ThS. Nguyễn Thị Huyền Thương
Học viện Tài chính
(Quanlynhanuoc.vn) – Trong quá trình đổi mới và hội nhập, đất nước ta đã thu được nhiều thành tựu to lớn trên lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa – xã hội… Tuy nhiên, cùng với sự tăng trưởng và phát triển, chúng ta đang phải chứng kiến những thay đổi của gia đình Việt Nam dưới nhiều góc độ khác nhau. Trước tác động của bối cảnh mới hiện nay, các giá trị gia đình Việt Nam đang có những biến đổi nhất định, trong đó đáng chú ý là xu hướng biến đổi giá trị đạo đức, tâm lý và tình cảm của gia đình Việt Nam đương đại. Để củng cố, xây dựng gia đình là tế bào lành mạnh của xã hội, việc tăng cường sự lãnh đạo, quản lý của các cấp ủy, chính quyền các cấp trong xây dựng và phát triển gia đình Việt Nam thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0 là vô cùng cần thiết.
Từ khóa: Cách mạng công nghiệp 4.0, lãnh đạo, quản lý, gia đình Việt Nam, hệ giá trị gia đình truyền thống.
1. Đặt vấn đề
Quá trình hội nhập quốc tế và khu vực trong bối cảnh sự phát triển của cách mạng công nghiệp 4.0 và nền kinh tế số đang tạo ra nhiều cơ hội và thách thức cho chiến lược công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước theo hướng nhanh, bền vững cả về kinh tế, môi trường và xã hội. Quá trình này tác động không nhỏ tới sự biến đổi của thiết chế gia đình.
Những bất cập, hạn chế, mâu thuẫn nảy sinh đã đặt gia đình Việt Nam phải đối diện với hàng loạt các tiêu cực phát sinh, như: tỷ lệ ly hôn ngày một gia tăng, con cháu đối xử tệ bạc với ông bà, cha mẹ; anh chị em đưa nhau ra tòa; người già cô đơn không nơi nương tựa; trẻ em không được chăm sóc, giáo dục chu đáo, phó mặc cho nhà trường, xã hội… Trước tình trạng này, mỗi gia đình, dòng họ cần phải có sự quan tâm, điều chỉnh trong cuộc sống sinh hoạt hằng ngày phù hợp; cấp ủy đảng, chính quyền các cấp cần có những giải pháp trong xây dựng và phát triển gia đình Việt Nam thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay.
2. Thực trạng một số biến đổi của gia đình Việt Nam hiện nay
Dưới sự tác động mạnh mẽ của các nhân tố khách quan và chủ quan, gia đình Việt Nam biến đổi khá toàn diện. Với sự năng động của nền kinh tế thị trường cùng với quá trình hội nhập quốc tế đã tạo điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế. Trong đó, có các gia đình với sự thích ứng nhanh của mình đã làm cho đời sống kinh tế của gia đình có bước phát triển đáng kể. Đây là điều kiện rất tốt để các bậc cha mẹ, ông bà chăm sóc và giáo dục toàn diện cho con cháu.
Gia đình Việt Nam hiện nay đang có những biến đổi sâu sắc từ gia đình truyền thống sang gia đình hiện đại, gia đình đa thế hệ sang gia đình chỉ có hai thế hệ. Bước chuyển này đã tạo điều kiện cho các quan hệ: dân chủ, bình đẳng, tiến bộ trong gia đình được phát triển và thể hiện trong thực tiễn cuộc sống. Tình trạng coi thường phụ nữ, mệnh lệnh, áp đặt đối với thế hệ trẻ đã giảm đi rõ rệt. Không ít gia đình cha mẹ đã thực sự trở thành người bạn đồng hành đáng tin cậy của con trong mọi công việc và hoàn cảnh. Điều này, có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc giáo dục và hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ, giúp họ định hướng, bản lĩnh, tự tin, năng động và sáng tạo trong việc tiếp nhận và xử lý các thông tin đa chiều cạnh của xã hội hiện đại… Đó là những bước chuyển cần thiết và tất yếu dưới tác động của thời đại, của sự nghiệp đổi mới và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Gia đình Việt Nam do vậy đang trở lại và đó là sự trở lại trên cơ sở cao hơn, tiến bộ hơn, tốt đẹp hơn, thực hiện hoàn hảo hơn những chức năng vốn có của một thiết chế xã hội đặc biệt.
