ThS. Nguyễn Thị Thu Hương
Học viện Hành chính Quốc gia
(Quanlynhanuoc.vn) – Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số trên địa bàn khu vực Tây Nguyên là một trong những mục tiêu quan trọng của chính sách dân tộc và phát triển địa phương. Để làm được điều này, cán bộ, công chức cấp xã cần được đào tạo, bồi dưỡng về kiến thức, kỹ năng, thái độ và tinh thần phục vụ. Với sự quan tâm và hỗ trợ của các cấp lãnh đạo, cán bộ, công chức cấp xã sẽ ngày càng hoàn thiện và nâng cao năng lực, góp phần thực hiện thành công các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội của khu vực Tây Nguyên.
Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức người dân tộc thiểu số khu vực Tây Nguyên
Tây Nguyên là địa bàn sinh sống của 49/54 dân tộc trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam, trong số đó dân tộc thiểu số tại chỗ chiếm hơn 26% tổng dân số địa phương; dân tộc thiểu số từ nơi khác đến chiếm gần 12% và dân tộc Kinh là 62%. Theo số liệu thống kê, tính đến cuối năm 2021, dân số khu vực Tây Nguyên khoảng 6 triệu người, chiếm 6,13% dân số cả nước1. Chính vì số lượng người dân tộc thiếu số chiếm tỷ lệ cao trong thành phần dân số tại Tây Nguyên, mặt khác, Tây Nguyên gồm 5 tỉnh thì có 4 tỉnh (Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai và Kon Tum) có đường biên giới dài hơn 594 km đi qua 31 xã thuộc 12 huyện, giáp với hai nước bạn Lào và Cam-pu-chia, do đó, việc xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức dân tộc thiểu số nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội là một trong những nhiệm vụ được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm.
Cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số có vai trò rất quan trọng trong hệ thống chính trị ở vùng dân tộc thiểu số khu vực Tây Nguyên, là hạt nhân tiêu biểu trong việc phát huy sức mạnh đoàn kết của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là người trực tiếp góp phần tổ chức đưa chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống của đồng bào các dân tộc. Vì vậy, để xây dựng chính quyền cấp cơ sở vững mạnh, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, cần quan tâm thực hiện công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số khu vực Tây Nguyên đủ về số lượng, chất lượng, năng động, sáng tạo, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao.
Thực trạng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số khu vực Tây Nguyên
Các cấp ủy đảng, chính quyền ở khu vực Tây Nguyên nhận thức ngày càng đầy đủ tầm quan trọng của đội ngũ cán bộ, công chức nói chung, cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số nói riêng; từ đó, các tỉnh khu vực Tây Nguyên đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách đào tạo, bồi dưỡng, tạo môi trường, điều kiện phát triển đội ngũ cán bộ, công chức dân tộc thiểu số phù hợp với từng điều kiện cụ thể tại địa phương. Những năm qua, các tỉnh, các huyện khu vực Tây Nguyên đã tổ chức nhiều lớp đại học trên địa bàn, tạo điều kiện cho cán bộ vừa học, vừa làm. Việc phát triển đa dạng các loại hình đào tạo đã giúp cho đội ngũ cán bộ dân tộc thiểu số ở cơ sở nâng cao trình độ chuyên môn, tăng cường năng lực quản lý, đáp ứng yêu cầu cơ bản trong sự phát triển kinh tế – xã hội của địa phương.
Song song với việc đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức tại chỗ, địa phương đã triển khai các chính sách ưu đãi nhằm thu hút sinh viên chính quy tốt nghiệp loại khá, giỏi ở các trường đại học, cao đẳng về công tác tại các xã nhằm tăng cường nhân lực được đào tạo cơ bản cho địa phương cấp cơ sở. Vì vậy, đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số trong tỉnh ngày càng tăng lên và có nhiều các thành phần các dân tộc như: người Ê đê, Mơ Nông,… nhiều người đã được bổ nhiệm giữ các chức vụ quan trọng tại địa phương như bí thư, chủ tịch xã.
