Nguyễn Ngọc Diệp
Trường Đại học Thành Đông
(Quanlynhanuoc.vn) – Kỹ năng tự học có vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình học tập của sinh viên cao đẳng, đại học. Tự học giúp người học hiểu sâu, mở rộng, củng cố và ghi nhớ bài học một cách vững chắc. Đồng thời, tự học giúp người học hình thành được tính tích cực, độc lập, tự giác trong học tập cũng như nghiên cứu khoa học. Bài viết đề cập thực trạng việc tự học các môn lý luận chính trị của sinh viên hiện nay, đánh giá những hạn chế, bất cập của việc tự học chưa hiệu quả và đưa ra một số giải pháp nhằm khơi dậy sự chủ động, sáng tạo của sinh viên; từ đó, giúp sinh viên có phương pháp tự học phù hợp và hiệu quả.
Từ khóa: Giải pháp; tự học; nâng cao năng lực; lý luận chính trị; sinh viên; trường cao đẳng; đại học.
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển không ngừng của công nghệ thông tin, việc nâng cao năng lực tự học đã trở thành một yêu cầu cấp thiết đối với sinh viên các trường cao đẳng, đại học hiện nay, đặc biệt là trong lĩnh vực lý luận chính trị. Các môn lý luận chính trị không chỉ cung cấp cho sinh viên kiến thức nền tảng về tư tưởng, chính trị, và các nguyên lý cơ bản của hệ thống chính trị mà còn giúp họ phát triển tư duy phản biện, khả năng phân tích và đánh giá các vấn đề xã hội một cách sâu sắc.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy, nhiều sinh viên hiện nay vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận và lĩnh hội nội dung của các môn lý luận chính trị. Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là sự thiếu hụt kỹ năng tự học. Theo khảo sát năm 2023 tại một số trường đại học ở Việt Nam, chỉ có khoảng 35% sinh viên đánh giá mình có động lực tự học cao đối với các môn lý luận chính trị, trong khi 40% sinh viên coi đây là môn phụ và chỉ học đối phó để qua môn1. Mặt khác, đa số sinh viên thường phụ thuộc quá nhiều vào giảng viên và tài liệu giảng dạy mà không chủ động tìm kiếm, khám phá kiến thức từ các nguồn tài liệu phong phú khác nhau. Bên cạnh đó, phương pháp giảng dạy truyền thống vẫn còn chiếm ưu thế, khiến cho việc tiếp cận lý thuyết trở nên khô khan và khó nhớ. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến kết quả học tập mà còn tác động đến khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn của sinh viên. Do đó, việc tìm ra các giải pháp nhằm nâng cao năng lực tự học các môn lý luận chính trị cho sinh viên là việc làm vô cùng cần thiết.
2. Vai trò của tự học đối với quá trình học tập, nhận thức các môn lý luận chính trị của sinh viên
Thứ nhất, tự học có vai trò quan trọng trong việc giúp sinh viên có cái nhìn mới về vị trí, vai trò của các môn lý luận chính trị; từ đó phát triển tư duy phản biện và khả năng áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Trong bối cảnh hiện nay, khi các vấn đề chính trị, xã hội ngày càng phức tạp, việc tự học không chỉ giúp sinh viên hiểu sâu hơn về những vấn đề đó mà còn cho phép họ tiếp cận những quan điểm đa dạng từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau. Qua tự học, sinh viên có cơ hội liên hệ lý thuyết với thực tế, nhận thức rõ hơn về trách nhiệm công dân và vai trò của bản thân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Hơn nữa, tự học khuyến khích sự chủ động và sáng tạo, giúp sinh viên không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển những kỹ năng mềm cần thiết, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho sự nghiệp tương lai.
