ThS. Trịnh Tuấn Anh – Đỗ Anh Kiên
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thế hệ trẻ không chỉ là duy trì những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đó còn là tăng thêm sức mạnh nội sinh, phát huy tiềm lực con người cho quá trình phát triển đất nước, do đó việc nghiên cứu vận dụng, nâng cao chất lượng giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội theo tư tưởng Hồ Chí Minh càng có ý nghĩa quan trọng trong giai đoạn hiện nay.
Đặt vấn đề
Sinh thời, chủ tịch Hồ Chí Minh chính là người phát hiện, tổng kết sức mạnh của tinh thần yêu nước Việt Nam, từ đó đã khơi dậy tinh thần yêu nước của dân tộc ta lên một tầm cao mới trong thời đại ngày nay. Người khẳng định: “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước”1. Người luôn coi việc tuyên truyền giáo dục tinh thần yêu nước là một trong những nhiệm vụ quan trọng của cách mạng, yêu nước không chỉ ở nhận thức, mà còn phải thể hiện ở hành động. Người yêu cầu: “phải ra sức giải thích, tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nước của tất cả mọi người đều được thực hành vào công việc yêu nước, công việc kháng chiến”2. Trước khi đi xa, trong Di chúc, Người còn căn dặn: “…đời đời giáo dục tinh thần yêu nước cho nhân dân ta”3.
Hiện nay, trước yêu cầu ngày càng cao của công cuộc đổi mới, sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Đại hội XIII của Đảng xác định: “Động lực và nguồn lực phát triển quan trọng củca đất nước là khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”4 và “Chú trọng hơn giáo dục đạo đức, nhân cách, năng lực sáng tạo và các giá trị cốt lõi, nhất là giáo dục tinh thần yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc, truyền thống và lịch sử dân tộc, ý thức trách nhiệm xã hội cho các tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ”5.
Thanh niên là lực lượng đông đảo, là “rường cột” của nước nhà trong các phong trào thi đua xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trong đó đội ngũ thanh niên Quân đội luôn là lực lượng tiên phong. Thực hiện mục tiêu chiến lược là xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam phát triển toàn diện, giàu lòng yêu nước của Đảng, Nhà nước ta, trong thời gian qua, Quân ủy Trung ương – Bộ Quốc phòng mà trực tiếp là cấp ủy, chỉ huy các cấp trong toàn quân đã có nhiều chủ trương, giải pháp thiết thực, hiệu quả trong công tác giáo dục, phát huy mạnh mẽ tinh thần yêu nước của mỗi quân nhân nói chung và thanh niên quân đội nói riêng
Thực trạng giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội
Thời gian qua, công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên quân đội có nhiều chuyển biến tích cực, đạt được nhiều kết quả quan trọng:
Một là, nhận thức của thanh niên quân đội về tinh thần yêu nước được nâng lên, thanh niên quân đội đã có sự hiểu biết đúng đắn về tinh thần yêu nước, về việc thực hiện nghĩa vụ Quân sự đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Hai là, phát huy tốt vai trò của các tổ chức, lực lượng trong phối hợp, triển khai, thực hiện đồng bộ thống nhất công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên quân đội.
Ba là, nội dung, phương pháp, phương tiện, môi trường giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên quân đội ngày càng phong phú, thiết thực và hiệu quả. Bên cạnh đó, công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên quân đội cũng bộc lộ những hạn chế nhất định, như: một số chủ thể có nhận thức chưa đúng về vị trí, vai trò của công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên quân đội; một số thanh niên quân đội có tri thức và tình cảm yêu nước chưa thực sự sâu sắc; một số thanh niên quân đội có ý chí và hành động yêu nước còn thấp, chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội, đơn vị.