Tuy nhiên, đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã người dân tộc thiểu số khu vực Tây Nguyên vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ. Theo số liệu thống kê, đến năm 2022, “toàn khu vực Tây Nguyên hiện có cứ 8 công chức cấp xã thì mới có 1 công chức là người dân tộc thiểu số với số lượng chiếm khoảng 23% số lượng cán bộ công chức cấp xã tại địa phương, thấp nhất trên cả nước về số lượng cán bộ cấp xã là người dân tộc thiểu số. Trong đó, cụ thể hơn 20% số cán bộ xã, 65% số công chức xã đạt chuẩn về trình độ theo quy định; 40% số người hoạt động không chuyên trách ở cơ sở đã qua đào tạo, bồi dưỡng” 2. Bên cạnh đó, nhiều địa phương ở Tây Nguyên vẫn chưa cân đối được nguồn cán bộ tại chỗ, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn. Vì thế, vẫn còn có sự chênh lệch giữa các dân tộc, thậm chí ở một số tỉnh trong khu vực Tây Nguyên còn có khoảng cách xa về phát triển kinh tế – xã hội và đời sống văn hóa. Tại các xã có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, số cán bộ là người dân tộc thiếu số mới đạt gần 35% trong tổng số cán bộ, công chức, viên chức của địa phương; tỷ lệ cán bộ chủ chốt là người dân tộc thiểu số còn rất thấp chiếm khoảng 30%3.
Số lượng cán bộ là người dân tộc thiểu số có trình độ đại học, trên đại học còn thấp; tỷ lệ chưa được đào tạo, bồi dưỡng khá cao. Ở một số tỉnh như Đắk Lắk, “đội ngũ cán bộ chủ chốt ở cơ sở, đến nay vẫn còn nhiều chức danh chưa đạt chuẩn theo quy định. Ở các tỉnh Tây Nguyên tính đến cuối năm 2021, số người có trình độ đại học trở lên ở Tây Nguyên là 322.056 người, chiếm 5,3% dân số; thạc sỹ 13.175 người, chiếm 4,1%; tiến sỹ 631 người, chiếm 0,19%. Trong đó, Kon Tum có 27.653 cử nhân, 1.047 thạc sỹ, 25 tiến sỹ. Gia Lai có 87.276 cử nhân, 3.453 thạc sỹ, 21 tiến sỹ. Đắk Lắk có 108.449 cử nhân, 4.222 thạc sỹ, 200 tiến sỹ. Đắk Nông có 29.977 cử nhân, 1.362 thạc sỹ, 19 tiến sỹ. Lâm Đồng có 68.701 cử nhân, 3.091 thạc sỹ, 366 tiến sỹ. Trí thức dân tộc thiểu số có trình độ đại học trở lên là 9.078 người; trong đó ở Kon Tum: 794 người, chiếm 6,93% dân số; Gia Lai: 2.744 người, chiếm 8,89% dân số; Đắk Lắk: 3.651 người, chiếm 11,02% dân số; Đắk Nông: 147 người, chiếm 2,7% dân số; Lâm Đồng: 1.742 người, chiếm 5,84% dân số4.