Thứ hai, tự học giúp sinh viên phát huy tính tự giác, tích cực trong quá trình học tập, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và phát triển bản thân. Khi sinh viên chủ động tìm hiểu kiến thức, họ không chỉ dừng lại ở những nội dung được giảng dạy trên lớp mà còn mở rộng ra nhiều lĩnh vực khác nhau, giúp hình thành cái nhìn toàn diện hơn về vấn đề. Mặt khác, hoạt động tự học còn giúp sinh viên hình thành và phát triển tính tự giác thông qua việc lập kế hoạch học tập cá nhân, từ đó sinh viên có thể sắp xếp thời gian và phân bổ công sức cho các môn học theo cách hợp lý nhất.
Hơn nữa, tự học còn khuyến khích sinh viên tìm kiếm và tiếp cận nhiều nguồn tài liệu phong phú, từ sách, bài báo đến các khóa học trực tuyến. Điều này không chỉ giúp họ có cái nhìn đa chiều về các vấn đề mà còn phát triển khả năng phân tích và đánh giá thông tin. Qua việc tự học, sinh viên cũng thường xuyên đối mặt với các thử thách mới, từ đó rèn luyện khả năng tư duy phản biện và sáng tạo. Bên cạnh đó, tự học còn góp phần hình thành thói quen học tập suốt đời. Trong một thế giới luôn thay đổi, khả năng tự học giúp sinh viên có thể cập nhật kiến thức và kỹ năng mới, đáp ứng nhanh chóng với yêu cầu của xã hội.
3. Thực trạng tự học các môn lý luận chính trị của sinh viên hiện nay
Xuất phát từ nhu cầu ngày càng cao của đất nước về nguồn nhân lực chất lượng cao cùng với sự phát triển mạnh mẽ của thông tin trong thế kỷ XXI; các trường đại học và cao đẳng hiện nay đều hướng đến mục tiêu đào tạo đội ngũ cán bộ có chuyên môn vững vàng, có lý tưởng cách mạng và khát vọng chinh phục những đỉnh cao của khoa học. Với phương châm lấy quá trình đào tạo làm nền tảng cho việc tự đào tạo, sinh viên không chỉ tiếp thu kiến thức chuyên ngành từ giảng viên mà còn phải chủ động bổ sung thêm những kiến thức cơ bản khác nhằm đáp ứng những yêu cầu của cuộc sống và nghề nghiệp. Vì vậy, việc tự học đóng vai trò thiết yếu, trở thành một phần không thể thiếu trong nền giáo dục đại học hiện đại.
Tuy nhiên, thực tế hiện nay, việc tự học các môn lý luận chính trị của sinh viên tại các trường cao đẳng, đại học đang bộc lộ nhiều bất cập, ảnh hưởng đến chất lượng học tập và nhận thức chính trị. Cụ thể là: các môn lý luận chính trị vốn là các môn lý luận, có tính khái quát và trừu tượng cao, nặng về lý thuyết hàn lâm; lại thường được xếp vào chương trình học các năm thứ nhất, thứ hai khi sinh viên còn bỡ ngỡ, chưa quen với phương pháp học ở bậc cao đẳng, đại học. Vì vậy, tâm lý nhiều sinh viên khi nghe tới môn học đã sợ, không thích học, không tập trung, không chủ động tìm hiểu và nghiên cứu môn học trước khi đến lớp, dẫn đến kết quả môn học còn thấp. Những điều này càng làm cho sinh viên cảm thấy xa rời các môn lý luận chính trị, từ đó, việc tự học cả trong giờ học và ngoài giờ học càng ít được chú trọng.
