Thiếu tá Nguyễn Long Nguyên
Hệ 5, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Phẩm chất chính trị là một thành tố căn bản tạo nên phẩm chất, nhân cách của con người nói chung và đội ngũ nhà giáo nói riêng, phản ánh giá trị và chất lượng của nhà giáo về trình độ giác ngộ giai cấp, được hình thành trong quá trình nhận thức, tham gia hoạt động giảng dạy và giải quyết các mối quan hệ chính trị của nhà giáo. Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời hết sức quan tâm, chú trọng đến giáo dục phẩm chất chính trị của nhà giáo.
Từ khóa: Hồ Chí Minh; phẩm chất chính trị; nhà giáo.
1. Đặt vấn đề
Trong suốt quá trình hoạt động cách mạng của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đặc biệt quan tâm đến lĩnh vực giáo dục và vai trò của đội ngũ nhà giáo trong sự nghiệp giáo dục. Tại buổi đến thăm Trường Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964, Người đã ca ngợi đội ngũ nhà giáo: “Có gì vẻ vang hơn là nghề đào tạo những thế hệ sau này tích cực đóng góp xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản? Người thầy giáo tốt – thầy giáo xứng đáng là thầy giáo – là người vẻ vang nhất”1. Để làm tròn vai trò, trách nhiệm cao cả đó, đội ngũ nhà giáo phải có đầy đủ các phẩm chất, năng lực, trình độ đáp ứng yêu cầu, mục tiêu mà nhiệm vụ giáo dục, đào tạo đặt ra. Trong đó, phẩm chất chính trị đội ngũ nhà giáo được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt ra các yêu cầu cao.
2. Phẩm chất chính trị của nhà giáo theo tư tưởng Hồ Chí Minh
Phẩm chất chính trị của nhà giáo theo tư tưởng Hồ Chí Minh có thể hiểu đó là hệ thống các quan điểm toàn diện và sâu sắc về những giá trị chủ đạo trong phẩm chất, nhân cách của nhà giáo, phản ánh trình độ giác ngộ chính trị, lợi ích giai cấp, dân tộc và thái độ, trách nhiệm chính trị đối với nhiệm vụ giáo dục, đào tạo nhằm điều chỉnh hành vi chính trị và năng lực hoạt động chính trị thực tiễn của nhà giáo trong quá trình giảng dạy, có giá trị to lớn đối với nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo nói chung và bồi dưỡng phẩm chất, nhân cách của đội ngũ nhà giáo nói riêng.
Phẩm chất chính trị của nhà giáo theo tư tưởng Hồ Chí Minh được khái quát trên một số nội dung cơ bản như sau:
Một là, có ý thức giác ngộ dân tộc sâu sắc, yêu nước, thương dân, có tinh thần tự tôn dân tộc, luôn đặt lợi ích của Tổ quốc, của Nhân dân lên trên hết, trước hết.
Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, khi nhà nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa còn non trẻ vừa mới ra đời, cùng với nhiệm vụ chống thù trong giặc ngoài và diệt giặc đói thì nhiệm vụ giáo dục được xem là quan trọng cấp bách. Nhiệm vụ trước hết của đội ngũ nhà giáo là nhằm xóa nạn mù chữ cho hơn 90% dân số của đất nước, sau đó là truyền bá đường lối, quan điểm chính trị của Đảng, chủ nghĩa Mác – Lênin, phong trào công nhân và cộng sản quốc tế vào Việt Nam để nâng cao trình độ giác ngộ chính trị, giai cấp cho các tầng lớp nhân dân Việt Nam.
Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất nước nhà, đội ngũ nhà giáo càng đóng vai trò quan trọng trên mặt trận tư tưởng, văn hóa nhằm phục vụ các yêu cầu mới của nhiệm vụ cách mạng. Vai trò, trách nhiệm, mục tiêu, lý tưởng của đội ngũ nhà giáo phải gắn liền mới mục tiêu, lý tưởng của Đảng, vì lợi ích của quốc gia, dân tộc, phục vụ Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, xây dựng con người mới và xã hội mới. Người chỉ rõ: “Muốn xã hội chủ nghĩa, phải có: người xã hội chủ nghĩa. Muốn có người xã hội chủ nghĩa, phải có tư tưởng xã hội chủ nghĩa… Các thầy, các cô giáo, các cháu cần luôn luôn bồi dưỡng tư tưởng xã hội chủ nghĩa, đấu tranh tiêu diệt cá nhân chủ nghĩa”2 và “Cô giáo, thầy giáo trong chế độ ta cần phải góp phần vào công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa. Phải có chí khí cao thượng, phải “tiên ưu hậu lạc” nghĩa là khó khăn thì phải chịu trước thiên hạ, sung sướng thì hưởng sau thiên hạ. Đây là đạo đức cách mạng”3.
