(Quanlynhanuoc.vn) – Ngay sau khi Ủy ban châu Âu (EC) cảnh báo Thẻ vàng, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ban, ngành, địa phương, nhất là 28 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương ven biển đã quan tâm, chỉ đạo tổ chức thực hiện các khuyến nghị từ EC về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (sau đây gọi tắt là IUU).
Ngày 20/3/2020, Thường trực Ban Bí thư đã ban hành Văn bản số 81-CT/TW về tăng cường, lãnh đạo chỉ đạo thực hiện hiệu quả công tác phòng, chống khai thác IUU. Ngay sau đó, ngày 14/5/2020 Ban Tuyên giáo Trung ương ban hành Công văn số 8568-CV/BTGTW về việc gửi tài liệu tuyên truyền hoạt động phòng, chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định. Những nỗ lực của Việt Nam trong việc triển khai chống khai thác hải sản bất hợp pháp đã đạt được một số kết quả quan trọng.
Công tác chỉ đạo, điều hành
Chính phủ
Liên quan tới khung pháp lý, ngay trong năm 2017 (ngày 21/01/2017), Chính phủ đã trình Quốc hội thông qua Luật Thủy sản phù hợp với các quy định của khu vực, quốc tế và các khuyến nghị của EC. Từ năm 2017 – 2018, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành 2 Chỉ thị, 3 Công điện, 4 Quyết định, trong đó giao trách nhiệm chống khai thác IUU cho các bộ, ban, ngành và Ủy ban nhân dân 28 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương ven biển, tổ chức các hoạt động định kỳ và đột xuất với các bộ, ngành trung ương và 28 địa phương có biển nhằm đánh giá về tình hình và các giải pháp triển khai thực hiện việc phòng, chống và chấm dứt khai thác IUU; thường xuyên trao đổi trong các hoạt động đối ngoại cấp Chính phủ với EC về vấn đề khai thác IUU của Việt Nam.
Đồng thời, xét mức độ và ý nghĩa quan trọng của việc giải quyết vấn đề khai thác IUU, Chính phủ đã quyết định thành lập Ban Chỉ đạo Quốc gia về chống khai thác IUU theo Quyết định số 596/QĐ-TTg ngày 20/5/2019. Bên cạnh đó, việc ký kết, gia nhập các điều ước quốc tế có liên quan tới chống khai thác IUU cũng được Chính phủ coi trọng, tích cực thúc đẩy, thực hiện.
Các bộ, ban, ngành, cơ quan trung ương
Với nhiệm vụ là cơ quan chủ trì, chịu trách nhiệm chính trước Chính phủ trong quản lý nhà nước về thủy sản, trong năm 2018 và 2019 Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành, trình ban hành các văn bản hướng dẫn thực thi Luật Thủy sản năm 2017 gồm: 2 nghị định của Chính phủ, 1 quyết định của Thủ tướng, 8 thông tư của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã ban hành 13 quyết định phê duyệt các chương trình, kế hoạch về chống khai thác IUU, 28 các văn bản chỉ đạo, đôn đốc, hướng dẫn địa phương khắc phục các tồn tại về chống khai thác IUU.
Trên cơ sở kế hoạch thanh tra, kiểm tra của Đoàn Thanh tra EC, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã phê duyệt và triển khai thực hiện khá hiệu quả Kế hoạch tổng thể và kịch bản đón và làm việc với các đoàn Thanh tra EC về chống khai thác IUU trong thời gian 2 năm qua. Các hoạt động hợp tác quốc tế về chống khai thác IUU cũng được Bộ chủ trì, phối hợp cùng Bộ Ngoại giao và các cơ quan, đơn vị liên quan chỉ đạo, điều hành và triển khai rất tích cực.
Các ban, bộ, ngành gồm: Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Ngoại giao, Bộ Thông tin và Truyền thông… theo chức năng, nhiệm vụ được giao đã xây dựng kế hoạch, giải pháp và tổ chức triển khai thực hiện Luật Thủy sản, các nghị quyết, chỉ thị, công điện, quyết định và chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về chống khai thác IUU; thường xuyên nắm bắt thông tin đối ngoại, động thái của EC đối với công tác chống khai thác IUU của Việt Nam, báo cáo Thủ tướng Chính phủ và các ban, bộ, ngành kịp thời nắm tình hình, đưa ra các giải pháp triển khai thực hiện.
