Xu hướng phát triển của lĩnh vực kế toán trong nền kinh tế số

ThS. Đinh Thị Ngọc Oanh
Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông, Đại học Thái Nguyên

(Quanlynhanuoc.vn) – Lĩnh vực kế toán chịu tác động mạnh mẽ từ cách mạng công nghiệp 4.0 và xu hướng chuyển đổi số. Các công nghệ trong chuyển đổi số giúp quy trình kế toán được thực hiện theo thời gian thực, nhanh chóng, mọi lúc, mọi nơi và bảo đảm tính bảo mật. Bài viết đề cập đến các xu hướng phát triển của lĩnh vực kế toán trong nền kinh tế số, gồm xu hướng sử dụng công nghệ thông tin, tính toàn cầu hóa với tiến trình phát triển, thay đổi tất yếu của ngành Kế toán trong thời đại công nghệ số chiếm lĩnh trên mọi ngành, lĩnh vực.

Từ khóa: Kế toán; chuyển đổi số; kinh tế số; công nghệ; xu hướng.

1. Đặt vấn đề

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 làm cho nền kinh tế số trở thành xu hướng chủ đạo trong phát triển kinh tế của nhiều quốc gia. Trong lĩnh vực kế toán, việc ứng dụng các công nghệ số cũng đang dần trở thành một yêu cầu tiên quyết để các doanh nghiệp đáp ứng được với sự thay đổi của thị trường và cải tiến quy trình làm việc. Tuy nhiên, việc áp dụng các công nghệ số trong lĩnh vực kế toán không chỉ đơn giản là sử dụng các phần mềm kế toán mà còn đòi hỏi các kế toán viên phải có kiến thức chuyên môn vững vàng về các công nghệ mới, như: AI, Blockchain, Big Data, IoT và nhiều công nghệ tiên tiến khác.

Dựa trên đặc điểm của hoạt động kế toán là tính chính xác và tính tin cậy; tuân thủ quy định pháp lý; bảo mật thông tin; sự liên kết và tính liên đới thì việc chuyển đổi số trong lĩnh vực kế toán là rất quan trọng. Từ yêu cầu đối với việc chuyển đổi số trong lĩnh vực kế toán, việc tìm hiểu về xu hướng phát triển của lĩnh vực kế toán trong nền kinh tế số là rất cần thiết. Dự đoán, phân tích các xu hướng phát triển của lĩnh vực kế toán trong nền kinh tế số giúp chúng ta chuẩn bị sẵn sàng các nguồn lực cho những bước chuyển mới của lĩnh vực này trong thời gian tới.

2. Chuyển đổi số và kinh tế số trong lĩnh vực kế toán

Theo Thomas M. Siebel (2019)1, chuyển đổi số bao gồm sự kết hợp của bốn công nghệ đột phá: Cloud Computing, Big Data, IoT và AI. Sự kết hợp này mở rộng phạm vi hoạt động và tầm ảnh hưởng của chuyển đổi số. Nghiên cứu của Ustundag và Cevikcan (2018)2 chỉ ra rằng, kỷ nguyên chuyển đổi hiện tại không chỉ thay đổi các quy trình kinh doanh cơ bản mà còn nhấn mạnh vào việc phát triển các sản phẩm tương tác thông minh thông qua các mô hình kinh doanh hướng tới dịch vụ. 

Tại Việt Nam, chuyển đổi số được xem là bước phát triển tiếp nối từ quá trình tin học hóa, được thúc đẩy nhờ những tiến bộ đột phá trong công nghệ, đặc biệt là công nghệ số. Quá trình này đại diện cho sự thay đổi toàn diện trong cách sống, cách làm việc và phương thức sản xuất của cá nhân và tổ chức dựa trên nền tảng công nghệ số.