Mặc dù, trong quá trình học tập các môn lý luận chính trị, một bộ phận sinh viên đã có ý thức lập kế hoạch tự học tập, tích cực nghiên cứu khoa học nhưng vẫn còn rất nhiều sinh viên coi môn học này là môn phụ, không quan trọng bằng các môn chuyên ngành, nên có thái độ học tập thờ ơ, học đối phó để qua môn, thay vì hiểu sâu và áp dụng vào thực tiễn. Hơn nữa, kỹ năng tự học của họ cũng chưa hiệu quả. Nhiều sinh viên chưa biết cách xây dựng kế hoạch học tập cá nhân, thiếu kỹ năng quản lý thời gian và không tận dụng được các nguồn tài liệu mở mà chủ yếu chỉ dựa vào giáo trình và tài liệu có sẵn. Theo kết quả khảo sát tại Trường Đại học Tây Nguyên năm 2022, chỉ 28% sinh viên thường xuyên sử dụng tài liệu ngoài giáo trình để mở rộng kiến thức lý luận chính trị, trong khi 60% sinh viên phụ thuộc hoàn toàn vào tài liệu và bài giảng của giảng viên2.
Phương pháp học thụ động, ghi nhớ máy móc vẫn phổ biến, làm hạn chế khả năng tư duy phản biện.Bên cạnh đó, thời gian và mức độ ưu tiên dành cho các môn lý luận chính trị cũng rất hạn chế. Sinh viên thường tập trung vào các môn chuyên ngành, dành rất ít thời gian cho việc tự học, thậm chí chỉ học khi kỳ thi đến gần. Trong khi đó, theo quy chế học tập theo tín chỉ thì để có 1 giờ học trên lớp, sinh viên cần có 2 giờ tự học và nghiên cứu ở nhà.
Một thực tế nữa là sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin hiện nay lại chưa được tận dụng tối đa để hỗ trợ sinh viên trong việc học tập lý luận chính trị. Mặc dù nhiều trường đại học đã triển khai các nền tảng học tập trực tuyến nhưng chỉ 30% sinh viên sử dụng thường xuyên để phục vụ việc học lý luận chính trị3 .
Nguyên nhân của thực trạng này vừa đến từ yếu tố khách quan, vừa từ yếu tố chủ quan.
Về khách quan, phương pháp giảng dạy truyền thống, thiên về lý thuyết và thiếu liên hệ thực tiễn của một số giảng viên làm cho môn học trở nên khô khan, khó tiếp thu. Nội dung giáo trình đôi khi chưa hấp dẫn hoặc chưa phù hợp với bối cảnh hiện nay, khiến sinh viên khó thấy được sự liên quan giữa lý luận chính trị và cuộc sống. Áp lực từ khối lượng học tập lớn ở các môn chuyên ngành cũng làm sinh viên khó phân bổ thời gian cho lý luận chính trị.
Về chủ quan, sinh viên thiếu động lực nội tại, không nhận thức rõ ý nghĩa và giá trị của lý luận chính trị trong việc phát triển tư duy và nhân cách. Kỹ năng tự học còn yếu, thiếu kế hoạch cụ thể và phương pháp học tập hiệu quả. Hậu quả là sinh viên không hiểu rõ bản chất và giá trị thực tiễn của lý luận chính trị, dẫn đến thái độ thờ ơ hoặc coi thường môn học. Điều này làm mất đi cơ hội rèn luyện tư duy biện chứng, tư duy phê phán và khả năng vận dụng lý luận chính trị vào giải quyết các vấn đề xã hội. Hơn nữa, ảnh hưởng tiêu cực đến việc xây dựng hệ tư tưởng, đạo đức và nhận thức chính trị của sinh viên.
4. Giải pháp nâng cao năng lực tự học các môn lý luận chính trị cho sinh viên
Một là, nâng cao nhận thức của sinh viên về vị trí, vai trò của các học phần lý luận chính trị trong chương trình đào tạo.
Chất lượng giáo dục lý luận chính trị muốn đạt được kết quả tốt đòi hỏi phải có sự tham gia tích cực từ phía sinh viên, bởi sinh viên vừa là đối tượng vừa là chủ thể của quá trình giáo dục. Tuy nhiên, thực tế vẫn còn một bộ phận không nhỏ sinh viên có biểu hiện coi thường, xem nhẹ các môn học này. Do đó, cần nâng cao nhận thức của sinh viên về vị trí, vai trò của các học phần lý luận chính trị trong chương trình đào tạo. Có như vậy, sinh viên mới thấy được vai trò to lớn của việc học tập lý luận chính trị đối với quá trình hoàn thiện nhân cách bản thân cũng như phát triển nghề nghiệp trong tương lai. Trên cơ sở hiểu biết đó, sinh viên sẽ có thái độ đúng đắn đối với việc học tập lý luận chính trị, có ý thức tự học, tự chủ động tiếp thu tri thức, nâng cao kỹ năng vận dụng lý thuyết vào thực tiễn.
