ThS. Hoàng Thị Thanh Hương
Học viện Phụ nữ Việt Nam
(Quanlynhanuoc.vn) – Du lịch bền vững là mô hình phát triển cân bằng giữa lợi ích kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường, đòi hỏi sự tham gia của nhiều bên liên quan như cơ quan quản lý, doanh nghiệp, cộng đồng và du khách. Xã Ngòi Hoa (nay là xã Suối Hoa, huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình) sở hữu tiềm năng lớn về du lịch sinh thái, cộng đồng và nghỉ dưỡng, với cảnh quan nguyên sơ, văn hóa Mường đặc sắc và các hoạt động trải nghiệm đa dạng. Tuy nhiên, phát triển du lịch bền vững tại đây còn đối mặt nhiều thách thức, cần sự phối hợp chặt chẽ, đầu tư hợp lý và nâng cao nhận thức cộng đồng để đạt hiệu quả lâu dài.
Từ khóa: Du lịch bền vững, Ngòi Hoa, Suối Hoa.
1. Đặt vấn đề
Ngày 9/7/1960 đánh dấu sự ra đời của ngành Du lịch Việt Nam trong những năm tháng chiến tranh; là cột mốc lịch sử thể hiện tầm nhìn sâu rộng của Lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta. Trong 60 năm hình thành và phát triển, ngành Du lịch đã chứng tỏ được vị thế quan trọng của mình trong sự phát triển của đất nước. Những lợi ích to lớn mà ngành “công nghiệp không khói” này mang lại, như: góp phần tăng trưởng dịch vụ, đóng góp cho GDP, tạo công ăn việc làm, thúc đẩy và tạo cơ hội cho việc giao lưu, trao đổi văn hóa… Bên cạnh đó, sự phát triển du lịch cũng kéo theo một số vấn đề tiêu cực, như: gây sức ép với hạ tầng cơ sở, tăng giá hàng tiêu dùng, ô nhiễm môi trường, thương mại hóa văn hóa… Do đó, ngành du lịch cần định hướng phát triển bền vững; giảm thiểu các tác động tiêu cực bằng cách cân bằng đồng thời ba yếu tố kinh tế, văn hóa xã hội, môi trường.
Việt Nam được thiên nhiên ưu đãi với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và di sản văn hóa độc đáo, đang hướng tới mô hình phát triển du lịch bền vững. Đây là định hướng cần được triển khai đồng bộ từ từng điểm du lịch, vùng du lịch để phát triển du lịch bền vững mang tính hệ thống từ địa phương đến trung ương. Bài viết đánh giá thực trạng của hoạt động du lịch tại Ngòi Hoa (nay là xã Suối Hoa, huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình), từ đó đưa ra một số đề xuất phát triển du lịch bền vững tại đây.
2. Cơ sở lý luận
Theo Luật Du lịch năm 2017: phát triển du lịch bền vững là sự phát triển du lịch đáp ứng đồng thời các yêu cầu về kinh tế – xã hội và môi trường, bảo đảm hài hòa lợi ích của các chủ thể tham gia hoạt động du lịch, không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu về du lịch trong tương lai.
Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO) định nghĩa du lịch bền vững là loại hình du lịch có tính đến đầy đủ các tác động kinh tế – xã hội, môi trường hiện tại và tương lai, đáp ứng nhu cầu của du khách, chuyên gia, môi trường và cộng đồng bản địa.
