Thiếu tá Nguyễn Đình Hùng
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Tư tưởng Hồ Chí Minh về “người trước, súng sau” là quan điểm nhấn mạnh vai trò quyết định của con người, đặc biệt là phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng, bản lĩnh và trí tuệ của quân nhân đối với hiệu quả sử dụng vũ khí, trang bị kỹ thuật. Trong bối cảnh hiện nay, tư tưởng ấy tiếp tục soi đường cho quá trình xây dựng quân đội tinh, gọn, mạnh. Nội dung bài viết phân tích tư tưởng Hồ Chí Minh về “người trước, súng sau”, từ đó vận dụng vào xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại trong kỷ nguyên mới.
Từ khóa: Tư tưởng Hồ Chí Minh; “người trước, súng sau”; Quân đội nhân dân Việt Nam; kỷ nguyên mới.
1. Đặt vấn đề
Trong suốt cuộc đời tận hiến cho cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đặc biệt quan tâm đến xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam. Một trong những tư tưởng nổi bật của Người là “người trước, súng sau”. Đây là quan điểm mang đậm tính nhân văn sâu sắc, độc đáo, còn nguyên tính thời sự và giá trị thực tiễn, cần tiếp tục được nghiên cứu, vận dụng sáng tạo vào tiến trình xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, đủ sức bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh mới.
2. Tư tưởng “người trước, súng sau” của Hồ Chí Minh
Xuất phát từ tư tưởng “dân là gốc” của dân tộc, kết hợp với việc vận dụng linh hoạt chủ nghĩa Mác – Lênin về vai trò của quần chúng nhân dân, đặc biệt là kinh nghiệm thực tiễn trong xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân làm nòng cốt trong đấu tranh giành độc lập, bảo vệ đất nước và kiến thiết quốc gia, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khởi thảo tư tưởng “người trước, súng sau”1. Tư tưởng đó là sự kết tinh giữa tầm cao trí tuệ và thực tiễn cách mạng của Người, trở thành phương châm cốt lõi để Đảng ta chỉ đạo quá trình xây dựng Quân đội nhân dân Việt đáp ứng các yêu cầu, nhiệm vụ của cách mạng.
Với tầm tư duy chiến lược nhạy bén cùng vốn tri thức sâu rộng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định, để hình thành một quân đội cách mạng chân chính, yếu tố tiên quyết là phải có con người cách mạng, từ đó làm nền tảng cho việc xây dựng tổ chức và sử dụng vũ khí, trang bị. Con người chính là yếu tố tạo nên quân đội và làm chủ các phương tiện chiến đấu. Nhưng con người ấy cần được giác ngộ lý tưởng cách mạng, rèn luyện về tư tưởng, đạo đức, trình độ văn hóa, kỹ thuật và năng lực tác chiến. Trong mối tương quan giữa con người và vũ khí, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhất quán nhấn mạnh vai trò then chốt của con người. Theo Người, chính con người là chủ thể thiết kế, cải tiến, làm chủ và vận hành hiệu quả vũ khí, trang bị trong thực tiễn chiến đấu.
Người từng nêu rõ: “Không thể cậy vũ khí mà có thể quyết định được thắng lợi. Phải xem những người cầm vũ khí có phải là những chiến sĩ hăng hái đánh trận không”2. Người đặc biệt đề cao sức mạnh tinh thần – sức mạnh nội lực của từng cá nhân, tổ chức và toàn dân tộc. Đó là lòng yêu nước, ý chí sắt đá, tinh thần đoàn kết, sự mưu trí, gan dạ, dũng cảm, sẵn sàng xả thân vì độc lập dân tộc, vì lý tưởng cộng sản. Người khẳng định rằng chỉ khi kết hợp nhuần nhuyễn giữa vũ khí và tinh thần cách mạng, nhân tố con người mới có thể phát huy tối đa vai trò, tính năng của vũ khí, tạo nên sức mạnh vượt trội trên chiến trường. Người chỉ rõ: “Vũ khí tốt mà tinh thần hèn, thì cũng vô dụng”3; “Có khi địch vật chất hơn ta mà ta tinh thần hơn nó, nên ta thắng nó”4.
Song song với việc khẳng định vai trò then chốt của con người, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của vũ khí, trang bị. Người kêu gọi toàn dân, toàn quân phát huy tinh thần tự lực, tự cường, tận dụng mọi phương tiện, vũ khí sẵn có để kháng chiến. Hồ Chủ tịch kêu gọi: “Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc. Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc”5. Đồng thời, Người khuyến khích việc chủ động nghiên cứu, chế tạo, cải tiến vũ khí; kết hợp nguồn lực trong nước với sự hỗ trợ của quốc tế, tạo nên nguồn vũ khí, trang bị cho quân đội, góp phần nâng cao khả năng tác chiến trong thực tiễn.
3. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về “người trước, súng sau” vào xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại trong kỷ nguyên mới
Thấm nhuần tư tưởng “người trước, súng sau”, Đảng ta trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng luôn chú trọng giải quyết đúng đắn, hiệu quả mối quan hệ giữa con người và vũ khí, vận dụng linh hoạt vào quá trình xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam. Từ đội quân non trẻ chỉ gồm 34 chiến sĩ, Quân đội ta đã không ngừng phát triển, lập nên những chiến công vang dội. Trong tiến trình trưởng thành và chiến đấu, Quân đội luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm xây dựng vững mạnh về chính trị. Cán bộ, chiến sĩ được giáo dục thường xuyên về tư tưởng, chính trị, bồi đắp lý tưởng chiến đấu, phẩm chất đạo đức cách mạng; từ đó, hình thành bản lĩnh kiên cường, lối ống trong sạch, lành mạnh, sẵn sàng chiến đấu và hy sinh vì sự nghiệp độc lập, tự do, hạnh phúc của dân tộc.
Công tác huấn luyện, đào tạo được chú trọng, bảo đảm nâng cao thể lực, kỹ năng, trình độ và ý thức tổ chức, kỷ luật cho cán bộ, chiến sĩ. Bên cạnh đó, Đảng, Nhà nước luôn chăm lo bảo đảm trang bị kỹ thuật, vũ khí phù hợp với điều kiện đất nước, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ quân sự, quốc phòng. Chính nhờ sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố con người và vật chất, vũ khí, phương tiện kỹ thuật, Quân đội nhân dân Việt Nam đã vượt qua nhiều thử thách, chiến thắng các thế lực ngoại xâm, dù họ hùng mạnh hơn ta về tiềm lực kinh tế, quân sự; góp phần quan trọng trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước và bảo vệ vững chắc nền độc lập, chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc.
Hiện nay, xu thế chung của thế giới vẫn là hòa bình, hợp tác và phát triển, tuy nhiên, tình hình khu vực và thế giới đang biến động phức tạp, nhanh chóng và khó dự đoán. Sau gần bốn thập niên đổi mới, nước ta đã tạo dựng được thế và lực mới, nâng cao uy tín quốc tế, niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và điều hành của Nhà nước ngày càng được củng cố, tạo tiền đề vững chắc để tiếp tục xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại đứng trước nhiều thuận lợi nhưng cũng đan xen những thách thức. Những thay đổi nhanh chóng của tình hình thế giới, sự phát triển vượt bậc của khoa học – công nghệ, đặc biệt là trong lĩnh vực quân sự, không chỉ làm thay đổi phương thức, môi trường và phương tiện chiến tranh mà còn tác động sâu sắc tới cấu trúc tổ chức, cách thức vận hành cũng như tiêu chuẩn của người quân nhân cách mạng. Trong bối cảnh đó, việc nâng cao chất lượng tổng thể, hiện đại hóa toàn diện Quân đội trở thành nhiệm vụ xuyên suốt và cấp thiết, đòi hỏi con người phải thích ứng linh hoạt với yêu cầu mới. Cùng với đó, các thế lực thù địch tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động chống phá Đảng, Nhà nước và Quân đội, làm gia tăng những thách thức trong việc giữ gìn độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, cũng như ứng phó hiệu quả với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Thực tế đó đặt ra yêu cầu cấp bách phải đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, nâng cao tiềm lực tổng hợp quốc gia, giữ vững thành quả cách mạng, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống.
Hơn nữa, Đại hội XIII của Đảng đã xác định rõ phương hướng chiến lược: “Xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, một số quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại. Đến năm 2025, cơ bản xây dựng Quân đội tinh, gọn, mạnh, tạo tiền đề vững chắc, phấn đấu năm 2030 xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”6. Đây là định hướng chiến lược đúng đắn, có tính khoa học cao, đáp ứng yêu cầu trước mắt cũng như lâu dài của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, phù hợp với điều kiện, khả năng của đất nước và xu thế phát triển thời đại. Để thực hiện thắng lợi định hướng này và vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về “người trước, súng sau”, cần thực hiện các giải pháp đồng bộ, bảo đảm tính khả thi và hiệu quả các giải pháp sau:
Một là, tiếp tục thấm nhuần sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh về “người trước, súng sau”, từ đó nâng cao nhận thức về vai trò then chốt của con người trong sự nghiệp xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam. Hơn tám thập kỷ xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của Quân đội nhân dân Việt Nam đã chứng minh tính đúng đắn, sáng tạo của tư tưởng này, trở thành nền tảng cốt lõi để vận dụng trong tiến trình xây dựng Quân đội ngày càng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, đặc biệt là sự ra đời của các loại vũ khí thông minh, trí tuệ nhân tạo và phương thức tác chiến mới, đã dẫn tới hiện tượng một bộ phận cán bộ, chiến sĩ có khuynh hướng đề cao thái quá vai trò của vũ khí, trang bị hiện đại.