Những hạn chế, yếu kém là do:
Một là, thiếu hụt về số lượng và chất lượng cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số. Theo thống kê của Bộ Nội vụ, hiện nay, tỷ lệ cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số trên địa bàn khu vực Tây Nguyên chỉ chiếm khoảng 30%, trong khi tỷ lệ dân tộc thiểu số trong tổng dân số khu vực này là khoảng 50%. Ngoài ra, một số cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số còn yếu về trình độ chuyên môn, năng lực quản lý và nghiệp vụ, thiếu kinh nghiệm và hiểu biết về pháp luật, chính sách và văn hóa của các dân tộc. Tại Tây Nguyên hiện có gần 3.000 cán bộ dân tộc thiểu số cấp xã chưa đạt chuẩn trình độ chuyên môn, chiếm 19%; hơn 5.000 người chưa đạt chuẩn trình độ lý luận chính trị, chiếm 34%. Cụ thể hơn, tại tỉnh Đắk Lắk, vẫn còn 0,85% số cán bộ dân tộc thiểu số tham gia cấp ủy xã, phường, thị trấn có trình độ tiểu học và hơn 22% chưa được qua đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ. Tại tỉnh Lâm Đồng, tỷ lệ cán bộ, công chức cả khối đảng, đoàn thể và hành chính nhà nước chưa qua đào tạo chuyên môn nghiệp vụ chiếm 12,4% và chưa qua đào tạo lý luận chính trị là 71,55%…5.
Hai là, những năm trở lại đây, kinh tế khu vực Tây Nguyên đã có những phát triển vượt bậc nhưng vẫn còn rất nhiều hạn chế, yếu kém. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế còn chậm, hiệu quả thấp, sức cạnh tranh còn hạn chế và chưa thu hút được nhiều nguồn lực đầu tư đặc biệt là vốn đầu tư từ các doanh nghiệp nước ngoài. Một số tỉnh như Kon Tum, Gia Lai, Đắk Nông sức hút đầu tư kém do một phần địa hình phức tạp, giao thông cách trở, các chính sách thu hút đầu tư còn nhiều bất cập. Kinh tế công nghiệp còn chiếm tỷ trọng nhỏ cả về quy mô và doanh thu, chủ yếu là các ngành khai khoáng… Năm 2022, “tại Tây Nguyên tỷ lệ hộ nghèo là 8,39% gấp 2,1 lần tỷ lệ hộ nghèo trung bình của cả nước; tổng số hộ nghèo là 129.160 hộ” 6. Do điều kiện kinh tế chậm phát triển, tỷ lệ hộ nghèo cao, cùng với đặc điểm về xã hội mang nhiều nét đặc trưng nên đây có thể được xem là một trong những yếu tố tác động không nhỏ đến việc phát triển đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số của các tỉnh ở khu vực Tây Nguyên.
Ba là, điều kiện giáo dục – đào tạo, khoa học – công nghệ ở Tây Nguyên còn nhiều hạn chế, bất cập. Số lượng học sinh theo học của vùng Tây Nguyên có gia tăng qua các năm, song hầu hết tập trung tại bậc tiểu học. Tỷ lệ tốt nghiệp trung học phổ thông của các tỉnh Tây Nguyên thuộc nhóm thấp nhất trong cả nước và có xu hướng giảm trong những năm trở lại đây. Hiện nay, tại tỉnh Đắk Lắk tính đến năm 2022, tỷ lệ học sinh hoàn thành chương trình giáo dục cơ sở lên phổ thông trung học đạt 84%, tỷ lệ học sinh hoàn thành chương trình trung học phổ thông vào đại học là 55%7. Mặc dù đã được quan tâm đầu tư, nhưng cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên, nguồn lực tài chính chưa đáp ứng được yêu cầu của đổi mới giáo dục, phát triển khoa học – công nghệ trong giai đoạn mới. Ngành Giáo dục và Đào tạo các tỉnh khu vực Tây Nguyên cũng gặp một số khó khăn, như: tỷ lệ trường học kiên cố hoá còn thấp, chất lượng giáo dục đại trà chưa đồng đều, vẫn còn tình trạng thiếu giáo viên, chất lượng dạy nghề chưa toàn diện.
