBCC. Công tác tổ chức cán bộ ở một số địa phương còn bất cập, thiếu chặt chẽ, chưa đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, chưa phản ánh đúng thực chất chất lượng CBCC, nhất là CBCC lãnh đạo, quản lý; trong đánh giá cán bộ còn có tình trạng né tránh, nể nang.
Thứ ba, sự thiếu ý thức tu dưỡng rèn luyện ĐĐCV của chính đội ngũ CBCC. Do thiếu tu dưỡng, rèn luyện về đạo đức ở một bộ phận CBCC nên để cho chủ nghĩa cá nhân lấn át, để cho những lợi ích vật chất tầm thường chi phối trong hoạt động thực thi công vụ.
Một số giải pháp nâng cao đạo đức công vụ cho đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã
Một là, phát huy hơn nữa vai trò của cấp ủy đảng, chính quyền và các đoàn thể chính trị – xã hội trong công tác giáo dục nâng cao ĐĐCV cho đội ngũ CBCC cấp xã. Tiếp tục tuyên truyền, quán triệt, triển khai việc thực hiện học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức phong cách Hồ Chí Minh gắn với thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến” và “tự chuyển hóa” trong nội bộ.
Hiện nay, sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế trong bối cảnh hội nhập quốc tế đã làm biến động những giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Do đó, việc đẩy mạnh học tập và làm việc theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh là vô cùng cấp thiết.
Hai là, xây dựng và hoàn thiện quy chế công vụ, ĐĐCV thông qua hệ thống pháp luật và các văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan nhà nước cho từng loại, từng chức danh công chức. Cụ thể hóa những giá trị đạo đức như cần, kiệm, liêm chính,… thành những chuẩn mực cụ thể trong hành vi công vụ.
Phát huy dân chủ trên cơ sở những quy định và chuẩn mực pháp luật, tạo điều kiện để nhân dân tham gia xây dựng và giám sát hoạt động của đội ngũ CBCC cơ sở. Sớm xây dựng và ban hành Luật ĐĐCV quy định giá trị cốt lõi của nền công vụ, các chuẩn mực của cán bộ, đảng viên trên các phương diện.
Đổi mới công tác đánh giá CBCC. Tùy theo yêu cầu hoạt động công vụ, cần đổi mới quy trình, phương thức đánh giá CBCC theo hướng khách quan, công bằng cho các tiêu chí xác định phẩm chất, năng lực, kết quả thực thi công vụ của CBCC. Xây dựng và hoàn thiện quy chế đánh giá CBCC theo hướng công khai, dân chủ, có sự tham gia của dư luận xã hội và công dân.
Ba là, phát huy tính tích cực, chủ động, tiên phong, gương mẫu của đội ngũ CBCC cấp xã trong việc nâng cao ĐĐCV, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu trong mọi lĩnh vực công tác và cuộc sống đời thường. Để phát huy tính tích cực, chủ động của CBCC trong việc nâng cao ĐĐCV, cần gắn việc phòng, chống suy thoái ĐĐCV với lợi ích thiết thân của mỗi CBCC; đồng thời thực hiện tốt dân chủ ở cơ sở, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho CBCC phát huy quyền dân chủ của mình.
Bản thân mỗi CBCC cần không ngừng tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng, tích cực học tập nâng cao trình độ, năng lực; rèn luyện bản lĩnh, kiên quyết và kiên trì trong cuộc đấu tranh chống lại những thói hư, tật xấu, nhất là sự lười biếng và lối sống buông thả.
Bốn là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực thi công vụ của đội ngũ CBCC cấp xã. Công tác kiểm tra, giám sát nhằm mục đích phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm minh những hành vi vi phạm ĐĐCV của CBCC xảy ra trong hoạt động công vụ. Hiệu lực, hiệu quả của công tác kiểm tra, giám sát càng cao bao nhiêu thì hiệu quả phòng, chống suy thoái đạo đức, lối sống, nâng cao ĐĐCV càng tốt bấy nhiêu.
Bên cạnh đó, kiên quyết xử lý nghiêm minh, kịp thời những CBCC có hành vi vi phạm ĐĐCV, những hành vi gây nhũng nhiễu, phiền hà về thủ tục hành chính trong giải quyết công việc của công dân, củng cố niềm tin của nhân dân vào Nhà nước và pháp luật.
Năm là, có chế độ, chính sách đãi ngộ phù hợp với đội ngũ CBCC cấp xã dựa trên nguyên tắc về sự công bằng giữa cống hiến và hưởng thụ, giữa quyền lợi và trách nhiệm. Cải cách hệ thống tiền lương, tiền thưởng, bảo đảm trả đúng sức lao động và giá trị cống hiến của CBCC, tạo động lực thực hiện công vụ là giải pháp có ý nghĩa quan trọng trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng nhằm khuyến khích sự tận tâm thực hiện công vụ, khen thưởng thích đáng về vật chất và tinh thần đối với CBCC làm việc tốt, tận tụy và trong sạch.