Hai là, có bản lĩnh chính trị kiên định vững vàng, đứng vững trên lập trường giai cấp công nhân, thấm nhuần và ra sức hiện thực hóa lý tưởng cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Chủ tịch Hồ Chí Minh xác định phẩm chất chính trị của nhà giáo phải được đặt lên hàng đầu, là quan trọng nhất. Đội ngũ nhà giáo phải tuyệt đối trung thành với mục tiêu, lý tưởng của Đảng, có bản lĩnh chính trị kiên định vững vàng, đứng vững trên lập trường của giai cấp công nhân và nhân dân lao động Việt Nam; có tinh thần, ý thức, trách nhiệm cao đối với hoạt động sư phạm, có thể tự quyết định một cách độc lập, sáng tạo những tình huống khó khăn, phức tạp về chính trị theo đúng định hướng chính trị của Đảng.
Để nâng cao về nhận thức chính trị cho mọi người, trước hết đội ngũ nhà giáo phải nắm chắc về lý luận chính trị. Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu đội ngũ nhà giáo phải chú trọng việc học chính trị, nhất là nghiên cứu, học tập về chủ nghĩa Mác – Lênin, vì đây là đỉnh cao của trí tuệ và văn hóa nhân loại. Người chỉ rõ: “Đảng là người, nên có sai lầm, nhưng vì có chủ nghĩa Mác – Lênin, có mục đích phục vụ nhân dân, có phê bình và tự phê bình, cho nên kiên quyết sửa chữa”4. Người cũng yêu cầu việc học tập và vận dụng chủ nghĩa Mác – Lênin phải bám sát với thực tiễn cách mạng trên lập trường, quan điểm và phương pháp luận biện chứng, khoa học, tránh việc học một cách rập khuôn, máy móc; phải ra sức hiện thực hóa các mục tiêu, lý tưởng của cách mạng xã hội chủ nghĩa: “Nhà trường phải gắn liền với thực tế của nước nhà, với đời sống của nhân dân. Thầy giáo và học trò, tùy hòan cảnh và khả năng, cần tham gia những công tác xã hội, ích nước lợi dân”5.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt ra những yêu cầu và đòi hỏi cao về trách nhiệm của các nhà giáo. Bởi, nhà trường không chỉ là nơi dạy chữ, mà còn là nơi tôi giũa, rèn luyện phẩm chất, nhân cách của lớp người kế tục xây dựng xã hội mới, xã hội xã hội chủ nghĩa. Để hòan thành trách nhiệm của bản thân, đội ngũ nhà giáo phải không ngừng nâng cao lập trường tư tưởng, bản lĩnh chính trị của bản thân mình để tư tưởng đó thực sự tiến bộ. Người căn dặn: “Trẻ em như cái gương trong sáng, thầy tốt thì ảnh hưởng tốt, thầy xấu thì ảnh hưởng xấu, cho nên phải chú ý giáo dục chính trị tư tưởng trước, chính thầy giáo, cô giáo cũng phải tiến bộ về tư tưởng”6.
Ba là, có phẩm chất đạo đức tốt, đoàn kết, trung thực, dân chủ, gương mẫu để mọi người noi theo.