Tuy nhiên, dưới tác động của quá trình công nghiệp hóa, nền kinh tế tự cung, tự cấp đã nhường chỗ cho sản xuất hàng hóa, phân công lao động sản xuất phát triển, đẩy mạnh quá trình di cư từ nông thôn ra thành thị. Cùng với luồng di cư từ nông thôn ra thành thị thì giới trẻ cũng thoát khỏi sự kiểm soát của gia đình để tham gia vào môi trường lao động mới, tự do hơn trong việc lựa chọn bạn đời và cũng duy trì ít hơn quan hệ với họ hàng. Công nghiệp hóa đã giải phóng con người và tạo ra một hình thái gia đình tự do và bình đẳng hơn. Để thích nghi với cuộc sống hiện đại, mỗi người đều bị cuốn theo công việc của riêng mình với mục đích kiếm thêm thu nhập, thời gian dành cho gia đình cũng vì vậy mà ít đi. Con người như rơi vào vòng xoáy của đồng tiền và vị thế xã hội mà vô tình đánh mất tình cảm gia đình. Các thành viên ít quan tâm lo lắng đến nhau và ít giao tiếp với nhau làm cho mối quan hệ gia đình trở nên rời rạc, lỏng lẻo… chính sự coi trọng kinh tế, đặt kinh tế lên hàng đầu ấy đã làm cho những giá trị tốt đẹp xưa của gia đình bị phai nhạt, thậm chí còn dẫn đến những hệ lụy đau lòng.
Những bất cập, hạn chế, mâu thuẫn nêu trên cũng đặt gia đình Việt Nam phải đối diện với hàng loạt các tiêu cực phát sinh, như: tỷ lệ ly hôn ngày một gia tăng, con cháu đối xử tệ bạc với ông bà, cha mẹ; anh chị em đưa nhau ra tòa; người già cô đơn không nơi nương tựa; trẻ em không được chăm sóc, giáo dục chu đáo, phó mặc cho nhà trường, xã hội… Trước tình trạng này, mỗi gia đình, dòng họ cần phải có sự quan tâm, điều chỉnh trong cuộc sống sinh hoạt hằng ngày phù hợp; cấp ủy đảng, chính quyền các cấp cần có những giải pháp trong xây dựng và phát triển gia đình Việt Nam thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay.
Chưa bao giờ sự biến đổi của gia đình Việt Nam lại diễn ra mạnh mẽ như hiện nay. Sự biến đổi ấy len lỏi vào từng gia đình cụ thể, đến từng chức năng, đến quy mô, đặc biệt là đến những mối quan hệ cơ bản của các thành viên trong gia đình. Cùng với những cơ hội và những điều kiện thúc đẩy sự phát triển tiến bộ, gia đình Việt Nam cũng chịu nhiều tác động tiêu cực và đang đứng trước nhiều nguy cơ, thách thức.
Với sự tác động tổng hợp của tất cả các nhân tố đang làm cho gia đình biến đổi theo chiều hướng đi xuống ở một số khía cạnh: Nhiều gia đình gặp khó khăn trong việc giáo dục con cái; những nét đẹp gia đình truyền thống đang có xu hướng mai một; sự gắn kết giữa các thành viên trong gia đình ngày càng có xu hướng suy giảm… Trước thực trạng biến đổi của gia đình Việt Nam hiện nay theo cả hướng tích cực và tiêu cực, thì việc đề xuất, gợi mở những giải pháp cơ bản, trong đó việc tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, vai trò quản lý của Nhà nước trong xây dựng và phát triển gia đình Việt Nam thời kỳ cách mạng 4.0 trở nên ý nghĩa và quan trong hơn bao giờ hết.
