PGS.TS. Vũ Hồng Vận
Trường Đại học Giao thông vận tải, Hà Nội
ThS. Hồ Đức Hiệp
Phân hiệu Học viện Hành chính Quốc gia tại TP. Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa học đường trong các trường đại học là điều kiện cần thiết để thực hiện tốt mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo sinh viên có đủ đức, đủ tài, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp đổi mới và xu thế hội nhập quốc tế hiện nay. Bài viết phân tích thực trạng, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh trong thời gian tới1.
Từ khóa: Nâng cao hiệu quả; giáo dục văn hóa học đường; sinh viên; trường đại học; TP. Hồ Chí Minh.
1. Đặt vấn đề
Tại Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo và Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 09/6/2014 Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước đã xác định nhiệm vụ cấp thiết: “xây dựng văn hóa con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu của giai đoạn phát triển mới”. Đây là một trong những nhiệm vụ cơ bản, trọng tâm và trụ cột của công cuộc đổi mới toàn diện ở nước ta hiện nay, trách nhiệm trước hết thuộc về ngành Giáo dục, nhất là giáo dục đại học. Để thực hiện tốt nhiệm vụ đó, một trong những biện pháp quan trọng là xây dựng hệ thống các trường đại học thật sự trở thành môi trường văn hóa lành mạnh, làm cho những giá trị, chuẩn mực, hành vi văn hóa thấm sâu và chuyển hóa thành những phẩm chất và năng lực tốt đẹp trong sinh viên, định hình nên nhân cách sinh viên phù hợp với mục tiêu giáo dục và đào tạo, đáp ứng được yêu cầu của xã hội và thực hiện nhiệm vụ xây dựng, phát triển văn hóa, con người Việt Nam theo chủ trương, chính sách của Đảng.
Cùng với quá trình đổi mới nội dung, phương pháp, các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh đã đẩy mạnh hoạt động giáo dục văn hóa học đường, tạo những chuyến biến tốt đẹp trong việc rèn luyện phẩm chất đạo đức, tôn sư trọng đạo, tích cực, chủ động, sáng tạo, dám nghĩ dám làm… trong sinh viên. Những kết quả đạt được đã góp phần tạo ra thế hệ trẻ “vừa hồng”, “vừa chuyên”, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, vào tương lai của đất nước. Tuy nhiên, hoạt động giáo dục văn hóa học đường vẫn còn bộc lộ một số tồn tại, hạn chế và cần phải có những biện pháp khắc phục.
2. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
2.1. Cơ sở lý thuyết
Năm 1871, E.B. Tylor (2001) đưa ra định nghĩa: “Văn hóa hay văn minh, theo nghĩa rộng về tộc người học, nói chung gồm có tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, tập quán và một số năng lực và thói quen khác được con người chiếm lĩnh với tư cách một thành viên của xã hội”2.
F. Boas (1921) định nghĩa: “Văn hóa là tổng thể các phản ứng tinh thần, thể chất và những hoạt động định hình nên hành vi của cá nhân cấu thành nên một nhóm người vừa có tính tập thể vừa có tính cá nhân trong mối quan hệ với môi trường tự nhiên của họ, với những nhóm người khác, với những thành viên trong nhóm và của chính các thành viên này với nhau”3.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặt ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa”4.
Từ những quan điểm trên, có thể thấy, văn hóa chính là nấc thang đưa con người vượt lên trên những loài động vật khác; văn hóa là sản phẩm do con người tạo ra trong quá trình lao động nhằm mục đích sinh tồn.
Văn hóa học đường là một thuật ngữ khoa học còn khá mới mẻ nhưng lại đang là một vấn đề thực tiễn có tính cấp thiết, nhận được sự quan tâm của xã hội và của những nhà quản lý giáo dục. Theo Phạm Minh Hạc (2012): “Văn hóa học đường là hệ các chuẩn mực, giá trị giúp các cán bộ quản lí nhà trường, các thầy cô, các vị phụ huynh và các em sinh viên có các cách thức suy nghĩ, tình cảm, hành động tốt đẹp”5.
Theo Nguyễn Hải Giang (2010): “Văn hóa học đường là một môi trường hoạt động đặc biệt của con người, mang tính xã hội và lịch sử. Tùy theo triết lý giáo dục của từng thời đại hoặc của từng quốc gia mà người ta có thể xây dựng những cấu trúc khác nhau của văn hóa học đường”6.