Chuyển đổi số trong lĩnh vực kế toán là quá trình áp dụng các công nghệ số, như: Big Data, IoTvà Cloud Computing vào các nghiệp vụ kế toán nhằm tự động hóa quy trình, giúp các nghiệp vụ này được triển khai một cách nhanh chóng và hiệu quả. Những lợi ích của chuyển đổi số trong lĩnh vực kế toán có thể được nhận diện qua các khía cạnh sau:

(1) Chuyển đổi số đẩy mạnh việc ứng dụng các công nghệ hiện đại từ cách mạng công nghiệp 4.0 vào các quy trình tính toán, xử lý giấy tờ, chăm sóc khách hàng và marketing của ngành Kế toán nhằm nâng cao năng suất và hiệu quả của hoạt động kế toán. 

Theo John Peter Krahel (2012)3, việc sử dụng công nghệ số trong quản lý thiết bị giúp giảm bớt gánh nặng cho kế toán viên trong việc giám sát sản xuất, kiểm soát chi phí và tính giá thành sản phẩm. Đồng thời, sự tiến bộ của công nghệ cao đã tạo ra nhiều công cụ và phần mềm hiện đại, tự động hóa nhiều công việc mà trước đây con người đảm nhiệm. Nhờ đó, thông tin có thể được lưu trữ theo thời gian thực với dung lượng lớn mà không bị giới hạn, thậm chí công nghệ còn có khả năng xử lý các nghiệp vụ kế toán phức tạp. Nghiên cứu của Đặng Văn Thanh (2018)4 cũng chỉ ra rằng, việc sử dụng chứng từ điện tử thay vì kiểm tra hồ sơ giấy, xử lý trực tiếp trên các phần mềm tin học hóa sẽ làm cho việc phân loại chứng từ, ghi sổ kế toán và xử lý nghiệp vụ trở nên đơn giản hơn, qua đó giảm thiểu đáng kể chi phí quản lý cho doanh nghiệp.

(2) Chuyển đổi số nâng cao tính hữu ích của hệ thống thông tin kế toán.

Việc ứng dụng công nghệ số trong kế toán sẽ tăng cường tính hiệu quả của hệ thống thông tin kế toán, cho phép người sử dụng báo cáo đồng thời phân tích dữ liệu và đưa ra quyết định kinh doanh. Các hệ thống thông minh, Robot và công cụ AI sẽ thay thế con người bằng các thực thể mềm, cải thiện tính tuân thủ và giảm thiểu các quyết định chủ quan. Shawnie Kruskopf (2019)5 nhấn mạnh, dữ liệu tài chính kế toán sẽ được cập nhật theo thời gian thực thay vì kiểm tra định kỳ, giúp tự động hóa quy trình kiểm toán và sử dụng các công cụ tiên tiến để phát hiện rủi ro và gian lận.

(3) Chuyển đổi số thúc đẩy sự đổi mới trong quản lý và hoạt động kế toán.

Mô hình kinh doanh có thể được tự động hóa, tối ưu hóa và tiêu chuẩn hóa trên phạm vi toàn cầu nhờ hệ thống kỹ thuật số. Chuyển đổi số toàn diện sẽ thay đổi các kênh và phương thức huy động vốn, cách tiếp cận vốn, quy trình kế toán và tổ chức thông tin kế toán. Đồng thời, sự phát triển của tiền kỹ thuật số và tiền điện tử buộc các tổ chức tài chính và ngân hàng phải thay đổi phương thức thanh toán, điều chỉnh chức năng tiền tệ và cách thức thực hiện chính sách tài chính.

(4) Chuyển đổi số bảo đảm tính toàn vẹn của hồ sơ tài chính.

Theo nghiên cứu của Jun Dai và cộng sự (2016)6, Blockchain được coi là một sổ cái phân quyền với khả năng ghi nhận và xác thực các giao dịch, bảo đảm hồ sơ kế toán không thể bị chỉnh sửa hoặc thay đổi sau khi đã được ghi vào Blockchain. Thông tin kế toán được cập nhật liên tục, lưu trữ trên cơ sở dữ liệu lớn theo thời gian thực, trong khi kiểm soát nội bộ giúp bảo đảm việc giám sát và đề ra chính sách bảo mật dữ liệu hiệu quả.