3. Một số giải pháp tăng cường vai trò lãnh đạo, quản lý của cấp ủy, chính quyền các cấp trong xây dựng và phát triển gia đình Việt Nam
Thứ nhất, tăng cường sự lãnh đạo, quản lý của cấp ủy, chính quyền các cấp và hoạt động của các tổ chức xã hội đối với công tác gia đình
Cấp uỷ và chính quyền các cấp cần xác định công tác gia đình là một trong những nội dung quan trọng trong các kế hoạch và chương trình phát triển kinh tế – xã hội của địa phương. Xem đây là nhiệm vụ thường xuyên; xây dựng chương trình, kế hoạch cụ thể giải quyết những thách thức khó khăn về gia đình và công tác gia đình; xóa bỏ các hủ tục, tập quán lạc hậu trong hôn nhân và gia đình; phòng chống các tệ nạn xã hội, bạo lực gia đình; đấu tranh chống lối sống thực dụng, vị kỷ, đồi trụy; tăng cường công tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em nói chung, nhất là trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt nói riêng.
Nhà nước và xã hội có trách nhiệm bảo vệ sự ổn định, phát triển của gia đình. Quan tâm một cách thiết thực và toàn diện hơn nữa đối với phụ nữ, nâng cao trình độ mọi mặt về đời sống vật chất, tinh thần, thực hiện bình đẳng giới, tạo điều kiện để phụ nữ thực hiện tốt vai trò, nghĩa vụ công dân, người lao động, người mẹ, người thầy đầu tiên của con cái… để xây dựng gia đình “no ấm, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc bền vững”.
Tiếp tục kiện toàn bộ máy, cán bộ làm công tác gia đình để bảo đảm thực hiện nhiệm vụ quản lý, tổ chức thực hiện công tác gia đình từ trung ương đến địa phương. Các cơ quan, đơn vị, chính quyền địa phương các cấp từ tỉnh đến huyện, xã, thôn đều phải có bộ máy, cán bộ chuyên trách, bán chuyên trách làm công tác gia đình. Đồng thời, cần thường xuyên quan tâm đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, cộng tác viên làm công tác gia đình.
Bảo đảm đủ nguồn lực đầu tư từ ngân sách nhà nước cho công tác gia đình. Khuyến khích đầu tư của các tổ chức, cá nhân, các tổ chức phi chính phủ trong nước và ngoài nước trong việc hỗ trợ các gia đình phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng cuộc sống phù hợp với nguyện vọng các gia đình của pháp luật.
Triển khai các hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của gia đình trong đời sống cá nhân và trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, về chủ trương, pháp luật, chính sách của Đảng và Nhà nước liên quan đến gia đình trên các phương tiện thông tin đại chúng và truyền thông trực tiếp.
Trong nhà trường, ngoài xã hội thông qua các hình thức văn học, nghệ thuật, thông qua công tác báo chí cần làm cho mọi người nhận thức được những yêu cầu về chất lượng nguồn nhân lực, yêu cầu về kỷ luật lao động, về những quy định pháp luật trong công nghiệp hóa, trong hội nhập quốc tế của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. Trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa đòi hỏi người lao động phải có trình độ, chuyên môn, nghiệp vụ, có ý thức tổ chức kỷ luật. Nếu không có trình độ nghiệp vụ, chuyên môn cao sẽ không thể có công ăn việc làm, sẽ thất nghiệp. Từ đó đòi hỏi các gia đình chăm lo tới giáo dục, đào tạo.
Hội nhập quốc tế có mặt tiêu cực và cả mặt tích cực. Mặt tích cực là mọi người dân có thể tiếp nhận nhanh tri thức của nhân loại, có thể phát huy được những mặt tích cực và tiềm năng, thế mạnh của đất nước, có thể hiểu và biết được văn hóa nhiều nước. Bên cạnh những mặt tích cực do công nghiệp hóa hiện đại hóa, phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế cũng gây ra những thách thức tiêu cực.