Bốn là, chính sách đào tạo, bồi dưỡng, quy hoạch, sử dụng, bố trí, ưu đãi đội ngũ cán bộ, công chức người dân tộc thiểu số tại các xã khu vực Tây Nguyên hiện nay còn nhiều bất cập, tạo nên rào cản, ảnh hưởng đến sự cống hiến của các trí thức người dân tộc thiểu số xuống các địa phương. Một bộ phận trí thức dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên có bằng đại học không được bố trí hoặc bố trí công việc không phù hợp với chuyên môn được đào tạo. Số lượng sinh viên dân tộc thiểu số tốt nghiệp các trường cao đẳng, đại học thất nghiệp, chưa có việc làm còn khá nhiều, thậm chí phải đi làm công nhân ở địa phương khác. Chính sách cử tuyển vào các trường đại học, cao đẳng đang có những bất cập. Học sinh cử tuyển được hưởng nhiều ưu đãi trong thời gian học tập và được phân công công tác sau khi tốt nghiệp đại học, cao đẳng, trong khi những học sinh dân tộc thiểu số khác sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông tự thi đỗ vào các trường cao đẳng, đại học công lập không được hưởng chế độ ưu đãi trong quá trình học tập, không được ưu tiên bố trí việc làm, tạo ra sự không công bằng trong cùng đối tượng học sinh dân tộc thiểu số.
Một số giải pháp nhằm phát triển đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số khu vực Tây Nguyên thời gian tới
Thứ nhất, tăng cường đào tạo, tuyển dụng và bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ công chức cấp xã. Đây là việc làm rất cần thiết để nâng cao kiến thức, kỹ năng và năng lực của cán bộ, công chức cấp xã trong việc quản lý, phát triển và giải quyết các vấn đề của địa phương. Các nội dung đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cần được thiết kế theo từng lĩnh vực, từng đối tượng và từng khu vực, bảo đảm bảo tính thực tiễn, hiệu quả và phù hợp. Các hình thức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cũng cần được đa dạng hóa, linh hoạt và sáng tạo, như: tổ chức các lớp học, hội thảo, hội nghị; sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng; kết hợp giữa lý thuyết và thực hành; tạo điều kiện cho cán bộ, công chức cấp xã đi tham quan, học tập kinh nghiệm ở các địa phương khác…
Thứ hai, khuyến khích và tạo điều kiện cho cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số tham gia vào các hoạt động xã hội, lễ hội của thôn, buôn, làng. Tích cực đẩy mạnh công tác dân vận, đưa cán bộ xã xuống trực tiếp địa phương, cùng ăn, cùng làm việc với Nhân dân để nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân. Đây là một việc làm rất có ý nghĩa để nâng cao uy tín, niềm tin và sự gắn bó với người dân của cán bộ, công chức cấp địa phương.
Thứ ba, cần có những chính sách về lương, phụ cấp, bảo hiểm, an sinh xã hội cho cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số, bảo đảm cho họ có mức sống ổn định và phù hợp với điều kiện của khu vực. Cần có những biện pháp cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị, thông tin liên lạc và hỗ trợ kỹ thuật cho các cán bộ, công chức cấp xã là người dân tộc thiểu số nâng cao hiệu quả công việc của họ.
Thứ tư, có chính sách phù hợp đối với con em người dân tộc thiểu số, đặc biệt là đối với vùng sâu vùng xa, vùng kinh tế khó khăn. Tạo cơ chế để con em địa phương sau khi đi học các trường đại học có điều kiện trở về công tác, gắn bó xây dựng quê hương.
Thứ năm, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát. Đây là việc làm quan trọng để bảo đảm cán bộ, công chức cấp xã tuân thủ các quy định, pháp luật và đạo đức nghề nghiệp. Các hoạt động kiểm tra, giám sát cần được thực hiện công khai, minh bạch và khách quan, có sự tham gia của các tổ chức xã hội và người dân. Bên cạnh đó, cần thường xuyên kiểm tra, đánh giá, tổng kết để kịp thời đề ra các giải pháp để không ngừng nâng cao trình độ, năng lực cho cán bộ, công chức cấp xã nhằm phù hợp với từng địa phương cũng như từng dân tộc.