Việc quán triệt tư tưởng “người trước, súng sau” cần tập trung làm rõ vị trí trung tâm của con người trong xây dựng Quân đội. Theo đó, các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, chính sách thu hút, đãi ngộ nhân tài cần được triển khai phù hợp, hiệu quả. Trong mối quan hệ giữa con người và vũ khí, trang bị kỹ thuật, cần khẳng định rõ con người là trung tâm, là chủ thể có ý chí, trí tuệ và năng lực làm chủ, vận hành, phát huy hiệu quả tối đa sức mạnh của vũ khí, trang bị. Ngược lại, vũ khí, trang bị dù hiện đại đến đâu cũng chỉ là sản phẩm do con người sáng tạo và điều khiển, không thể tự phát huy sức mạnh nếu không có yếu tố con người. Từ đó, cần tích cực đấu tranh, phản bác những quan điểm sai lệch cũng như các luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch về mối quan hệ giữa người và vũ khí, trang bị trong xây dựng, phát huy sức mạnh chiến đấu của Quân đội nhân dân Việt Nam.
Hai là, tăng cường sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với Quân đội nhân dân Việt Nam. Đây không chỉ là nguyên tắc căn bản mà còn là giải pháp chiến lược hàng đầu, giữ vai trò quyết định đến sự trưởng thành, phát triển và chiến thắng của Quân đội. Chỉ thông qua việc bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện của Đảng, Quân đội mới giữ vững bản chất giai cấp công nhân, thể hiện sâu sắc tính nhân dân, tính dân tộc; kiên định mục tiêu lý tưởng chiến đấu, và xứng đáng là lực lượng nòng cốt trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc. Các cơ quan, đơn vị trong toàn quân cần tiếp tục quán triệt, thực hiện nghiêm túc quan điểm, đường lối của Đảng trong xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam, nhất là Nghị quyết số 05-NQ/TW ngày 17/01/2022 của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 230-NQ/QUTW ngày 02/4/2022 của Quân ủy Trung ương về tổ chức Quân đội nhân dân Việt Nam giai đoạn 2021 – 2030 và những năm tiếp theo.
Cùng với đó, phải đặc biệt chú trọng quan điểm của Đảng về vai trò của con người và tổ chức, thực hiện kết hợp chặt chẽ giữa tổ chức, nhân lực, vũ khí, trang bị kỹ thuật với nghệ thuật quân sự, tạo nên sức mạnh tổng hợp đủ sức đánh bại mọi hình thái chiến tranh. Đồng thời, cần quán triệt và thực hiện nghiêm Kết luận số 21-KL/TW ngày 25/10/2021 của Ban Chấp hành Trung ương về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” và Nghị quyết số 21-NQ/TW, ngày 16/6/2022, Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) về tăng cường củng cố xây dựng tổ chức cơ sở đảng và nâng cao chất lượng đội ngũ đảng viên trong giai đoạn mới; chấp hành quy định nêu gương, quy định những điều đảng viên không được làm. Qua đó, tiếp tục xây dựng Đảng bộ Quân đội trong sạch, vững mạnh, tiêu biểu; xây dựng đội ngũ cán bộ có phẩm chất, năng lực, bản lĩnh đáp ứng yêu cầu, sẵn sàng hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao.
Ba là, củng cố vững chắc nền tảng chính trị của Quân đội nhân dân Việt Nam. Cần tăng cường bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân, tính dân tộc; nâng cao nhận thức cho bộ đội về lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, lòng trung thành tuyệt đối với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân. Các cơ quan, đơn vị phải đẩy mạnh giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao trình độ lý luận Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; tiếp tục quán triệt Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị (khóa XII) về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; đồng thời, triển khai hiệu quả Nghị quyết số 847-NQ/QUTW ngày 28/12/2021 của Quân ủy Trung ương về phát huy phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân trong tình hình mới. Lãnh đạo chặt chẽ công tác bảo vệ chính trị nội bộ, dân vận, công tác quần chúng, nâng cao tinh thần dân chủ, kỷ luật, đoàn kết nội bộ. Cấp ủy, chỉ huy các cấp, lực lượng nòng cốt, đội ngũ cán bộ, đảng viên cần gương mẫu trong đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, kiên quyết phản bác các quan điểm sai trái, âm mưu “diễn biến hòa bình”, “phi chính trị hóa Quân đội”, bảo vệ vững chắc trận địa tư tưởng trong toàn quân.