Trong công nghiệp hóa hiện đại hóa bên cạnh năng suất lao động được tăng lên, đời sống của người dân được cải thiện, điều kiện học tập của người dân được nâng lên… thì tình trạng ô nhiễm môi trường nước, không khí, đất ngày càng gia tăng, các chất dư trong lương thực, thực phẩm ngày càng tăng, có hại cho sức khỏe con người. Kinh tế thị trường cũng đang gây ra những hậu quả xấu từ hàng giả, hàng nhái, lừa đảo trong kinh doanh, buôn lậu, ma túy, trộm cắp, tệ nạn xã hội cũng ngày càng diễn biến phức tạp. Mặt khác, hội nhập quốc tế cũng đang tạo ra những thách thức to lớn cho công ăn việc làm của người lao động. Sự tràn ngập các loại hàng hóa của các nước tiên tiến đang làm cho hàng hóa nội địa không bán được, dẫn tới không ít các xí nghiệp phá sản. Hội nhập quốc tế cùng với khoa học – công nghệ, mạng xã hội phát triển cùng với những tích cực là những tệ nạn xã hội, văn hóa ngoại lai, đồi trụy… làm phá hoại văn hóa truyền thống.
Cần phải tuyên truyền cho người dân hiểu để từng thành viên trong gia đình có hiểu biết nhất định để hạn chế mặt tiêu cực của chúng. Cần biên soạn và phổ biến các tài liệu truyền thông về vai trò của gia đình, chất lượng các mối quan hệ gia đình, mối quan hệ của gia đình với các thiết chế xã hội khác. Tổ chức các câu lạc bộ, các buổi sinh hoạt cộng đồng về nâng cao nhận thức, kỹ năng ứng xử trong gia đình, giải quyết những bất đồng, mâu thuẫn vợ chồng, mâu thuẫn cha mẹ và con cái, mâu thuẫn con cháu với người cao tuổi trong gia đình.
Tổ chức các khóa học giáo dục tiền hôn nhân, giúp cho thanh niên, đặc biệt là thanh niên nông thôn, vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc ít người để họ hiểu biết và thực hiện đúng luật hôn nhân và gia đình, hạn chế và đi đến chấm dứt tình trạng kết hôn sớm trước tuổi luật định của thanh niên trong một số dân tộc ít người. Xây dựng hệ thống tư vấn gia đình, cung cấp các dịch vụ về kỹ năng ứng xử trong gia đình, như: kỹ năng làm vợ, làm chồng, làm cha mẹ, trách nhiệm của nam giới đối với công việc gia đình, tổ chức hoạt động tư vấn giải quyết bạo lực gia đình…
Cần tăng cường công tác quản lý nhà nước về những vấn đề nhạy cảm, như: internet, vũ trường, sàn nhảy. Để cho những hoạt động này đáp ứng được nhu cầu học tập, vui chơi, giải trí của thế hệ trẻ; đồng thời, góp phần giáo dục, xây dựng nhân cách của họ. Cần xử lý nghiêm đối với những cơ sở hoạt động thiếu lành mạnh, vi phạm đạo đức, lối sống của người Việt Nam. Đồng thời, kiên quyết xử lý những cán bộ có những biểu hiện bao che, bảo kê cho những cơ sở nhà hàng, khách sạn, nhà nghỉ, quán internet, vũ trường vi phạm những quy định của Nhà nước.
Nhà nước cần có những biện pháp hữu hiệu ngăn chặn những loại ma túy độc hại xâm nhập vào Việt Nam; cần có những biện pháp quản lý các đối tượng nghiện hút, tổ chức cai nghiện tập trung một cách hiệu quả để từng bước làm giảm tệ nạn nghiện hút trong thanh thiếu niên. Đồng thời, kiên quyết đấu tranh với tệ nạn cờ bạc, cá độ… Tất cả nhằm góp phần làm giảm những tệ nạn này trong xã hội để mang lại hạnh phúc cho nhiều gia đình.