Mặc dù có nhiều lợi ích, chuyển đổi số cũng đặt ra những thách thức cần được giải quyết. Một vấn đề trong đó chính là sự bảo mật và riêng tư của dữ liệu. Khi thông tin tài chính trở nên số hóa và liên kết mạnh mẽ hơn, bảo vệ dữ liệu nhạy cảm trở thành vấn đề cốt lõi. Các chuyên gia kế toán cần áp dụng các biện pháp bảo mật hiệu quả để phòng chống các rủi ro xâm nhập và bảo đảm tuân thủ các quy định về bảo vệ dữ liệu. Thách thức khác nằm ở việc cần tiếp tục phát triển chuyên môn. Chuyển đổi số đòi hỏi các chuyên gia phải thu thập kiến thức và kỹ năng mới để sử dụng hiệu quả các công nghệ số và điều hướng qua các vấn đề phức tạp của kinh tế số. Việc học suốt đời và theo kịp công nghệ mới là điều cần thiết để duy tri tính ứng dụng trong lĩnh vực kế toán.

Chuyển đổi số và kinh tế số đã tác động sâu sắc đến lĩnh vực kế toán. Bằng cách tận dụng công nghệ số, chúng ta có thể nâng cao tính chính xác, hiệu quả và tính liên quan của các hoạt động kế toán trong thế giới số linh động và nhanh chóng.

3. Xu hướng phát triển của lĩnh vực kế toán trong nền kinh tế số

Thứ nhất, xu hướng sử dụng công nghệ thông tin mới trong kế toán.

Việc áp dụng rộng rãi công nghệ số tạo ra cơ hội để nâng cao năng suất, tiếp cận kiến thức mới và thúc đẩy việc triển khai các sáng kiến đổi mới. Giống như các thị trường mới nổi khác, chuyển đổi số là một xu hướng tất yếu đối với nền kinh tế Việt Nam trong những năm gần đây. Việt Nam đã thành công trong việc nắm bắt cơ hội từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số đã làm rõ các mô hình và động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế và lĩnh vực kế toán cũng không nằm ngoài xu hướng này. Điều này đặt ra một thách thức cho các kế toán viên để cập nhật và áp dụng các công nghệ mới nhất để nâng cao tính chính xác và hiệu quả của thông tin kế toán, đồng thời bảo đảm tính bảo mật và tính toàn vẹn của các thông tin kế toán.

Các xu hướng chính trong việc ứng dụng công nghệ thông tin mới trong kế toán gồm:

(1) Ứng dụng phần mềm kế toán: công nghệ thông tin đã nâng cao sự tiện lợi và hiệu quả khi sử dụng phần mềm kế toán. Những phần mềm này tự động hóa các quy trình kế toán cơ bản, giúp tiết kiệm thời gian và giảm thiểu lỗi. Chúng cũng cung cấp các chức năng phân tích và báo cáo tài chính, tạo điều kiện cho người dùng có cái nhìn tổng quan về tình hình tài chính của doanh nghiệp.

(2) Ứng dụng công nghệ Cloud Computing: công nghệ này đã thay đổi cách lưu trữ và truy cập dữ liệu trong lĩnh vực kế toán, cung cấp khả năng truy cập từ xa và linh hoạt hơn cho các tài liệu kế toán. Thay vì phải dựa vào hệ thống máy chủ nội bộ, người dùng có thể lưu trữ dữ liệu trên các dịch vụ đám mây, cho phép truy cập từ xa và chia sẻ dữ liệu một cách dễ dàng và an toàn.

(3) Sử dụng phân tích dữ liệu: công nghệ thông tin đã tạo ra khả nâng phân tích dữ liệu mạnh mẽ trong lĩnh vực kế toán. Các công cụ phân tích dữ liệu giúp người dùng khảo sát các yếu tố tài chính và nhận diện các mô hình, xu hướng, cũng như thông tin quan trọng từ các tập dữ liệu lớn. Phân tích dữ liệu cũng giúp cải thiện quá trình kiểm toán bằng cách tìm kiếm dấu hiệu gian lận và lỗi.