Phẩm chất chính trị là nhân tố cơ bản, giữ vai trò chủ đạo định hướng sự phát triển nhân cách, đạo đức của đội ngũ cán bộ nói chung và đội ngũ nhà giáo nói riêng. Chủ tịch Hồ Chí Minh coi phẩm chất chính trị với phẩm chất đạo đức là một và hòa quyện với nhau, góp phần tạo nên những phẩm chất, năng lực ưu tú, nổi bật của người thầy giáo giỏi, thầy giáo mẫu mực. Khi đề cập đến vấn đề này, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu người thầy giáo, cô giáo phải xây dựng cho mình phẩm chất đạo đức tốt theo hệ thống giá trị đạo đức cách mạng; đó là sự cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư. Người thầy cần nhất là phải có cái tâm trong sáng, cái tâm của người thầy được thể hiện ở tình thương yêu con người, hết lòng vì học sinh thân yêu; là hành vi và tinh thần, trách nhiệm hết mình với sự nghiệp giáo dục, với nghề nhà giáo; phải luôn tích cực học tập nâng cao trình độ kiến thức, nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ; không giao động trước những khó khăn, thử thách; không để những cám dỗ vật chất tầm thường làm ảnh hưởng đến tư tưởng của bản thân. Nhà giáo phải thường xuyên gắn bó mật thiết với Nhân dân, giúp đỡ và quý trọng nhân dân. Nhà giáo phải biết thể hiện bản thân để được xã hội công nhận, tôn vinh và coi trọng. “Có nhiều giáo viên được quần chúng coi trọng, như chiến sĩ thi đua, giáo viên bình dân học vụ, họ cùng với nhân dân kết thành một khối nên được quần chúng yêu mến”7, “Như thế thì phải khó nhọc, chứ không phải gặp ai cứ nói tôi yêu, tôi yêu… Phải giúp đỡ nhân dân, việc lớn, việc nhỏ đều tỏ ra yêu đồng bào thực sự”8.
Phẩm chất chính trị của nhà giáo còn được biểu hiện ở tinh thần trung thực, đoàn kết và dân chủ. Đây là phẩm chất và cũng là yêu cầu được Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc đi nhắc lại nhiều lần khi gặp và nói chuyện với đội ngũ nhà giáo. Mối quan hệ tốt giữa thầy và trò chính là nguồn gốc sức mạnh của trí tuệ tập thể. Những ý kiến đóng góp thẳng thắn, cởi mở, chân tình sẽ là niềm động viên tích cực để tạo niềm say mê trong nghề nghiệp; là chỗ dựa tinh thần để động viên người giáo viên thể hiện năng lực giảng dạy của bản thân mình; đồng thời cũng là chuẩn mực đạo đức để người học noi theo. Mối quan hệ giữa thầy và trò phải được xây dựng trên nguyên tắc “thầy là người dạy và trò là người học” với tư cách nghề nghiệp cũng như “học hỏi lẫn nhau” để bổ sung và phát triển cho nhau về mặt kiến thức.
Cùng với đó, người thầy giáo phải thực sự gương mẫu, nói đi đôi với làm, là “khuôn vàng, thước ngọc” cho học sinh noi theo. Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu đội ngũ nhà giáo phải là tấm gương sáng, phải luôn mẫu mực về mọi mặt từ chính trị, tư tưởng, đạo đức, trong làm việc và sinh hoạt; nếu không là tấm gương sáng về mọi mặt thì không thể khai sáng trí tuệ, không thể xây đắp được niềm tin, lý tưởng, hình thành những phẩm chất và nhân cách tốt đẹp cho học sinh. Trước hết, đội ngũ nhà giáo phải luôn gương mẫu trong quán triệt và thực hiện nghiêm mọi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật Nhà nước, quy định của trường học; tiên phong đi đầu trong thực hiện các công việc, làm việc có chất lượng, hiệu quả. Bản thân mỗi nhà giáo phải xây dựng cho mình phong cách sống giản dị, vị tha, khiêm tốn, thật thà, trung thực, dân chủ, không ham danh lợi, không màng chức quyền, địa vị. Tấm gương mẫu mực của mỗi nhà giáo đồng thời cũng chính là sự thể hiện những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.
Bốn là, có năng lực nhạy bén, sắc sảo, sáng tạo trong hoạt động thực tiễn; phương pháp, tác phong làm việc đúng đắn, khoa học
Theo Chủ tich Hồ Chí Minh, đội ngũ nhà giáo “Ta là cán bộ chuyên môn, có chuyên môn mà không có chính trị giỏi thì dù học giỏi mấy dạy trẻ con cũng hỏng. Chính trị là linh hồn, chuyên môn là cái xác. Có chuyên môn mà không có chính trị thì chỉ còn cái xác không hồn. Phải có chính trị trước rồi có chuyên môn”9. Đội ngũ nhà giáo khi đã có nhận thức chính trị tốt thì sẽ có hành vi chính trị đúng đắn. Hành vi đó được biểu hiện tập thông qua hoạt động thực tiễn hoạt động sư phạm, thông qua hành động ứng xử trong các mối quan hệ chính trị – xã hội, trong giải quyết những vấn đề thực tiễn đặt ra của người nhà giáo. Đội ngũ nhà giáo phải không ngừng tu dưỡng, rèn luyện, xây dựng cho bản thân có năng lực nhạy bén, tư duy sắc sảo, vận dụng sáng tạo các kiến thức hữu ích của bản thân đã được đào tạo, tiếp thu vào quá trình giảng dạy và tham gia các hoạt động thực tiễn. Đây chính là sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa “đức” và “tài” trong xây dựng đội ngũ cán bộ nói chung, đội ngũ nhà giáo nói riêng. Bên cạnh tiêu chí về đức là phải kiểu mẫu về mọi mặt, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu đội ngũ nhà giáo cũng phải thạo nghề, không ngừng học tập, rèn luyện nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ được giao.