Thứ hai, đổi mới chính sách kinh tế – xã hội của Nhà nước để hỗ trợ cho các gia đình
Nhà nước có những chính sách về kinh tế – xã hội hỗ trợ cho gia đình, là sự tác động khách quan, gián tiếp, bảo đảm cho các gia đình có cuộc sống bình yên và phát triển lành mạnh. Đó là các chính sách về xóa đói giảm nghèo, chính sách về ruộng đất, việc làm… các chính sách sẽ góp phần tạo ra cuộc sống vật chất ổn định cho các gia đình. Sự ổn định ấm no của gia đình là mảnh đất tốt cho các giá trị đạo đức được duy trì và củng cố. Các cấp chính quyền cần có những biện pháp để hỗ trợ về chế độ chính sách, về kỹ thuật canh tác để từ đó đời sống của người dân được nâng cao, tạo điều kiện cho họ chăm sóc con cái tốt hơn. Xây dựng củng cố gia đình phải gắn với kế hoạch xây dựng và phát triển kinh tế – xã hội ở từng địa phương cũng như trên phạm vi toàn quốc. Cần quan tâm một cách thiết thực và toàn diện hơn nữa đối với phụ nữ, thực hiện bình đẳng giới, tạo điều kiện để phụ nữ thực hiện tốt vai trò công dân, người lao động, người mẹ, người thầy đầu tiên của con người để xây dựng gia đình “no ấm, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc bền vững”.
Việc tăng cường các chính sách kinh tế – xã hội đối với gia đình như chính sách giải quyết việc làm, nhà ở, y tế, giáo dục… sẽ tạo điều kiện cho gia đình thực hiện đầy đủ các chức năng của mình. Không nên coi chính sách đối với gia đình chỉ là một vấn đề văn hóa – xã hội, mà phải xác định vấn đề gia đình là một vấn đề chiến lược lâu dài và toàn diện. Chiến lược gia đình gắn liền với chiến lược ổn định và phát triển kinh tế – xã hội bền vững của đất nước. Đảng và Nhà nước rất coi trọng vấn đề gia đình và đã lấy ngày 28/6 hằng năm là ngày gia đình Việt Nam.
Thứ ba, tăng cường tuyên truyền, giáo dục về giá trị đạo đức truyền thống
Việc kế thừa và phát huy các giá trị đạo đức của gia đình truyền thống trong xây dựng gia đình thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế là một việc làm thể hiện sự kế thừa các di sản truyền thống của dân tộc.
Việc tăng cường các hoạt động tuyên truyền cần thông qua một số biện pháp sau đây:
(1) Thông qua các phương tiện thông tin đại chúng (sách báo, đài, vô tuyến truyền hình, internet…) để tuyên truyền các gia trị đạo đức truyền thống của dân tộc. Ca ngợi, biểu dương những gương tốt về gia đình hòa thuận hạnh phúc, những bậc cha mẹ gương mẫu, con cái hiếu thảo, anh chị em thương yêu đùm bọc lẫn nhau, nghĩa tình hàng xóm láng giềng…
(2) Mở rộng các hoạt động xã hội về hôn nhân và gia đình, ví dụ như các câu lạc bộ tình yêu hôn nhân và gia đình (chương trình Tình yêu của tôi trên VTV3), các câu lạc bộ hạnh phúc gia đình, câu lạc bộ ông – cháu (chương trình Bà kể cháu nghe trên VTC), phim hoạt hình…thông qua các hoạt động đó, mỗi thành viên trong gia đình đều có những biến chuyển nhất định trong việc tiếp thu, giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức gia đình truyền thống bên cạnh hệ giá trị đạo đức hiện đại.
(3) Đưa nội dung giáo dục giá trị đạo đức gia đình truyền thống vào trong nhà trường ở mọi cấp học. Tùy theo lứa tuổi mà nội dung đưa vào cho phù hợp. Việc giáo dục đạo đức truyền thống ấy không chỉ là việc giảng giải các điều đã ghi trong sách giáo khoa mà còn ở trong những lời khuyên bảo, nhắc nhở hằng ngày. Muốn vậy, giáo viên cũng phải là người được trang bị rất đầy đủ các kiến thức về truyền thống trong đó có các giá trị đạo đức của gia đình truyền thống.