(4) Sử dụng công nghệ Blockchain: công nghệ này đang được khám phá và áp dụng trong lĩnh vực kế toán. Blockchain cung cấp một hệ thống phân tán và bảo mật cho việc ghi lại giao dịch tài chính. Điều này giúp cải thiện tính toàn vẹn và đáng tin cậy của thông tin tài chính và giám thiểu khả năng gian lận.

(5) Sử dụng AI: AI đã có sự ảnh hưởng đáng kể trong lĩnh vực kế toán. AI có khả năng tự động hóa các nhiệm vụ kế toán lặp đi lặp lại, chẳng hạn như xử lý hóa đơn và quản lý sổ sách. Bên cạnh đó, AI cũng có thể được áp dụng để dự đoán các xu hướng tài chính và cung cấp các phân tích hỗ trợ cho việc ra quyết định.

Xu hướng sử dụng công nghệ thông tin trong kế toán nhằm tối ưu hóa quy trình, tăng cường khả năng phân tích và báo cáo, cải thiện tính toàn vẹn dữ liệu, tăng cường khả năng dự đoán và quản lý. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực này giúp tăng cường hiệu quả và giảm thiểu sai sót, đồng thời mở ra nhiều cơ hội mới cho các kế toán viên.

Thứ hai, xu hướng toàn cầu hóa trong kế toán.

Toàn cầu hóa là một xu hướng đang phát triển rất mạnh mẽ trong thế giới kinh doanh hiện nay. Điều này đặt ra một thách thức lớn đối với các chuyên gia khi phải đối mặt với các yêu cầu kế toán trên phạm vi toàn cầu.

(1) Đồng bộ hóa chuẩn mực kế toán: đồng bộ hóa chuẩn mực kế toán trên phạm vi toàn cầu là một yêu cầu cần thiết để bảo đảm tính toàn vẹn và chính xác của các thông tin kế toán. Việc đồng bộ hóa chuẩn mực này sẽ giúp các doanh nghiệp hoạt động trên phạm vi toàn cầu có thể đáp ứng các yêu cầu kế toán của các quy định pháp luật và các tiêu chuẩn kế toán quốc tế. Để đồng bộ hóa chuẩn mực kế toán, các quốc gia cần phải tham gia vào tổ chức quốc tế như Liên minh Kế toán Thế giới (IFAC) để tham gia đưa ra các tiêu chuẩn kế toán quốc tế. Các doanh nghiệp cũng cần phải bảo đảm các quy trình kế toán của họ tuân thủ các tiêu chuẩn này.

(2) Sử dụng các hệ thống kế toán trực tuyến: sử dụng các hệ thống kế toán trực tuyến là một trong những cách tăng cường tính toàn cầu hóa trong kế toán. Các hệ thống này cho phép các doanh nghiệp có thể quản lý các thông tin kế toán trực tuyến, với khả năng truy cập từ bất cứ đâu trên thế giới. Điều này cho phép các doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu kế toán toàn cầu một cách nhanh chóng và chính xác. Để sử dụng các hệ thống kế toán toán trực tuyến, các doanh nghiệp cần phải bảo đảm hệ thống của họ đáp ứng các tiêu chuẩn an ninh mạng và bảo mật thông tin, đồng thời bảo đảm tính toàn vẹn và chính xác của các thông tin kế toán.

(3) Đào tạo và phát triển nhân lực đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao tính toàn cầu hóa của kế toán. Các kế toán viên cần phải được đào tạo và phát triển về các tiêu chuẩn kế toán quốc tế, cũng như các quy định pháp luật và thị trường kinh doanh trên phạm vi toàn cầu. Để đào tạo và phát triển nhân lực trong lĩnh vực kế toán, các trường đại học và tổ chức đào tạo nên tập trung vào giảng dạy các tiêu chuẩn kế toán quốc tế và các công nghệ mới trong lĩnh vực kế toán. Các chuyên gia kế toán cẩn phải được đào tạo để trở thành những chuyên gia có thể đáp ứng các yêu cầu kế toán trên phạm vi toàn cầu một cách chính xác và hiệu quả. 