Hai là, giảng viên cần áp dụng linh hoạt, đa dạng phương pháp giảng dạy
Đặc thù của các môn lý luận chính trị thường rất trừu tượng và khó tiếp cận nên việc đổi mới phương pháp giảng dạy không chỉ là yêu cầu tất yếu mà còn là nhiệm vụ cần thiết để khơi dậy sự hứng thú và tính chủ động ở sinh viên. Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Đảng tiếp tục nhấn mạnh giáo dục lý luận chính trị là nhiệm vụ cơ bản trong tình hình mới:“Đổi mới căn bản nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục lý luận chính trị theo hướng khoa học, sáng tạo, hiện đại và gắn lý luận với thực tiễn”4. Để làm được điều này, giảng viên cần khéo léo, linh hoạt kết hợp nhiều phương pháp giảng dạy, tiếp cận như:tổ chức thảo luận nhóm, tạo cơ hội cho sinh viên tranh luận về các vấn đề chính trị – xã hội nổi bật; hoặc triển khai phương pháp học tập dựa trên vấn đề thực tiễn để sinh viên có thể tự phân tích và đề xuất giải pháp cho những tình huống cụ thể. Đồng thời, giảng viên cần lồng ghép nội dung lý thuyết với thực tiễn thông qua các hoạt động ngoại khóa hoặc tham gia hội thảo chuyên đề. Những hoạt động này không chỉ làm phong phú thêm trải nghiệm học tập mà còn giúp sinh viên nhận thức được sâu sắc hơn giá trị, ý nghĩa của lý luận chính trị trong đời sống.
Như vậy, mục đích của đổi mới phương pháp giảng dạy chính là từng bước hướng người học làm trung tâm, qua đó sẽ phát huy tính tích cực, năng động, sáng tạo của sinh viên; khắc phục tình trạng ngại học, thụ động, rập khuôn theo bài giảng của giảng viên. Hình thành tư duy độc lập trong học tập cũng như trong nghiên cứu khoa học.
Ba là, tăng cường nguồn tài liệu học tập.
Để nâng cao năng lực tự học các môn lý luận chính trị cho sinh viên, một trong những giải pháp quan trọng và hiệu quả là tăng cường nguồn tài liệu học tập. Giải pháp này không những giúp sinh viên tiếp cận thông tin một cách phong phú mà còn kích thích tư duy độc lập và sự chủ động của họ trong quá trình học tập.
Muốn thực hiện giải pháp này, các cơ sở giáo dục cần đầu tư xây dựng một thư viện hiện đại với kho tài liệu phong phú. Ngoài các loại sách giáo trình, thư viện cần có cả các tài liệu nghiên cứu, bài viết khoa học, báo chí và các tài liệu điện tử. Việc tạo ra một hệ thống thư viện điện tử với khả năng truy cập từ xa sẽ giúp sinh viên dễ dàng tìm kiếm và tham khảo thông tin, đặc biệt là trong bối cảnh ngày càng nhiều sinh viên lựa chọn hình thức học trực tuyến. Hơn nữa, thư viện điện tử vừa có thể cung cấp các tài liệu cơ bản vừa có khả năng cập nhật các nghiên cứu mới nhất trong lĩnh vực lý luận chính trị giúp sinh viên nắm bắt kịp thời những vấn đề thời sự, nóng bỏng trong đời sống xã hội.