Các nguyên tắc về tính bền vững bao gồm các khía cạnh môi trường, kinh tế và xã hội – văn hóa của phát triển du lịch và mục tiêu là đạt được sự cân bằng, phù hợp giữa ba yếu tố này để bảo đảm tính khả thi lâu dài của nó. Theo đó, du lịch bền vững phải: (1) Sử dụng tối ưu các nguồn tài nguyên môi trường, vốn là yếu tố chính của phát triển du lịch, bằng cách bảo tồn các quá trình sinh thái thiết yếu và góp phần bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và đa dạng sinh học; (2) Tôn trọng tính xác thực về mặt xã hội – văn hóa của cộng đồng, bảo tồn di sản văn hóa đã xây dựng và đang tồn tại cũng như các giá trị truyền thống, đồng thời đóng góp vào sự khoan dung và hiểu biết giữa các nền văn hóa; (3) Bảo đảm các hoạt động kinh tế khả thi, lâu dài bằng cách cung cấp cho các bên liên quan các lợi ích kinh tế – xã hội được phân bổ công bằng, bao gồm việc làm và cơ hội thu nhập ổn định, các dịch vụ xã hội cho cộng đồng chủ nhà và góp phần xóa đói, giảm nghèo.
Việc phát triển du lịch bền vững đòi hỏi sự tham gia có hiểu biết của tất cả các bên liên quan cũng như ý chí chính trị mạnh mẽ để bảo đảm sự tham gia rộng rãi và sự đồng thuận. Bảo đảm tính khả thi của du lịch là một quá trình liên tục, đòi hỏi phải theo dõi liên tục các tác động và đưa ra các biện pháp phòng ngừa và/hoặc khắc phục khi cần thiết. Du lịch bền vững cũng phải duy trì mức độ hài lòng cao của khách du lịch và cho phép họ có những trải nghiệm thú vị bằng cách nâng cao nhận thức của họ về các vấn đề bền vững và tăng cường hiểu biết của họ về các hoạt động du lịch bền vững.
Các cơ sở lưu trú, đại lý du lịch, nhà hàng, đơn vị cung cấp dịch vụ vận chuyển… tham gia trực tiếp vào việc tạo ra và quản lý các trải nghiệm du lịch. Họ phải áp dụng các hoạt động có trách nhiệm hơn để được coi là bên liên quan trong du lịch bền vững.
Người dân địa phương là những người hưởng lợi trực tiếp từ du lịch và phải tham gia vào việc quản lý du lịch để đảm bảo tác động tích cực của du lịch đến sự phát triển và chất lượng cuộc sống của họ.
Cơ quan quản lý các cấp về du lịch, bao gồm: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (Tổng cục Du lịch), Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch/Sở Du lịch, Phòng Văn hóa – Thông tin, UBND xã/phường/thị trấn,… cơ quan quản lý các cấp về du lịch đóng vai trò trung tâm trong việc định hướng, điều phối và giám sát sự phát triển du lịch, đặc biệt là du lịch bền vững. Họ thiết lập các chính sách và quy định để quản lý du lịch bền vững, quản lý tài nguyên thiên nhiên và tài trợ cho các dự án phát triển bền vững.
Khách du lịch là người tiêu dùng dịch vụ du lịch, có tác động trực tiếp đến hoạt động kinh doanh. Sự lựa chọn điểm đến, nơi lưu trú và loại hình hoạt động, góp phần thúc đẩy du lịch bền vững hoặc ngược lại, làm suy thoái môi trường.
Các hiệp hội, Tổ chức phi chính phủ (NGOs) và tổ chức quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức, vận động, nghiên cứu và thực hiện các dự án du lịch bền vững.
Các cơ sở nghiên cứu, trường đại học, chuyên gia nghiên cứu, phân tích, đề xuất giải pháp phát triển du lịch bền vững, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cho ngành du lịch, phát triển các công cụ đánh giá tác động môi trường và xã hội.
Truyền thông và báo chí lan tỏa thông tin, nâng cao nhận thức cộng đồng về du lịch bền vững, phản ánh trung thực các vấn đề môi trường và xã hội do du lịch gây ra.
Tóm lại, du lịch bền vững là vấn đề huy động nhiều bên liên quan, mỗi bên đều có vai trò trong quá trình chuyển đổi sang du lịch có trách nhiệm hơn, tôn trọng hơn với môi trường và cộng đồng địa phương.