Hạn chế của công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên quân đội xuất phát từ một số nguyên nhân chủ yếu do nhận thức, trách nhiệm, phẩm chất, năng lực của một số chủ thể giáo dục có mặt còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu của công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên quân đội hiện nay. Nội dung, hình thức, phương pháp, phương tiện phục vụ công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên quân đội còn chậm đổi mới, chưa đồng bộ tính ổn định chư cao. Môi trường giáo dục và bảo đảm đời sống vật chất, tinh thần cho thanh niên quân đội gặp nhiều khó khăn.
Thực tế trên đòi hỏi phải nâng cao chất lượng công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh, phải có các giải pháp khả thi để đưa công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên quân đội đi vào chiều sâu, hiệu quả bền vững.
Giải pháp giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh
Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm, phẩm chất và năng lực của các chủ thể trong giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Đây là giải pháp cơ bản quan trọng hàng đầu nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của các tổ chức, các lực lượng trong giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Bởi vì, giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh là hoạt động có tổ chức và tổ chức chặt chẽ. Nó được đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, đơn vị; sự quản lý, giáo dục, rèn luyện của tổ chức Đoàn thanh niên, mà trực tiếp là cán bộ lãnh đạo, quản lý và cán bộ đoàn trong đơn vị.
Ngoài ra, giáo dục tinh thần cho thanh niên Quân đội còn gắn với trách nhiệm của chính quyền địa phương, gia đình của thanh niên. Các chủ thể giáo dục là thành tố cơ bản nhất, năng động nhất trong quá trình giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong đó, trực tiếp quyết định nhất là các tổ chức, các lực lượng trong Quân đội bao gồm: cấp ủy, chỉ huy các cấp, tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và đội ngũ cán bộ chỉ huy, quản lý, cán bộ đoàn các cấp trong toàn quân.
Qua những vấn đề lý luận và thực tiễn trên cho thấy, để giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh có chất lượng và hiệu quả cao, vấn đề quan trọng hàng đầu là phải nâng cao nhận thức, trách nhiệm, phẩm chất, năng lực của các chủ thể trong giáo dục. Cần đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể đối với việc giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay. Tăng cường bồi dưỡng nâng cao năng lực của các chủ thể giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Cán bộ lãnh đạo, chỉ huy quản lý và cán bộ đoàn các cấp trong toàn quân phải tích cực tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất chính trị, đạo đức lối sống, mẫu mực về lòng yêu nước gắn với yêu chủ nghĩa xã hội để thanh niên trong đơn vị noi theo.
Hai là, thường xuyên đổi mới nội dung, phương thức, phương tiện giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Đây là giải pháp cơ bản, có ý nghĩa quyết định trực tiếp đến chất lượng giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Bởi vì, nội dung, phương thức giáo dục là những thành tố rất quan trọng, không thể thiếu của quá trình giáo dục tinh thần yêu nước. Nội dung giáo dục bao gồm hệ thống tri thức về tinh thần yêu nước, phương pháp phát huy sử dụng để trang bị cho thanh niên nhằm đáp ứng mục tiêu, yêu cầu giáo dục đã đề ra.
Nội dung giáo dục là cơ sở để lựa chọn hình thức, phương pháp giáo dục khoa học và là thước đo để đánh giá chất lượng giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Phương thức giáo dục là hệ thống con đường, cách thức, biện pháp được chủ thể sử dụng để truyền đạt nội dung tinh thần yêu nước đến thanh niên. Phương tiện giáo dục là hệ thống cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ, hỗ trợ tích cực quá trình giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên. Ở mỗi thời kỳ lịch sử khác nhau gắn với mục tiêu, yêu cầu, đối tượng khác nhau thì nội dung, phương thức, phương tiện giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội cũng sẽ không như nhau. Do đó, khi điều kiện lịch sử thay đổi, nội dung, phương thức, phương tiện giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội theo tư tưởng Hồ Chí Minh cần phải được đổi mới phù hợp thì mới đem lại chất lượng, hiệu quả giáo dục cao.