Các hội, hiệp hội, các cơ quan thông tấn báo chí: Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản (VASEP), Hội Nghề cá Việt Nam tích cực xây dựng các kế hoạch, tổ chức các hoạt động truyền thông về chống khai thác IUU. Các cơ quan thông tấn, báo chí chủ lực, như: VTV, VOV, TTXVN… cũng gia tăng lượng tin, bài thông tin, tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức cho cộng đồng về vấn đề khai thác IUU và những nỗ lực của Việt Nam trong thời gian qua.
Các tỉnh, thành phố ven biển:
100% tỉnh, thành phố ven biển trực thuộc trung ương đã ban hành các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện các chỉ thị, công điện, quyết định… của Chính phủ, của các cơ quan trung ương về chống khai thác IUU; tập trung chỉ đạo, điều hành các cơ quan, ban ngành, lực lượng chức năng tại địa phương căn cứ chức năng, nhiệm vụ được giao tăng cường các biện pháp để chống khai thác IUU.
Tổ chức thực hiện
Hai năm vừa qua, bên cạnh việc thực hiện khuyến nghị của EC về điều chỉnh, bổ sung khung pháp lý, gia tăng các giải pháp về thông tin, truyền thông, đẩy mạnh việc ký kết, gia nhập và thực hiện các quy định, thỏa thuận quốc tế về đánh bắt cá, để tiến tới việc gỡ bỏ Thẻ vàng của EC, Việt Nam đã tăng cường các giải pháp nhằm tích cực triển khai thực hiện các quy định của pháp luật về chống khai thác IUU và các nhóm khuyến nghị từ EC. Cụ thể:
Theo dõi, kiểm soát và giám sát tàu cá (MCS)
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã hoàn tất việc xây dựng kế hoạch lắp đặt thiết bị giám sát hành trình đối với tất cả tàu cá từ 15 m trở lên1. Bộ cũng đã được Thủ tướng Chính phủ đồng ý cho phép thực hiện việc thuê dịch vụ hạ tầng giám sát tàu cá trong thời gian chờ triển khai đầu tư Dự án Hệ thống thông tin quản lý nghề cá giai đoạn II2. Cơ chế phối hợp, quy trình kiểm soát, quản lý tàu ra/vào cảng, theo khuyến nghị của EC cũng đã được điều chỉnh, sửa đổi. Hiện Văn phòng thanh tra, kiểm tra, kiểm soát nghề cá tại 61 cảng ở 27/28 tỉnh, thành phố ven biển đang cho thấy sự phối hợp ngày càng hiệu quả hơn giữa cơ quan quản lý nhà nước về thủy sản với Bộ đội Biên phòng trong thực hiện việc thanh tra, kiểm tra, kiểm soát tàu cá rời cảng, cập cảng. Từ ngày 01/01/2019 đến nay, Việt Nam chưa phát hiện lô hàng thủy sản nhập khẩu nào vi phạm khai thác IUU 3.
Truy xuất nguồn gốc thủy sản từ khai thác
Tính từ ngày 01/01/2019 đến nay, trên cả nước đã có 2.781 Giấy chứng nhận thủy sản khai thác được cấp với khối lượng đạt 35.475 tấn. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã có 4 đợt công bố rộng rãi về 61 cảng cá đủ điều kiện xác nhận nguyên liệu thủy sản từ khai thác qua cảng và ban hành danh sách 70 cảng cá chỉ định cho tàu cá hoạt động từ vùng khơi trở ra cập cảng4.
