(Quanlynhanuoc.vn) – Việt Nam đang trong tiến trình cải cách hành chính nhà nước nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của nền hành chính nhà nước. Trong đó, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức được xem là một trong những trọng tâm trong quá trình cải cách nền hành chính nhà nước. Yêu cầu nâng cao chất lượng của đội ngũ cán bộ, công chức hiện nay, ngoài việc nâng cao kiến thức, trình độ chuyên môn, kỹ năng mà còn phải nâng cao đạo đức công vụ.
Đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức hiện nay
Đạo đức công vụ (ĐĐCV) thực chất là những chuẩn mực đạo đức của cán bộ, công chức (CBCC) trong thực thi công vụ mà họ phải tuyệt đối chấp hành. Nếu quan niệm công vụ là một nghề thì ĐĐCV chính là một dạng đạo đức nghề nghiệp1. ĐĐCV là hệ thống các giá trị và chuẩn mực đạo đức của CBCC trong quá trình thực thi công vụ.
ĐĐCV của CBCC, viên chức là hệ thống các chuẩn mực, quy tắc, nguyên tắc nhằm điều chỉnh thái độ, hành vi, cách ứng xử của CBCC trong hoạt động công vụ nhằm hướng tới xây dựng một nền hành chính trách nhiệm, công tâm, trong sạch, tận tụy và chuyên nghiệp2.
Hiện nay, có nhiều quan niệm khác nhau về các giá trị ĐĐCV của đội ngũ công chức. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, các giá trị ĐĐCV của đội ngũ công chức bao gồm: Cần – Kiệm – Liêm – Chính – Chí công, vô tư. Các giá trị chuẩn mực này đã được thể hiện trong Quyết định số 1847/QĐ-TTg ngày 28/12/2018 cuả Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt đề án văn hóa công vụ.
Căn cứ vào các quy định pháp luật và thực tiễn quản lý đội ngũ công chức hiện hành, có thể khái quát một số giá trị về ĐĐCV của đội ngũ công chức như sau:
Một là, sự trung thành với Đảng và Nhà nước. Đây là tiêu chí đầu tiên và quan trọng nhất để đánh giá ĐĐCV của người thực thi công vụ. Tiêu chí này mang tính chính trị vì hoạt động công vụ đều hướng tới thực hiện những nhiệm vụ chính trị nhất định3. Theo đó, CBCC phải trung thành với Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; bảo vệ danh dự Tổ quốc và lợi ích quốc gia. Bản thân mỗi CBCC không được làm điều gì ảnh hưởng đến uy tín, lợi ích của Đảng, Nhà nước, cơ quan, đơn vị.
Hai là, chấp hành nghiêm Hiến pháp và pháp luật, quy chế làm việc trong thực thi công vụ. Trong quá trình thực thi công vụ đòi hỏi mỗi CBCC phải chấp hành nghiêm các quy định của Hiến pháp và pháp luật, nội quy, quy chế của cơ quan. Sự chấp hành Hiến pháp, pháp luật là tiêu chí không thể thiếu để đánh giá đạo đức của CBCC trong hoạt động công vụ và cả trong cuộc sống.
Ngoài ra, CBCC phải có ý thức tổ chức kỷ luật, thể hiện ở sự tự giác, nghiêm túc và tập trung vào thực hiện các mệnh lệnh được cấp trên giao và sự tuân thủ của người công chức đó đối với nội quy, quy chế, quy định pháp luật, quy trình làm việc trong quá trình thực thi nhiệm vụ của mình.
Ba là, thái độ, tinh thần phục vụ người dân. Trong quá trình thực thi công vụ, CBCC thường xuyên làm việc với người dân, vì thế, thông qua thái độ làm việc với người dân có thể thấy được phần nào thái độ của họ đối với công việc được giao. Thái độ phục vụ người dân tốt được thể hiện qua sự vui vẻ, niềm nở khi tiếp xúc với người dân; sự nhiệt tình, nhanh chóng trong giải quyết các công việc mà người dân cần và sự quan tâm tìm kiếm các cách thức giải quyết công việc sao cho đúng, đủ quy định pháp luật mà có lợi nhất cho người dân, Thực hiện “4 xin, 4 luôn” (xin chào, xin lỗi, xin cảm ơn, xin phép; luôn mỉm cười, luôn nhẹ nhàng, luôn lắng nghe, luôn giúp đỡ)4.
Bốn là, động cơ, mục đích làm việc trong sáng. CBCC có động cơ, mục đích làm việc tốt, trong đó, làm việc vì sự yêu thích công việc, làm việc hết mình với mong muốn đóng góp vào hiệu quả quản lý nhà nước, hiệu quả cho xã hội thực sự, chứ không phải làm cho có, cho qua, chiếu lệ, làm cầm chừng để lợi dụng vị trí, lợi dụng mối quan hệ cho việc riêng hoặc để chạy chọt, phe cánh thăng quan, tiến chức.