Theo Đào Duy Quát: “Văn hóa học đường là hệ thống các giá trị chuẩn mực được kiến tạo và không ngừng hoàn thiện qua các quá trình tương tác ứng xử giữa nhà quản lý giáo dục, cán bộ giảng viên, giáo viên, học sinh sinh viên và các cộng đồng với nhau trong hoạt động dạy và học, trong các hoạt động của các tổ chức chính trị – xã hội trong trường học và trong các hoạt động ngoại khóa nhằm giáo dục, bồi dưỡng, xây dựng thế hệ trẻ trong các nhà trường phát triển toàn diện nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật, tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc, lương tâm trách nhiệm của mỗi người với bản thân mình, với gia đình, cộng đồng, xã hội và đất nước”7.
Giáo dục văn hóa học đường là một trong những nội dung quan trọng của giáo dục. Nó đảm nhiệm việc giáo dục hệ thống tri thức các giá trị văn hóa học đường cần thiết cho người học để biến nó thành ý thức, thái độ và hành vi cá nhân, phù hợp với chuẩn mực nhà trường, chuẩn mực xã hội và thời đại. Từ quan niệm về giáo dục nói chung và nội dung của văn hóa học đường có thể hiểu: giáo dục văn hóa học đường là một quá trình tác động từ phía chủ thể giáo dục văn hóa học đường đến đối tượng được giáo dục, nhằm trang bị cho người học những tri thức, kỹ năng, thái độ, hành vi ứng xử, góp phần phát triển nhân cách phù hợp với mục tiêu đào tạo của nhà trường.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Nhóm tác giả thực hiện phương pháp nghiên cứu định lượng với công cụ khảo sát bằng bảng hỏi đối với số lượng 135 người là cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên, sinh viên ở một số trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh. Dữ liệu định lượng được mã hóa và xử lí bằng phần mềm Excel và SPSS 21.0 với kỹ thuật thống kê mô tả. Thời gian thực hiện khảo sát từ tháng 02/2024 đến tháng 5/2024.
Để thuận tiện cho việc đánh giá, phân tích số liệu hợp lý và khoa học, các thông tin thu thập được từ phiếu khảo sát thực trạng được quy ước dựa vào giá trị trung bình trong thang đo Likert 5 với mức giá trị khoảng cách = (Maximum – Minimum)/n = (5 – 1)/5 = 0,8. Các giá trị trung bình trong thang đo được quy ước: từ 1,00 – 1,80: Không cần thiết/Không quan trọng/Hoàn toàn không đồng ý; từ 1,81-2,60: Ít cần thiết/Ít quan trọng/Không đồng ý; từ 2,61 – 3,40: Khá cần thiết/Khá quan trọng/Đồng ý một phần; từ 3,41 – 4,20: Cần thiết/Quan trọng/Đồng ý; từ 4,21 – 5,00: Rất cần thiết/Rất quan trọng/Rất đồng ý.
3. Kết quả nghiên cứu
Thứ nhất, thực trạng vị trí, vai trò của hoạt động giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh
Để đánh giá vị trí, vai trò của hoạt động giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, tác giả thực hiện khảo sát 5 nội dung, bao gồm: (1) Giáo dục văn hóa học đường là một yếu tố bảo đảm và nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo; (2) Giáo dục văn hóa học đường có ý nghĩa quan trọng của quá trình phát triển nhân cách; (3) Giáo dục thế hệ trẻ trở thành những con người sống có hoài bão, có ước mơ, có lý tưởng tốt đẹp; (4) Giáo dục văn hóa học đường giúp các thành viên trong nhà trường chia sẻ với nhau những kinh nghiệm và kiến thức, phát triển khả năng hợp tác giữa các thành viên trong mọi lĩnh vực hoạt động của nhà trường; (5) Giáo dục văn hóa học đường là tạo ra những nét đẹp trong hành vi của sinh viên đối với các mối quan hệ thầy,trò, bạn bè và môi trường xung quanh.