Các ban quản lý cảng cá, Chi cục Thủy sản các địa phương triển khai tốt công tác hỗ trợ các chủ tàu, thuyền trưởng trong việc ghi, nộp nhật ký khai thác thủy sản qua việc in, cấp, phát sổ nhật ký khai thác theo mẫu, hướng dẫn ghi chép, hướng dẫn báo cáo hoạt động trên biển, và nộp cho Ban quản lý cảng cá khi kết thúc chuyến biển. Đồng thời, Ban quản lý các cảng cá cũng đã thực hiện việc cấp giấy biên nhận bốc dỡ thủy sản qua cảng cho các chủ tàu, doanh nghiệp thu mua khi có yêu cầu.
Bên cạnh đó, thực hiện khuyến nghị của EC về công tác thanh tra hệ thống xác nhận, chứng nhận, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã và đang triển khai quy định cụ thể về các nội dung cần kiểm tra giao trách nhiệm cho các cơ quan chức năng trong việc kiểm tra hoạt động xác nhận nguyên liệu, chứng nhận nguồn gốc thủy sản khai thác.
Về việc giải quyết tình trạng tàu cá, ngư dân Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài
Thời gian qua, các cơ quan chức năng của Việt Nam đã tiến hành nhiều biện pháp quyết liệt, đẩy mạnh công tác tuần tra, kiểm tra, kiểm soát trên vùng khơi và phát hiện, xử lý các tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài và tàu cá nước ngoài vi phạm vùng biển Việt Nam. Riêng trong năm 2018, lực lượng Kiểm ngư đã triển khai tổng cộng 45 đợt, huy động 64 lượt tàu, xuồng kiểm ngư; tổng số tàu cá đã quan sát là: 7.387 lượt chiếc. Tổng số tàu cá đã kiểm tra là: 1.189 lượt chiếc, trong đó số tàu cá vi phạm là: 694 lượt chiếc (tàu cá Việt Nam: 645 chiếc, tàu cá nước ngoài: 49 chiếc. Tổng số tiền xử phạt là 554.700.277 đồng)5.
Các lực lượng thực thi pháp luật trên biển (Kiểm ngư, Cảnh sát biển, Hải quân, Biên phòng) đã thực hiện tốt cơ chế phối hợp kiểm tra, kiểm soát trên biển: Lực lượng Biên phòng đã tiếp nhận, điều tra, xác minh 155 ngư dân và 04 tàu cá Việt Nam bị nước ngoài bắt giữ được trao trả về nước; lực lượng Cảnh sát biển đã lập biên bản 06 tàu cá Việt Nam có hành vi đánh bắt hải sản ở phía Nam đường phân định thềm lục địa Việt Nam – Indonesia6.
Năm 2019, lực lượng Kiểm ngư đã tổ chức 50 đợt tuần tra, kiểm tra, kiểm soát các hoạt động thủy sản, huy động 70 lượt tàu, xuồng kiểm ngư. Tổng số tàu cá đã quan sát là: 9.850 lượt chiếc. Tổng số tàu cá đã kiểm tra là: 1.488 lượt chiếc, trong đó tàu cá Việt Nam: 1.435 chiếc, tàu cá nước ngoài: 53 lượt chiếc. Tổng số tàu cá vi phạm đã kiểm tra, xua đuổi: 499 lượt chiếc, trong đó tàu cá Việt Nam 446 lượt chiếc, tàu cá nước ngoài: 53 lượt chiếc. Lập biên bản vi phạm hành chính 310 trường hợp, chuyển các cơ quan có thẩm quyền xử lý và trực tiếp xử lý thu nộp ngân sách nhà nước 1.064.250.000 đồng7.
Việt Nam cũng thực hiện ngày một hiệu quả Quy chế phối hợp giữa các lực lượng nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động nghề cá và bảo vệ nguồn lợi thủy sản giữa Tổng cục Thủy sản và Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng, Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển. Bên cạnh đó, 8/28 tỉnh, thành phố có biển đã tổ chức ký kết quy chế phối hợp chống khai thác IUU; đặc biệt là ngăn chặn, xử lý kịp thời tàu cá và ngư dân cố tình vi phạm khai thác hải sản trái phép ở vùng biển nước ngoài. Các cơ quan chức năng, các địa phương đã và đang áp dụng các biện pháp xử lý quyết liệt, như: rút giấy phép khai thác, không cấp giấy phép mới đối với các chủ tàu có tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài bị bắt giữ hoặc bị phát hiện trên hệ thống giám sát hành trình.