Ngoài ra, các cơ sở giáo dục cũng nên tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm hoặc diễn đàn thảo luận về các chủ đề lý luận chính trị hiện đại. Đây là cơ hội để sinh viên giao lưu, trao đổi ý kiến và thảo luận về những vấn đề thời sự, từ đó kích thích sự quan tâm và động lực học tập. Những hoạt động này không chỉ giúp sinh viên nắm vững lý thuyết mà còn phát triển kỹ năng tư duy phản biện, khả năng phân tích và nhận định các vấn đề xã hội.
Cùng với đó, việc khuyến khích sinh viên tự nghiên cứu và viết bài phản biện về các vấn đề lý luận chính trị cũng là một cách hiệu quả để nâng cao năng lực tự học. Các giảng viên có thể giao cho sinh viên đề tài nghiên cứu nhỏ, yêu cầu họ tìm kiếm tài liệu, phân tích và trình bày dựa trên quan điểm cá nhân. Qua đó, sinh viên không chỉ nâng cao khả năng tự học mà còn rèn luyện kỹ năng viết và thuyết trình.
Bốn là, sử dụng công nghệ thông tin.
Việc sử dụng công nghệ thông tin cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực tự học các môn lý luận chính trị của sinh viên bởi trong bối cảnh giáo dục hiện đại, công nghệ không chỉ thay đổi cách thức tiếp cận kiến thức mà còn mang lại những công cụ và phương pháp học tập hiệu quả hơn. Các nền tảng học trực tuyến như Moodle, Google Classroom hay Zoom cho phép sinh viên dễ dàng tham gia vào các buổi học và thảo luận; tạo điều kiện thuận lợi cho việc tương tác giữa sinh viên và giảng viên.
Các công cụ thảo luận trực tuyến cho phép sinh viên đặt câu hỏi và trao đổi ý kiến về các vấn đề lý luận chính trị một cách nhanh chóng và dễ dàng. Sự tương tác này không chỉ giúp sinh viên củng cố kiến thức mà còn kích thích tư duy phản biện và khả năng lập luận.
Năm là, tạo môi trường học tập tích cực.
Môi trường học tập tích cực không chỉ là điều kiện cần mà còn là động lực để sinh viên phát triển năng lực tự học. Bởi khi sinh viên được học trong một môi trường thân thiện, hỗ trợ và kích thích sáng tạo, họ sẽ cảm thấy tự tin, hứng thú hơn trong việc tìm tòi kiến thức và phát huy tối đa khả năng của mình. Để làm được điều này, trước hết, giảng viên cần xây dựng mối quan hệ hỗ trợ, đồng hành cùng sinh viên bằng cách khuyến khích sự tương tác thông qua các buổi thảo luận nhóm, tranh biện hoặc trình bày dự án, giúp sinh viên cảm thấy thoải mái, tự tin khi tham gia vào bài học.
Bên cạnh đó, việc tăng cường các hoạt động học tập tương tác như tổ chức hội thảo, tọa đàm chuyên đề về các vấn đề thời sự, chính trị nổi bật không chỉ kích thích sự quan tâm của sinh viên mà còn rèn luyện tư duy phản biện, khả năng áp dụng lý thuyết vào thực tiễn. Mặt khác, không gian học tập hiện đại và thân thiện cũng đóng vai trò quan trọng; các phòng học cần được trang bị đầy đủ công nghệ hỗ trợ như máy chiếu, internet và các khu vực tự học được thiết kế thoải mái, yên tĩnh, giúp sinh viên tập trung tốthơn. Song song với đó, xây dựng văn hóa học tập tích cực thông qua các nhóm học tập, câu lạc bộ lý luận chính trị hoặc diễn đàn trực tuyến để sinh viên chia sẻ kiến thức, hỗ trợ lẫn nhau cũng là một cách hiệu quả để tăng động lực học tập.
Ngoài ra, các hoạt động ngoại khóa như tham quan di tích lịch sử, bảo tàng chính trị hoặc tham dự các buổi nói chuyện chuyên đề sẽ giúp sinh viên cảm nhận sâu sắc hơn ý nghĩa thực tiễn của lý luận chính trị, từ đó góp phần hình thành, khơi dậy tinh thần yêu nước và trách nhiệm công dân trong họ.