Kết quả khảo sát với tổng trung bình = 3.83 nằm trong khoảng 3.41-4.20 tương đương với mức đánh giá “Đồng ý”. Xem xét từng nội dung khảo sát cho thấy, ở mỗi nội dung khảo sát đều nằm trong khoảng 3.41-4.20, như vậy các nội dung cũng đều nằm ở mức “Đồng ý”. Không có nội dung nào nằm trong khoảng 4.21-5.0 (mức “Rất đồng ý”) và cũng không có nội dung nào nằm trong khoảng 2.61-3.40 (mức “Đồng ý một phần”). Tuy nhiên, xét cụ thể ở từng mức đánh giá thì ở cả 5 nội dung khảo sát, đều có người “Hoàn toàn không đồng ý” về vị trí, vai trò của vị trí, vai trò của hoạt động giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, trung bình là 1.00 (chiếm 20.74%); số người “Không đồng ý” trung bình là 14.40 chiếm (chiếm 10.67%); “Đồng ý một phần”, trung bình 23.40 (chiếm 17.33%). Mức đánh giá tập trung cao nhất là “Đồng ý”, trung bình 63.40 (chiếm 46.96%; còn “Rất đồng ý”, trung bình 32.80 (chiếm 24.30%).
Thứ hai, thực trạng nội dung giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh
Để đánh giá thực trạng nội dung giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, tác giả thực hiện khảo sát 5 nội dung, bao gồm: (1) Giáo dục tự giác chấp hành kỷ luật, sinh viên thực hiện tốt nội quy, quy chế, những cam kết của nhà trường, thực hiện những quy định, coi trọng nề nếp của nhà trường, nghiêm chỉnh chấp hành nội quy, quy định của trường đề ra; (2) Giáo dục tinh thần trách nhiệm giữ gìn, bảo vệ và sử dụng an toàn, tiết kiệm, có hiệu quả tài sản của nhà trường; (3) Giáo dục sinh viên tích cực tham gia các hoạt động phong trào của nhà trường, các phong trào thi đua, các hoạt động đoàn thể, các hoạt động chính trị – xã hội; (4) Giáo dục văn hóa học đường là giáo dục hành vi tốt cho sinh viên: mỗi người phải luôn chăm chỉ, trung thực, giản dị, hòa đồng với mọi người, không nói tục chửi bậy, khi làm sai không bảo thủ, sẵn sàng nhận lỗi và sửa lỗi, ham học hỏi, cầu tiến, say mê học tập để trở thành công dân có ích; (5) Khích lệ chuyên cần trong học tập; thúc đẩy ở sinh viên niềm say mê, thích thú học tập; đi học đầy đủ, đúng giờ; chuẩn bị đầy đủ sách, vở, đồ dùng học tập; chăm chỉ học tập, tập trung lắng nghe giờ giảng của thầy, cô giáo; học hỏi, hăng hái phát biểu ý kiến khi thảo luận; sáng tạo khi tham gia làm bài tập.
Kết quả khảo sát với tổng trung bình = 3.73, nằm trong khoảng 3.41-4.20, đạt mức độ “Quan trọng”. Điều này cho thấy, nội dung, chương trình hoạt động giáo dục văn hóa học đường sinh viên các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh đã được quan tâm, chú ý. Tuy nhiên, vẫn có một số ý kiến đánh giá là “Không quan trọng” với trung bình người đánh giá = 2.80 (chiếm 2.07%; “Ít quan trọng” với trung bình người đánh giá = 15.80; (chiếm 11.70%); “Khá quan trọng” với trung bình người đánh giá = 24.80 (chiếm 18.37%). Trong đó, nội dung được đánh giá cao nhất là “Quan trọng” với trung bình người đánh giá = 63.60 (chiếm 47.11%); “Rất quan trọng” với trung bình người đánh giá = 28.00 (chiếm 20.74%).
Thứ ba, phương pháp, hình thức giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh
Để đánh giá phương pháp và hình thức giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, tác giả thực hiện khảo sát 5 nội dung, bao gồm: (1) Các hoạt động ngoại khóa, giao lưu, tọa đàm, sinh hoạt chưa được tổ chức thường xuyên, nội dung phong phú, mang tính thực tế và có chất lượng, hiệu quả cao; (2) Các trường đã tổ chức các hoạt động nhằm phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc; (3) Tổ chức các phong trào thi đua, các hoạt động đoàn thể, các hoạt động chính trị – xã hội nhân các ngày lễ lớn của trường và của đất nước; (4) Tích cực tổ chức: Chiến dịch “ánh sáng văn hóa”, “Mùa hè xanh”, các phong trào “sinh viên tình nguyện”, “Hiến máu nhân đạo”, “Mùa hè hồng”, “Tiếp sức mùa thi”,… huy động sinh viên tham gia; (5) Tổ chức lồng ghép kiến thức giáo dục văn hóa học đường vào các môn như giáo dục lý luận chính trị, sinh hoạt chính trị, hội thảo theo chuyên đề, kỷ niệm những ngày lễ lớn của đất nước, hay những ngày truyền thống của nhà trường.