Với việc triển khai hàng loạt các biện pháp để ngăn chặn, giảm thiểu và chấm dứt tình trạng tàu cá vi phạm khai thác hải sản ở vùng biển nước ngoài, bước đầu đã đạt được kết quả tích cực, đó là, từ đầu năm 2018 đến nay, đã ngăn chặn, chấm dứt được tình trạng tàu cá vi phạm ở vùng biển các nước, quốc đảo Thái Bình Dương, đây là một kết quả khả quan, một nỗ lực rất lớn của Việt Nam trong bối cảnh tình hình hiện nay. Tuy nhiên, tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển các nước trong khu vực vẫn còn tiếp diễn, năm 2019 chưa giảm so với năm 2018; trong quý 1/2020 các vụ việc vi phạm có giảm hơn so với cùng kỳ năm 2019.
Đánh giá chung
Ưu điểm
Từ kết quả chỉ đạo, điều hành và triển khai thực hiện, có thể khẳng định: việc EC cảnh báo và công tác khắc phục Thẻ vàng đối với sản phẩm hải sản khai thác của Việt Nam, trong thời gian hơn hai năm qua đã nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Chính phủ; sự chung tay các ban, bộ, ngành, cơ quan, đơn vị trung ương, địa phương, cộng đồng doanh nghiệp thủy sản và một bộ phận nhân dân, nhất là người dân khu vực ven biển. Đây là điều kiện và là cơ sở quan trọng, thuận lợi cho việc tiếp tục nâng cao nhận thức, huy động nguồn lực để triển khai thực hiện hiệu quả hơn nữa những khuyến nghị của EC về khai thác IUU với mục tiêu trước mắt là gỡ bỏ Thẻ vàng và mục tiêu dài hạn là xây dựng một nghề cá có trách nhiệm, hiện đại, hội nhập quốc tế trong tình hình mới.
Sau hơn hai năm triển khai, một số khuyến cáo của EC đã được thực hiện hiệu quả: (1) Khung pháp lý cơ bản đã hoàn thiện; (2) Công tác tuyên truyền, phổ biến về chống khai thác IUU đã được quan tâm: nhận thức của các cơ quan quản lý thủy sản từ Trung ương tới địa phương, cộng đồng doanh nghiệp và ngư dân đã được nâng cao; (3) Tình hình tàu cá, ngư dân vi phạm vùng biển của các nước, quốc đảo Thái Bình Dương đã chấm dứt; (4) Công tác kiểm tra, kiểm soát tàu cá hoạt động trên biển đạt được nhiều tiến bộ; (5) Công tác hợp tác quốc tế, tham gia các hiệp định, công ước quốc tế về thủy sản có nhiều nỗ lực tích cực.
Tồn tại, hạn chế
Bên cạnh những kết quả đã đạt được, tính đến thời điểm hiện tại những tồn tại, hạn chế của công tác chống khai thác IUU của Việt Nam là không hề ít. Chúng ta đang thực sự gặp khó khăn trong việc hoàn thành mục tiêu gỡ bỏ Thẻ vàng của EC và đang đối diện với nguy cơ bị cảnh báo Thẻ đỏ. Theo các khuyến nghị của EC, có thể thấy rõ những tồn tại, hạn chế sau:
– Về khung pháp lý: nghị định quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thủy sản và Nghị định số 42/2019/NĐ-CP ngày 16/5/2019 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản ban hành chưa đáp ứng được tiến độ cam kết với EC, đặc biệt quy định mức khung xử phạt còn thấp hơn nhiều so với khuyến nghị của EC.
– Về tổ chức thực hiện: một số địa phương còn chủ quan, chưa tập trung nguồn lực, chưa thực sự vào cuộc quyết liệt để thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về triển khai các giải pháp chống khai thác IUU.