Đội ngũ nhà giáo phải luôn nêu cao tính Đảng, có phương pháp, tác phong làm việc đúng đắn, khoa học, có tính kế hoạch cao, cụ thể, tỉ mỉ, nói đi đôi với làm, lý luận gắn liền với thực tiễn, có tác phong dân chủ sâu sát, gần gũi học trò… Tất cả hoạt động của đội ngũ nhà giáo trong sự nghiệp giáo dục đều phải góp phần vào hiện thực hóa đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước trong thực tiễn đời sống, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, xây dựng cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc cho nhân dân. Phải đấu tranh kiên quyết với những biểu hiện tiêu cực làm tổn hại đến lợi ích của Đảng, Nhà nước và nhân dân; áp đặt ý muốn chủ quan vào thực tiễn khách quan, tác phong làm việc quan liêu, đại khái, xa rời thực tiễn, bệnh thành tích trong giáo dục.
Bên cạnh đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng yêu cầu đội ngũ nhà giáo phải có thái độ học tập đúng đắn và không ngừng tự tu dưỡng, rèn luyện bản thân đáp ứng với mục tiêu, yêu cầu của nhiệm vụ giáo dục: “Người huấn luyện phải học thêm mãi thì mới làm được công việc huấn luyện của mình”10. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, phẩm chất chính trị của đội ngũ nhà giáo được tiến hành bằng nhiều con đường, trong đó giáo dục đóng vai trò chủ đạo. Để công tác giáo dục trở thành nền tảng vững chắc, mang lại kết quả cao thì bản thân đội ngũ nhà giáo cũng đóng vai trò rất quan trọng, họ phải tự giác biến quá trình giáo dục thành tự giáo dục, tự rèn luyện bản thân. Đội ngũ nhà giáo cần tự học tập, nghiên cứu nâng cao trình độ lý luận chính trị, không ngừng bồi dưỡng nhãn quang chính trị nhạy bén trước những vận động, biến đổi của thực tiễn; tiếp thu những tri thức mới trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội; đây là điều kiện thuận lợi để đội ngũ nhà giáo tự tin hơn trong quá trình hoạt động sư phạm và phát triển đầy đủ các phẩm chất, năng lực cần có của bản thân để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ giáo dục, đào tạo trong tình hình mới.
3. Kết luận
Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng chỉ rõ: “đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát triển con người”11, đồng thời nhấn mạnh: “Thực hiện đồng bộ các cơ chế, chính sách và giải pháp để cái thiện mức sống, nâng cao trình độ và chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục”12. Hiện nay, tình hình trong nước và thế giới đã có nhiều thay đổi song những quan điểm của tư tưởng Hồ Chí Minh về phẩm chất chính trị của nhà giáo luôn là cơ sở, nền tảng tư tưởng quan trọng để Đảng ta hoạch định đường lối, phương châm phát triển nguồn nhân lực, xây dựng đội ngũ nhà giáo vừa “hồng”, vừa “chuyên”. Những tư tưởng đó đã góp phần quan trọng vào việc bồi dưỡng, nâng cao phẩm chất, năng lực của đội ngũ nhà giáo, thực hiện thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ giáo dục, đào tạo dưới sự lãnh đạo của Đảng qua các thời kỳ cách mạng. Đồng thời, đó cũng là nguồn động lực để cổ vũ, động viên và là tiêu chuẩn để đội ngũ nhà giáo tiếp tục tu dưỡng, rèn luyện, phấn đấu và phát triển về phẩm chất, năng lực của bản thân.
Chú thích:
1, 3, Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 14. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, 2011, tr. 402, 403.
2. Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 11. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, 2011, tr. 595.
4, 6, 7, 8, 9. Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 12. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, 2011, tr. 268, 269, 271, 271, 269.
5. Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 10. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, 2011, tr. 185 – 186.
10. Hồ Chí Minh toàn tập. Tập 6. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, 2011, tr. 356.
11, 12. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2021, tr. 136, 139.