Kết quả khảo sát với tổng trung bình = 3.69, nằm trong khoảng 3.41-4.20, được đánh giá là “Thường xuyên”. Trong các nội dung được khảo sát, nội dung “Các hoạt động ngoại khóa, giao lưu, tọa đàm, sinh hoạt chưa được tổ chức thường xuyên, nội dung phong phú, mang tính thực tế và có chất lượng, hiệu quả cao” được xếp “hạng 1”, điểm trung bình đánh giá cao nhất = 3.81. Kết quả khảo sát cũng cho thấy, 4 nội dung còn lại đều được đánh giá là “Thường xuyên”. Tuy nhiên, trong các nội dung vẫn còn có những ý kiến đánh giá là “Không thường xuyên” hoặc “Ít thường xuyên”.
4. Kết luận và khuyến nghị giải pháp
Giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên các trường đại học là việc làm cần thiết, có tính cấp bách, đòi hỏi sự chung tay của nhà trường, gia đình và xã hội. Trước những tác động xấu của các trào lưu văn hóa độc hại, những quan điểm sai trái, phản động của các thế lực thù địch cùng xu thế chuyển đổi số, hội nhập quốc tế hiện nay, ngoài việc trang bị các kiến thức, sự hiểu biết, các công cụ nhận thức sẽ giúp sinh viên tạo ra “kháng thể” cần thiết chống lại các luồng tư tưởng độc hại; đồng thời phản bác lại các luận điệu xuyên tạc của các lực lượng thù địch.
Qua kết quả nghiên cứu khảo sát cho thấy, thời gian qua, giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên đã được các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh quan tâm, đầu tư nhiều công sức, nhân lực và nguồn tài chính. Tuy nhiên, hoạt động này cũng đã bộc lộ một số hạn chế như: (1) Vẫn còn một số cán bộ quản lý, giáo viên và sinh viên chưa đánh giá đúng tầm quan trọng, vị trí, vai trò của giáo dục văn hóa học đường trong giáo dục toàn diện sinh viên; (2) Nội dung giáo dục văn hóa học vẫn còn thiếu một số nội dung gắn kết với truyền đạt kiến thức, kỹ năng và hình thành thái độ đúng đắn cho sinh viên; (3) Phương pháp và hình thức giáo dục văn hóa học đường đã được đa dạng hóa nhưng vẫn còn những phương pháp giáo dục thiếu tính sáng tạo, chưa tạo ra sự hứng thú, gây ra sự nhàm chán trong quá trình học tập của sinh viên.
Để nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên các trường đại học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, cần thực hiện tốt các nhóm giải pháp sau:
Thứ nhất, đối với các trường đại học. Rà soát, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, văn bản ban hành của nhà trường về công tác giáo dục văn hóa học đường bảo đảm bám sát và đồng bộ với chương trình giáo dục của nhà trường. Tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, vận động, tổ chức các lớp bồi dưỡng nhằm nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên, sinh viên trong trường về vị trí, vai trò của giáo dục văn hóa học đường trong đổi mới toàn diện nền giáo dục; nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường, xây dựng môi trường văn hóa giáo dục lành mạnh. Ngoài ra, cần xây dựng kế hoạch chi tiết và chỉ đạo tiếp tục thực hoạt động giáo dục văn hóa học đường trong bối cảnh mới.
Thứ hai, đối với giảng viên, nhân viên. Đa dạng hóa nội dung, phương pháp, hình thức trong hoạt động giảng dạy và hoạt động văn hóa – văn nghệ, thể dục – thể thao đáp ứng nhu cầu hưởng thụ các giá trị văn hóa, tinh thần của mọi sinh viên trong nhà trường, tạo sự lan tỏa với cộng đồng xã hội. Tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao, vui chơi, giải trí cho sinh viên phù hợp với đặc điểm riêng biệt của từng trường đại học. Bên cạnh đó, không ngừng học tập, bồi dưỡng, nâng cao trình độ, kỹ năng và phương pháp sư phạm; học hỏi kinh nghiệm đồng nghiệp ở trong trường và giao lưu với các trường bạn về kỹ năng và phương pháp sư phạm trong quá trình thực hiện giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên. Bản thân mỗi giáo viên cần thiết kế nội dung, chương trình hoạt động giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên một cách khoa học, sáng tạo phù hợp với đặc điểm của từng trường.