(4) Đưa ra các chuẩn mực của gia đình mới, với những chuẩn mực về đạo đức trong quan hệ vợ chồng, cha mẹ với con cái, anh chị em với nhau… những chuẩn mực đó phải thể hiện rõ sự kết hợp hài hòa giữa những giá trị của gia đình truyền thống và hiện đại. Trong đánh giá, tổng kết phải thật sự chú ý các chuẩn mực đạo đức, không chạy theo thành tích dẫn tới đánh giá một cách hình thức.
Thứ tư, đẩy mạnh công tác nghiên cứu lý luận về gia đình, điều tra, khảo sát toàn diện về gia đình
Muốn đẩy mạnh công tác nghiên cứu về gia đình, cần có sự liên thông giữa giới nghiên cứu gia đình với các cơ quan chức năng, quản lý nhà nước về vấn đề gia đình, như: ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội Liên hiệp phụ nữ, Hội Nông dân, Mặt trận Tổ quốc, Đoàn Thanh niên…
Trong bối cảnh hiện nay, gia đình Việt Nam tuy có những nhân tố mang tính ổn định, nhưng mặt khác, cũng đang đứng trước những thử thách to lớn như vừa phải hoà nhập với thế giới hiện đại, đáp ứng nhu cầu giao lưu và hợp tác quốc tế, vừa phải giữ được những nét đặc sắc của văn hóa dân tộc. Việc kế thừa và phát huy giá trị đạo đức gia đình truyền thống phải gắn liền với sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tránh ngắt quãng với truyền thống và phù hợp với xu thế phát triển của thời đại. Muốn vậy, phải tăng cường giáo dục gia đình, Nhà nước phải có một chiến lược quốc gia về gia đình và coi đây là một bộ phận quan trọng trong chiến lược ổn định và phát triển đất nước, phải tăng cường công tác nghiên cứu về gia đình, tuyên truyền, giáo dục hệ giá trị gia đình truyền thống trong nhà trường, trên các phương tiện thông tin đại chúng… góp phần củng cố sự bền vững của gia đình Việt Nam trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế.
4. Kết luận
Để gia đình Việt Nam phát triển mạnh mẽ, no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh, đồng thời, có thể tự miễn nhiễm với sự tác động tiêu cực của quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế thì Đảng và Nhà nước cần quan tâm hơn nữa tới xây dựng gia đình, đặc biệt là mô hình gia đình văn hóa. cần quan tâm phát triển kinh tế – xã hội ở từng địa phương, tạo điều kiện thuận lợi cho xây dựng gia đình ấm no, hạnh phúc. Cần tiến hành thường xuyên công tác nghiên cứu sự biến đổi gia đình để đưa ra định hướng phát triển gia đình Việt Nam bền vững để mỗi gia đình thực sự là một tế bào khỏe mạnh, góp phần tích cực vào sự nghiệp xây dựng đất nước giàu mạnh, văn minh, hiện đại.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Bí thư Trung ương Đảng (2021). Chỉ thị số 06-CT/TW, ngày 24/6/2021 về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xây dựng gia đình trong tình hình mới”.
2. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Tổng cục Thống kê, Unicef, Viện Gia đình và giới (2008). Báo cáo tóm tắt Điều tra gia đình Việt Nam.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
4. GSTSKH. Trần Ngọc Thiêm (2021). Hệ giá trị Việt Nam – Từ truyền thống đến hiện đại. H. NXB. Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh.
5. Nguyễn Hữu Minh (2014). Gia đình Việt Nam trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập – từ cách tiếp cận so sánh. H. NXB Khoa học xã hội.
6. Hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời đại mới. https://laodong.vn/lao-dong-cuoi-tuan/he-gia-tri-gia-dinh-viet-nam-trong-thoi-dai-moi-1207959.ldo.