2. Thực trạng hoạt động du lịch tại Ngòi Hoa
Xã Ngòi Hoa là một xã thuộc huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình, xã sở hữu vẻ đẹp cảnh quan tự nhiên nguyên sơ, nhiều danh lam thắng cảnh được công nhận di tích quốc gia như: động Thác Bờ, động Hoa Tiên, hang Bưng; đồng thời nơi đây thu hút khách du lịch bởi bản sắc văn hóa đặc sắc của người dân tộc Mường.
Cư dân của xóm 100% là đồng bào dân tộc Mường, hoạt động sinh kế chủ yếu là làm nương, đánh bắt thủy sản trên hồ Hòa Bình. Xóm Ngòi, xã Ngòi Hoa là xóm người Mường có từ lâu đời được coi là một trong những bản ven lòng hồ đẹp và nguyên sơ nhất của tỉnh. Xóm có 90 hộ dân, 100% là người Mường còn lưu giữ được nét đẹp truyền thống từ lâu đời của những ngôi nhà sàn. Hiện nay ở địa phương đã có nhiều sản phẩm du lịch, mang lại trải nghiệm khác biệt cho du khách, như: nhà hàng nổi trên hồ, hệ thống trò chơi cảm giác mạnh như xuồng máy, mô tô nước… phục vụ giới trẻ.
Trước đây, người dân sống chủ yếu bằng nghề chăn nuôi, trồng trọt, và đánh bắt thủy sản trên lòng hồ sông Đà. Sau khi tỉnh và huyện đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng như đường giao thông và nhà văn hóa, xóm Ngòi hiện đã có các sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh và phát triển du lịch cộng đồng. Trong 9 tháng đầu năm 2024, đã đón gần 289 nghìn lượt khách, trong đó có hơn 7 nghìn lượt khách quốc tế, mang về doanh thu hơn 189.295 triệu đồng, góp phần cải thiện đời sống người dân. Đặc biệt, bản còn là nơi có công viên nước nổi lớn nhất Việt Nam, với các tổ hợp trò chơi, như: cano motor, chèo thuyền kayak, thử sức vượt chướng ngại vật trên nước.
Du lịch nghỉ dưỡng kết hợp du lịch thể thao dưới nước. Vịnh Ngòi Hoa, nằm trong địa phận xóm Ngòi với vẻ đẹp hoang sơ, hùng vĩ, vịnh Ngòi Hoa được ví như “Vịnh Hạ Long trên cạn”, thu hút du khách bởi cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng và trong lành. Du khách đến vịnh Ngòi Hoa còn để tìm hiểu văn hóa bản địa, đời sống sinh hoạt của người dân, trải nghiệm hoạt động nuôi cá lồng bè, thưởng thức đặc sản cá sạch sông Đà nổi tiếng thơm ngon trong không gian nhà sàn view hồ khoáng đạt. Khu du lịch sinh thái Ngòi Hoa – PriorBay Resort tại xã Suối Hoa (Tân Lạc) là bán đảo nghỉ dưỡng có bản sắc riêng, với sản phẩm nghỉ dưỡng khác biệt và điểm nhấn là các hoạt động khám phá, trải nghiệm hấp dẫn: hội nghị và khám phá văn hoá; nghỉ dưỡng gia đình, tập thể kết hợp giải trí ven hồ; nghỉ dưỡng sức khoẻ và tâm linh; nghỉ dưỡng thể thao, lễ hội và nghỉ dưỡng ẩn cư cao cấp. Khu Du lịch có khách sạn tiêu chuẩn 4 – 5 sao với hệ thống phòng nghỉ, căn hộ hiện đại, xen kẽ là các resort nhỏ với hàng trăm bulgalow cùng nhiều dịch vụ tiện ích.