Thứ ba, đối với sinh viên. Bản thân mỗi sinh viên cần không ngừng học tập, rèn luyện, nâng cao trình độ kiến thức, năng lực tư duy, kỹ năng mềm để không ngừng tự hoàn thiện bản thân mỗi ngày. Tham gia tích cực vào các câu lạc bộ học thuật, câu lạc bộ xã hội, cộng đồng để tu dưỡng và rèn luyện bản thân. Chủ động, tích cực tham gia các hoạt động về giáo dục văn hóa học đường do giáo viên và nhà trường tổ chức, trở thành thành viên tích cực của các hoạt động.
Thứ tư, đối với các tổ chức Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên nhà trường. Cần phát huy vai trò là lực lượng tiên phong, nòng cốt trong tập hợp sinh viên; là nơi tập hợp đông đảo đội ngũ sinh viên tham gia các phong trào văn hóa, thể thao, hoạt động xã hội, tình nguyện… Năng động, sáng tạo trong việc kết nối với các lực lượng xã hội khác, như: chính quyền địa phương, các doanh nghiệp nhằm huy động nguồn lực xã hội cho các hoạt động giáo dục văn hóa học đường của nhà trường. Xây dựng kế hoạch, chương trình, kiến nghị nhà trường thành lập các câu lạc bộ, đội nhóm liên quan đến hoạt động giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên.
Chú thích:
1. Nghiên cứu này được tài trợ bởi Trường Đại học Giao thông vận tải trong đề tài mã số T2024-PHII_KHCB-002.
2. E.B. Tylor (2001). Văn hóa nguyên thủy (Huyền Giang dịch), NXB Văn hóa Nghệ thuật, Hà Nội, tr. 13.
3. F. Boas (1921). Primitive Minds – Trí óc của người nguyên thủy. (Ngô Phương Lan dịch). NXB Từ Điển, Hà Nội, tr. 149.
4. Hồ Chí Minh toàn tập (1995). Tập 3. H. NXB. Chính trị Quốc gia, tr. 431.
5. Phạm Minh Hạc (2012). Văn hóa và văn hóa học đường: Giáo dục giá trị xây dựng văn hóa học đường. H. NXB Thanh niên, tr. 189.
6. Nguyễn Hải Giang (2010). Văn hóa học đường – cấu trúc và quan hệ. Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật số 315, tháng 9/2010.
7. Đào Duy Quát (2022). Xây dựng văn hóa học đường, góp phần xây dựng và phát triển văn hóa con người Việt Nam. https://dangcongsan.vn/tieu-diem/xay-dung-van-hoa-hoc-duong-gop-phan-xay-dung-va-phat-trien-van-hoa-con-nguoi-viet-nam-618141.html.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội. Tài liệu hội nghị: “Đẩy mạnh xây dựng văn hóa học đường”. Hà Nội, tháng 8/2022.
2. Lê Thu Nguyệt (2024). Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về nội dung dạy học của nhà giáo – cơ sở để đổi mới nội dung giáo dục – đào tạo ở Việt Nam hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/06/11/quan-diem-cua-chu-tich-ho-chi-minh-ve-noi-dung-day-hoc-cua-nha-giao-co-so-de-doi-moi-noi-dung-giao-duc-dao-tao-o-viet-nam-hien-nay.
3. Nguyễn Thị Quê (2024). Giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục giá trị đạo đức truyền thống cho sinh viên đại học hiện nay – nghiên cứu trường hợp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/06/18/giai-phap-nang-cao-chat-luong-giao-duc-gia-tri-dao-duc-truyen-thong-cho-sinh-vien-dai-hoc-hien-nay-nghien-cuu-truong-hop-tai-truong-dai-hoc-su-pham-ky-thuat-hung-yen.
4. A.L. Kroeber & Kluckhohn, Culture (1952). A critical review of concepts and definitions. Vintage Books, A Division of Random House, New York, p. 357.
5. UNESCO (2002). http://www.unesco.org/education/imld_2002/unversal_decla.shtml. Truy cập ngày 24/4/2024.