Trong bối cảnh tính toàn cầu hóa đang ngày càng trở nên quan trọng trong thế giới kinh doanh, đặc biệt trong lĩnh vực kế toán. Việc tăng cường tính toàn cầu hóa trong kế toán là điều cần thiết. Để đạt được điều này, các doanh nghiệp cần đồng bộ hóa chuẩn mực kế toán, sử dụng công nghệ thông tin, sử dụng các hệ thống kế toán trực tuyến và đào tạo phát triển nhân lực. Việc thực hiện các cách này sẽ giúp các kế toán viên có thể đáp ứng các yêu cầu kế toán trên phạm vi toàn cầu một cách nhanh chóng, chính xác và hiệu quả.

4. Kết luận

Sự thay đổi trong lĩnh vực kế toán trên cả khu vực và toàn cầu trong bối cảnh nền kinh tế số và hội nhập quốc tế là điều không thể tránh khỏi. Lĩnh vực kế toán sẽ có những biến chuyển về công cụ, phương tiện sử dụng, công nghệ áp dụng dưới những tác động của quá trình toàn cầu hóa, từ đó dẫn tới việc thay đổi cách thức làm việc và vai trò, nhiệm vụ của người làm kế toán. Để bảo đảm tính chính xác, đáng tin cậy, bảo mật và minh bạch của thông tin kế toán, các doanh nghiệp, đặc biệt là các công ty kế toán cần đầu tư vào công nghệ mới và phát triển nhân lực, tăng cường tính bảo mật và đáng tin cậy, tăng cường tính minh bạch và tính linh hoạt. Việc này không chỉ giúp cho người làm kế toán, doanh nghiệp và đơn vị đào tạo nâng cao hiệu quả và tính chính xác của các quy trình kế toán mà còn là một trong những nhân tố thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế nhanh và bền vững, bắt kịp sự tiên tiến trong ngành Kế toán thế giới.

Chú thích:
1. Thomas M. Siebel (2019). Chuyển đổi số (Digital Transformation). Phạm Anh Tuấn dịch, NXB Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh.
2. Alp Ustundag and Emre Cevikcan (2018). Industry 4.0: Managing Digital Transformation. Springer Series in Advanced Manufacturing. DOI: 10.1007/978-3-319- 57870-5.
3. John Peter Krahel (2012). On the Formalization of accounting Standards. A dissertation submitted to the Graduate School – Neward. Available at: https://rucore.libraries.rutgers.edu/rutgers-lib/38677/PDF/1/play/.
4. Đặng Văn Thanh (2018). Đổi mới quy trình kế toán trong thời đại công nghệ số. https://www.tinnhanhchungkhoan.vn/doi-moi-quy-trinh-ke-toan-trong-thoi-dai-cong-nghe-so-post195781.html
5. Shawnie Kruskopf, S., Lobbas, C., Meinander, H., Söderling, K., Eds. Martikainen M. and Lehner OM. (2019). Opportunities, Threats and the Human Factor. ACRN Oxford Journal of Finance and Risk Perspectives, 8(2019) Special Issue Digital Accounting, 1 – 15.
6. Jun Dai and Miklos A. Vasarhelyi (2016). Imagineering Audit 4.0. Journal of Emerging Technologies in Accounting, Spring 2016, 13(1), 1 – 15.
Tài liệu tham khảo:
1. Nguyễn Phước Bảo Ấn, Trần Anh Hoa, Phạm Trà Lam (2021). Định hướng phát triển chuyển đổi số. Book Chapter, pp. 1.157 – 1.200.
2. Vũ Ðức Chính (2020). Triển khai chiến lược kế toán Việt Nam: Kết quả và định hướng đến năm 2030. Tạp chí Tài chính, số tháng 4/2020.
3. Ðỗ Tất Cường (2020). Dự báo những xu hướng thay đổi trong lĩnh vực kế toán. Tạp chí Tài chính, số tháng 04/2020.
4. Nguyễn Thị Hoàn (2022). Giải pháp ứng dụng chuyển đổi số trong đào tạo và hành nghề kế toán tại Việt Nam. Tạp chí Công Thương – Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, số 12/2022.
5. Hay, David (2019). The Future of Auditing, Routledge.
6. Hoffman, Charles (2019). Accounting and Auditing in the Digital Age.