Trước hết, cần tích cực đổi mới nội dung giáo dục tinh thần yêu nước theo hướng thiết thực, phù hợp với nhận thức, tâm lý của thanh niên và sát với yêu cầu nhiệm vụ chính trị của các đơn vị trong Quân đội. Đại hội XIII của Đảng chỉ đạo: “Tiếp tục đổi mới đồng bộ mục tiêu, nội dung, chương trình, phương thức, phương pháp giáo dục và đào tạo theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế, phát triển con người toàn diện, đáp ứng những yêu cầu mới”6. Quán triệt tinh thần đó, để nâng cao chất lượng giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh phải tích cực đổi mới nội dung giáo dục tinh thần yêu nước theo hướng thiết thực, phù hợp với nhận thức, tâm lý của thanh niên Quân đội và sát với yêu cầu nhiệm vụ chính trị của các đơn vị trong toàn quân.
Thường xuyên đổi mới phương thức giáo dục theo hướng đa dạng hóa và có tính tích cực hóa gắn với đổi mới phương tiện giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay. Nâng cao chất lượng tổ chức các cuộc thi tìm hiểu, kể chuyện, thi sáng tác về lịch sử, truyền thống; các buổi hội diễn văn nghệ, diễn đàn; tọa đàm, gặp gỡ nhân chứng lịch sử; tham quan bảo tàng, di tích lịch sử… Tổ chức tốt các hoạt động xây dựng đơn vị, phong trào hành động cách mạng gắn với các cuộc vận động và phong trào thi đua quyết thắng để giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội. Tích cực đưa thanh niên ở đơn vị vào tổ chức Đoàn, Đảng và thông qua gương người tốt, việc tốt để giáo dục tinh thần yêu nước cho họ. Nâng cao chất lượng công tác phối hợp với cấp ủy, chính quyền địa phương trên địa bàn đóng quân và gia đình của thanh niên Quân đội để cùng thực hiện việc giáo dục tinh thần yêu nước. Thường xuyên quân tâm, bảo đảm tốt các phương tiện phục vụ công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội, đầu tư cơ sở, vật chất, kết hợp nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho thanh niên ở các đơn vị.
Ba là, tích cực chăm lo xây dựng môi trường văn hóa quân sự lành mạnh và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của thanh niên các đơn vị ở Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Xây dựng môi trường văn hóa quân sự lành mạnh và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của thanh niên Quân đội là giải pháp cơ bản, có vị trí, vai trò rất quan trọng trong giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Bởi vì, môi trường văn hóa quân sự; đời sống vật chất, tinh thần là yếu tố tác động trực tiếp, mạnh mẽ đến nhận thức, tình cảm, ý chí và hành động của thanh niên. Môi trường văn hóa quân sự lành mạnh sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành, phát triển các phẩm chất, nhân cách của thanh niên. Đồng thời, nó giúp ngăn chặn, đẩy lùi các tác động tiêu cực từ bên ngoài.
Chất lượng giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên không thể hoàn toàn nếu như môi trường văn hóa quân sự không lành mạnh, đời sống vất chất, tinh thần của thanh niên Quân đội không được bảo đảm tốt. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi việc xây dựng môi trường văn hóa và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của thanh niên. Theo Người, đây là điều kiện tiên quyết trong giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên. Trên nền tảng tư tưởng của Người, Tại Đại hội lần thứ XIII, Đảng ta đã nhấn mạnh quan điểm chỉ đạo: “Có cơ chế, chính sách, giải pháp để xây dựng môi trường văn hóa thật sự trong sạch, lành mạnh, cải thiện điều kiện hưởng thụ văn hóa của Nhân dân”7.