Bốn là, đổi mới, nâng cao chất lượng công tác huấn luyện, giáo dục và đào tạo nhằm xây dựng cán bộ, chiến sĩ có trình độ chuyên môn giỏi, năng lực tốt đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới. Đây là biểu hiện sinh động nhất của việc vận dụng tư tưởng “người trước, súng sau” vào hoạt động quân sự, góp phần hình thành nền tảng Quân đội. Như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng chỉ rõ: “Nếu anh em tư tưởng vững, chính trị vững, kỹ thuật khá, thân thể khỏe mạnh thì nhất định thắng. Trái lại, nếu anh em chính trị khá, nhưng quân sự kém, hoặc chính trị quân sự đều khá nhưng thân thể yếu đuối thì cũng không thắng được”7.
Trên tinh thần đó, các cấp ủy, tổ chức đảng cần thực hiện nghiêm túc các nghị quyết, chỉ thị, quy định về huấn luyện, diễn tập và sẵn sàng chiến đấu; triển khai huấn luyện toàn diện, sát thực tế, có trọng tâm, trọng điểm, bám sát phương châm “Cơ bản – Thiết thực – Vững chắc”. Các học viện, nhà trường Quân đội cần tập trung đổi mới chương trình, phương pháp giáo dục – đào tạo, nâng cao chất lượng cán bộ, nhân viên kỹ thuật đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Việc đào tạo cần kết hợp giữa học trong nhà trường, rèn luyện tại đơn vị và tự học của từng cá nhân. Đồng thời, tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ, đẩy mạnh hội nhập quốc tế trong lĩnh vực giáo dục, đối ngoại quốc phòng. Song song đó, phải lãnh đạo thực hiện nghiêm các chỉ thị, quy định về xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, “Mẫu mực, tiêu biểu”, chấp hành nghiêm kỷ luật, bảo đảm an toàn.
Năm là, chủ động chuẩn bị và xây dựng đội ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực toàn diện, làm lực lượng nòng cốt trong tiến trình xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Muôn việc thành công hoặc thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém”8. Do đó, phải chú trọng phát hiện, tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí và sử dụng cán bộ một cách khoa học, công bằng, khách quan; bảo đảm cán bộ vừa có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức tốt, năng lực thực tiễn cao, vừa có tư duy đổi mới, sáng tạo, có tinh thần phụng sự Tổ quốc và Nhân dân. Đây chính là lực lượng then chốt tạo nên hiệu quả của công tác quân sự, quốc phòng trong tình hình mới.
4. Kết luận
Tư tưởng Hồ Chí Minh về “người trước, súng sau” là một di sản tư tưởng quý báu, mang giá trị trường tồn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc tư tưởng này vẫn vẹn nguyên giá trị, là kim chỉ nam định hướng cho xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam. Việc vận dụng đúng đắn, sáng tạo tư tưởng “người trước, súng sau” sẽ góp phần quan trọng vào việc xây dựng các cơ quan, đơn vị trong toàn quân vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức, xứng đáng là lực lượng nòng cốt bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Chú thích:
1. Võ Nguyên Giáp (2003). Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng Việt Nam. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 260.
2, 5, 7, 8. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 4. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 527, 534, 219, 280.
3. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 7. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 460.
4. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 10. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 580 – 581.
6. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 157 – 158.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Chính trị (2016). Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
2. Quân ủy Trung ương (2021). Nghị quyết số 847-NQ/QUTW ngày 28/12/2021 về phát huy phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân trong tình hình mới.
3. Quán triệt quan điểm học tập suốt đời theo tư tưởng Hồ Chí Minh cho đội ngũ chính trị viên ở các đơn vị cơ sở trong quân đội hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/04/18/quan-triet-quan-diem-hoc-tap-suot-doi-theo-tu-tuong-ho-chi-minh-cho-doi-ngu-chinh-tri-vien-o-cac-don-vi-co-so-trong-quan-doi-hien-nay.
4. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đặc trưng của lối sống mới và vận dụng trong xây dựng lối sống mới của thanh niên quân đội. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/04/17/tu-tuong-ho-chi-minh-ve-dac-trung-cua-loi-song-moi-va-van-dung-trong-xay-dung-loi-song-moi-cua-thanh-nien-quan-doi.