5. Kết luận
Việc nâng cao năng lực tự học các môn lý luận chính trị không chỉ là yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh giáo dục hiện nay mà còn là nhiệm vụ quan trọng gắn liền với chủ trương, đường lối, nghị quyết của Đảng về đổi mới giáo dục và đào tạo, trong đó đặc biệt chú trọng đến giáo dục lý luận chính trị nhằm xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, có bản lĩnh, trí tuệ, trách nhiệm và ý chí sáng tạo. Điều này cho thấy, việc giảng dạy và học tập các môn lý luận chính trị không chỉ mang ý nghĩa giáo dục mà còn là nhiệm vụ chiến lược nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước. Trong đó, để thực hiện hiệu quả Nghị quyết của Đảng, việc nâng cao nhận thức của sinh viên về vai trò của các môn lý luận chính trị cần được đặt lên hàng đầu. Đồng thời, cần đổi mới mạnh mẽ nội dung và phương pháp giảng dạy theo hướng gắn lý luận với thực tiễn, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học.
Việc ứng dụng công nghệ thông tin, mở rộng hệ thống tài liệu học tập và xây dựng môi trường học tập tích cực là những giải pháp hữu hiệu để khơi dậy niềm đam mê học tập và nghiên cứu lý luận chính trị ở sinh viên. Những nỗ lực này không chỉ giúp sinh viên tiếp thu tri thức một cách chủ động và hiệu quả mà còn hình thành tư duy độc lập, bản lĩnh chính trị vững vàng, góp phần xây dựng đội ngũ tri thức trẻ có đủ năng lực và phẩm chất để đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đây chính là minh chứng sinh động cho việc hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược mà Đảng đã đề ra, tạo động lực quan trọng để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn phát triển mới.
Chú thích:
1. Nguyễn Thị Hồng Nhung. Thực trạng và giải pháp tăng mức độ hứng thú học tập các môn lý luận chính trị cho sinh viên. Tạp chí Giáo dục lý luận, số 436 (8/2022).
2. Nguyễn Minh Hải (2022). Thực trạng học tập các môn Lý luận Chính trị của sinh viên Trường Đại học Tây Nguyên. Tạp chí Khoa học Đại học Tây Nguyên, số 52/2022.
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2023). Báo cáo chuyển đổi số giáo dục. Hà Nội.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập II. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 235.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Quyết định số 52/2008/QĐ-BGDĐT ngày 18/9/2008 về việc ban hành chương trình các môn lý luận chính trị trình độ đại học, cao đẳng cho sinh viên khối không chuyên ngành Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.
2. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 11. H. NXB Sự thật.
3. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (2021). Đề án đào tạo giảng viên LLCT cho hệ thống trường Đảng, các trường đào tạo cán bộ của bộ, ban, ngành, đoàn thể Trung ương và các trường đại học, cao đẳng trong hệ thống giáo dục quốc dân.
4. Đặng Vũ Hoạt (chủ biên) (2013). Lý luận dạy học đại học. H. NXB Đại học Sư phạm.
5. Nguyễn Cảnh Toàn (2002). Một số kinh nghiệm tự học. H. NXB Giáo dục.
6. Thực trạng và kinh nghiệm giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên các trường đại học ở Việt Nam hiện nay. https://lyluanchinhtrivatruyenthong.vn/thuc-trang-va-kinh-nghiem-giao-duc-ly-luan-chinh-tri-cho-sinh-vien-cac-truong-dai-hoc-o-viet-nam-hien-nay-p27421.html
7. Đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở trường đại học hiện nay.https://www.quanlynhanuoc.vn/2023/03/13/doi-moi-giang-day-cac-mon-ly-luan-chinh-tri-o-truong-dai-hoc-hien-nay/