– Tình hình tàu cá và ngư dân vi phạm khai thác hải sản trái phép ở vùng biển nước ngoài vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp.Từ thời điểm EC cảnh báo “Thẻ vàng” (ngày 23/10/2017) cho đến nay, việc tàu cá vi phạm vùng biển các nước trong khu vực vẫn chưa được kiểm soát triệt để.
– Việc lắp đặt thiết bị giám sát hành trình chưa hiệu quả: khâu phê duyệt cấp kinh phí thuê hạ tầng kỹ thuật giám sát nghề cá còn chậm, dẫn đến việc triển khai lộ trình lắp đặt thiết bị giám sát hành trình không đáp ứng được quy định tại Điều 44, Nghị định số 26/2019/NĐ-CP ngày 08/3/2019 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thủy sản.
– Công tác truy xuất nguồn gốc: Chưa đáp ứng được yêu cầu của EC về kiểm soát theo chuỗi tính hợp pháp của sản phẩm xuất sang thị trường Châu Âu.
Nguồn lực cơ sở vật chất, con người cho việc triển khai chống khai thác IUU tại các địa phương còn hạn chế. Đặc biệt là nguồn nhân lực tại các cảng cá không đáp ứng được các quy định về kiểm soát tàu cá ra vào cảng, kiểm soát sản lượng cập bến, xác nhận nguồn gốc nguyên liệu thủy sản khai thác.
Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế
Bên cạnh nguyên nhân khách quan lớn nhất là diễn biến, tình hình phức tạp trên Biển Đông thì những tồn tại, hạn chế nêu trên bắt nguồn chủ yếu từ nguyên nhân chủ quan.
Với cách thức giải quyết vấn đề khai thác IUU thời gian qua, thực tế đang diễn ra hiện tượng “trên nóng, dưới có nơi, có lúc lạnh”, Chính phủ, nhiều cơ quan của Chính phủ, cơ quan Trung ương vào cuộc nhanh chóng, quyết liệt song một số cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền địa phương chưa quan tâm đầy đủ, thiếu sâu sát trong chỉ đạo, tuyên truyền, vận động, kiểm tra, chấn chỉnh hoạt động khai thác IUU. Trước vấn đề quyền lợi của từng địa phương và quyền lợi chung của nền kinh tế, có địa phương coi trọng tổng thu ngân sách trên địa bàn từ ngành khai thác, chế biến thủy sản và việc giải quyết sinh kế cho một bộ phận ngư dân, người lao động hơn là uy tín, vị thế, doanh thu của ngành thủy sản trong bức tranh kinh tế quốc gia cũng như hình ảnh Việt Nam trên trường quốc tế.
Công tác phối hợp giữa các ban, bộ, ngành Trung ương và địa phương còn thiếu chặt chẽ, sâu sát và đồng bộ. Việc thi hành, thực hiện các quy định của pháp luật về kinh tế thủy sản, về khai thác thủy sản, về chống khai thác IUU chưa được quan tâm đúng mức. Công tác truy xuất nguồn gốc thủy sản chưa đáp ứng yêu cầu đặt ra, còn nhiều sai sót. Công tác quản lý tàu cá, xử lý các hành vi vi phạm chưa đạt yêu cầu, chưa đủ sức răn đe. Nguồn nhân lực tập trung cho hoạt động chống khai thác IUU chưa đáp ứng được yêu cầu.
Chú thích:
1, 2. Theo đó, lộ trình lắp đặt thiết bị giám sát hành trình đối với tàu có chiều dài từ 24m trở lên phải xong trước ngày 01/7/2019; tàu câu cá ngừ, lưới kéo có chiều dài từ 15 đến dưới 24 m xong trước ngày 01/01/2020 và số tàu có chiều dài từ 15m còn lại xong trước ngày 01/4/2020. Trên 77% tàu cá đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình. https://baotintuc.vn, ngày 16/7/2020.
3, 4, 5, 6, 7. Ban Tuyên giáo Trung ương. Tài liệu về công tác chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định của Việt Nam thời gian qua. Hà Nội, tháng 5/2020.
Hoàng Trang – Vương Liên
Học viện Hành chính Quốc gia