Bốn là, phát huy vai trò của thanh niên Quân đội trong tự giáo dục tinh thần yêu nước theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Đây là giải pháp rất quan trọng, giữ vai trò quyết định đến chất lượng, hiệu quả giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Bởi vì, thanh niên Quân đội là một trong hai thành tố cơ bản và năng động nhất của quá trình giáo dục tinh thần yêu nước. Thanh niên Quân đội vừa là đối tượng chịu sự tác động từ chủ thể giáo dục, vừa là chủ thể năng động, sáng tạo trong tự giáo dục tinh thần yêu nước. Kết quả giáo dục tinh thần yêu nước tốt hay không phụ thuộc quyết định vào tinh thần, thái độ, trách nhiệm, kỹ năng, phương pháp học tập, tiếp thu tri thức tinh thần yêu nước của họ. Bên cạnh đó, thanh niên Quân đội là thành tố quy định việc xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung, hình thức, phương pháp, phương tiện giáo dục. Nếu không bám sát đặc điểm đối tượng thanh niên, nhất là về tâm lý, nhận thức thì quá trình giáo dục không thể đạt kết quả tốt. Đối với mọi hoạt động giáo dục, đối tượng giáo dục luôn ở vị trí trung tâm. Riêng đối với giáo dục tinh thần yêu nước, vị trí của đối tượng giáo dục càng quan trọng hơn.
Do giáo dục tinh thần yêu nước không chỉ đơn thuần là trang bị kiến thức, mà cần phải chuyển hóa tri thức mà thanh niên lĩnh hội được thành tình cảm yêu nước, ý chí định hướng hành động yêu nước. Đây là cả một quá trình lâu dài, khó khăn, phức tạp. Đòi hỏi sự nỗ lực, tự giác rất cao của thanh niên trong việc tự bồi dưỡng, tự rèn luyện ý chí, hành vi của mình. Vì vậy, cần xây dựng động cơ, thái độ, trách nhiệm của thanh niên Quân đội hiện nay trong tự giáo dục tinh thần yêu nước theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Tăng cường bồi dưỡng kỹ năng, phương pháp tự giáo dục khoa học và hiệu quả cho thanh niên, bao gồm: kỹ năng học tập trên lớp (nghe, ghi chép, xử lý thông tin, ghi nhớ…), kỹ năng tự giáo dục tại đơn vị (đọc sách, tài liệu, xử lý thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng, nhất là trên internet…); kỹ năng xử lý các tình huống trong thực tiễn thực hiện các nhiệm vụ của đơn vị, hoạt động đoàn và phong trào thanh niên…
Làm tốt công tác bồi dưỡng, rèn luyện kỹ năng, phương pháp tự giáo dục tinh thần yêu nước sẽ giúp cho thanh niên nâng cao tính chủ động và độc lập trong lĩnh hội, rèn luyện tình cảm, ý chí yêu nước một cách hiệu quả; đồng thời thường xuyên làm tốt công tác đánh giá, sơ tổng kết rút kinh nghiệm, biểu dương khen thưởng những cá nhân có thành tích tốt trong giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Kết luận
Thanh niên Quân đội là nguồn lực lớn của Quân đội nhân dân Việt Nam, nguồn nhân lực trẻ có tài năng, trí tuệ, sáng tạo, bản lĩnh, ý chí, nghị lực, có tinh thần xung phong đi đầu trong thực hiện nhiệm vụ quân sự – quốc phòng một cách sáng tạo và chủ động, họ là đội quân tiên phong, là lực lượng gánh vác những công việc gian khổ nhất, nặng nề nhất, lực lượng nòng cốt trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc ở hiện tại và trong tương lai. Chính vì vậy, thanh niên Quân đội luôn được Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương – Bộ Quốc phòng quan tâm chăm lo, giáo dục, bồi dưỡng và đặt lên vị trí hàng đầu. Do đó, cần phải đặc biệt quan tâm chú trọng làm tốt công tác giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên Quân đội trong giai đoạn hiện nay, để góp phần phát huy cao nhất tinh thần yêu nước của thanh niên Quân đội vào thực hiện thắng lợi mục tiêu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN trong tình hình mới.