3. Một số kiến nghị
Thứ nhất, cần phát triển thêm một số các sản phẩm du lịch theo hướng bền vững khác, như: sản phẩm du lịch sinh thái; thăm quan rừng, học cách nhận biết cây thuốc, động vật hoang dã gắn với giáo dục môi trường cho học sinh, sinh viên hoặc sản phẩm du lịch nông nghiệp truyền thống – du lịch trải nghiệm, như: gieo cấy lúa, trồng ngô, nuôi gà, trâu bò, bắt cá dưới lòng hồ; làm măng khô, ngâm rượu, dệt thổ cẩm thủ công hoặc sản phẩm du lịch trải nghiệm văn hóa – cộng đồng: ở homestay, ăn cơm cùng người dân bản địa, mặc đồ dân tộc, học múa xòe Mường, uống rượu cần; học dệt, đan, gói bánh truyền thống; tham gia đêm lửa trại, nghe kể chuyện dân gian
Thứ hai, phát triển mô hình “Farmstay” hoặc “nông trại trải nghiệm”, cho du khách với các hoạt động, như: cùng gieo trồng, thu hoạch rau, lúa, làm vườn; học nấu món ăn truyền thống từ nguyên liệu sạch địa phương; làm mộc, đan lát, làm rượu, nuôi gà vịt… các hoạt động gắn với du lịch học đường, du lịch sức khỏe, trị liệu bằng thiên nhiên.
Thứ ba, tiếp tục quy hoạch điểm đến trên nguyên tắc giữ nguyên hiện trạng cảnh quan – hạn chế xây dựng quy mô lớn; bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, môi trường sạch sẽ. Thường xuyên giám sát, đánh giá hoạt động du lịch để bảo đảm thực hiện đúng định hướng phát triển bền vững; tăng cường tuyên truyền, đào tạo và nâng cao nhận thức, nâng cao kỹ năng phục vụ khách du lịch cho người dân; tập huấn kỹ năng, xây dựng mô hình farmstay, đào tạo kiến thức sinh thái cơ bản cho hướng dẫn viên bản địa; đẩy mạnh truyền thông và báo chí để thu hút khách du lịch, đồng thời nâng cao nhận thức về du lịch bền vững tới toàn bộ các bên liên quan. Bảo đảm hạ tầng cơ sở vật chất (nhà vệ sinh, khu đón tiếp…). Điều phối, liên kết các bên liên quan qua các hoạt độngtìm kiếm, thúc đẩy các dự án phát triển du lịch bền vững từ các hiệp hội, tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế;tích cực kết nối với các cơ sở nghiên cứu, trường đại học, chuyên gia để tăng cường hợp tác trong đào tạo, huấn luyện.
4. Kết luận
Sự phát triển du lịch bền vững tại xã Ngòi Hoa, mặc dù rất triển vọng, nhưng vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức. Thiếu đầu tư về tài chính và con người, nhận thức không đồng đều giữa các bên liên quan tại địa phương; giao thông đi lại đang kìm hãm sự phát triển của địa phương. Tuy nhiên, xã Ngòi Hoa vẫn có tiềm năng phát triển du lịch nhờ nguồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa phong phú bằng cách tăng cường sự hợp tác giữa các bên liên quan. Hơn nữa, xã Ngòi Hoa rất có lợi thế trong phát triển du lịch bền vững, mang đến những trải nghiệm đích thực cho khách du lịch trong khi vẫn bảo tồn môi trường và cải thiện điều kiện sống của người dân địa phương. Du lịch bền vững ở xã Ngòi Hoa là giải pháp du lịch có trách nhiệm, mang lại lợi ích lâu dài các thế hệ tương lai.
Tài liệu tham khảo:
1. Cục du lịch Quốc gia Việt Nam. Huyện Tân Lạc (Hòa Bình) khai thác tiềm năng phát triển du lịch. https://vietnamtourism.gov.vn/post/62308
2. Phát triển du lịch bền vững tại vùng cao huyện Tân Lạc. https://www.baohoabinh.com.vn/276/200563/Phat-trien-du-lich-ben-vung-tai-vung-cao-huyen-Tan-Lac.htm
3. Phát huy giá trị thúc đẩy du lịch tại Vịnh Ngòi Hoa. https://laodong.vn/xa-hoi/phat-huy-gia-tri-thuc-day-du-lich-tai-vinh-ngoi-hoa-1424928.ldo
4. Tourisme de développement durable. https://www.unwto.org/fr/tourisme-developpement-durable.