Năm là, tinh thần, trách nhiệm cao trong thực hiện công việc. Đội ngũ CBCC phải có tinh thần trách nhiệm, cụ thể là luôn ý thức đầy đủ về chức trách nhiệm vụ của mình, có một kế hoạch làm việc rõ ràng, chủ động, sáng tạo, làm việc vì mục tiêu chung, chứ không phải vì lợi ích cá nhân mình, luôn biết lắng nghe ý kiến đóng góp của người khác, của Nhân dân để sửa chữa khuyết điểm, hoàn thiện bản thân.
Sáu là, tinh thần học hỏi để phát triển. Tinh thần học hỏi để phát triển của đội ngũ CBCC thể hiện ở sự tích cực tham gia các lớp đào tạo nâng cao trình độ được cử tham gia hoặc tự đào tạo, hằng năm tham gia đầy đủ các khóa bồi dưỡng cập nhật kiến thức theo quy định, chủ động tự cập nhật thường xuyên kiến thức, chính sách, quy định pháp luật liên quan đến công việc được giao.
Sự cần thiết nâng cao đạo đức công vụ của cán bộ, công chức trong giai đoạn hiện nay
Đối với mỗi người công chức, đạo đức là gốc, là nền tảng để quyết định mọi vấn đề có liên quan đến chất lượng thực thi công vụ. Vì thế, xây dựng và thực thi các tiêu chuẩn ĐĐCV là yêu cầu cấp thiết trong tất cả các thời kỳ, đặc biệt là trong giai đoạn xã hội có nhiều biến đổi nhanh, mạnh mẽ như hiện nay.
Thứ nhất, vị trí, vai trò quan trọng của đội ngũ CBCC và yêu cầu của cải cách hành chính. Trong hoạt động của các cơ quan nhà nước nói chung và cơ quan hành chính nhà nước nói riêng, đội ngũ CBCC đóng một vai trò hết sức quan trọng. Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”5 và “Công việc thành công hoặc thất bại đều do cán bộ tốt hay kém”6. Người đã khẳng định: “Huấn luyện cán bộ là công việc gốc của Đảng”7. Trong cuộc cuộc cải cách hành chính hiện nay, Đảng và Nhà nước ta luôn qua tâm, chăm lo phát triển đội ngũ CBCC “vừa hồng, vừa chuyên”. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI đã xác định: “Nâng cao chất lượng đội ngũ CBCC cả về bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, năng lực lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành, quản lý nhà nước”. Để đội ngũ CBCC phát huy được vai trò, vị trí của mình thì yếu tố tiên quyết đội ngũ này phải có năng lực, bao gồm cả kiến thức, kỹ năng và đạo đức. Vì vậy, cần phải có những biện pháp, giải pháp cải cách đội ngũ CBCC.
Thứ hai, xuất phát từ thực trạng ĐĐCV của đội ngũ công chức hiện nay.
Trong thời gian qua Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm giáo dục ĐĐCV cho công chức. Vì vậy, ĐĐCV của công chức ngày càng được cải thiện. Tuy nhiên, thực tiễn hiện nay cũng đặt ra nhiều bất cập trong thực hiện các yêu cầu của ĐĐCV. Những biểu hiện tiêu cực, tham nhũng vẫn còn xảy ra từ lãnh đạo cấp cao đến cán bộ các cấp, các nghành, các địa phương; những biểu hiện suy thoái về tư tưởng, đạo đức, lối sống, sự xuống cấp về đạo đức xã hội, đạo đức nghề nghiệp… cũng đặt ra yêu cầu có giải pháp tổng thể cho việc xây dựng đội ngũ CBCC mới đủ năng lực, trình độ, “tài – đức” quản trị đất nước trong thời kỳ mới. Không ít CBCC vận dụng các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước có lúc còn tùy tiện, gây khó khăn cho người dân; giải quyết công việc cho dân theo kiểu “ban ơn”, “ban phát”, chưa làm tròn chức trách, nhiệm vụ của “người đầy tớ trung thành của Nhân dân”. Một số cán bộ còn thiếu bình đẳng, thiếu tôn trọng dân, chưa thực sự thể hiện mối quan hệ giữa người phục vụ và người được phục vụ. Một số CBCC tỏ thái độ quan liêu, hách dịch, cửa quyền khi giải quyết công việc, còn hiện tượng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm; chưa thực hiện nhiệm vụ trách nhiệm, tận tụy. Một số cơ quan, đơn vị còn có biểu hiện mất đoàn kết nội bộ, bè phái, ghen ghét, đố kị, không hợp tác với nhau trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.
Nhận diện những bất cập về ĐĐCV của đội ngũ cán bộ, đảng viên nói riêng và đội ngũ công chức nói chung, Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI đã nhấn mạnh: “Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với những biểu hiện khác nhau về sự phai nhạt lý tưởng, sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, cơ hội, thực dụng, chạy theo danh lợi, tiền tài, kèn cựa địa vị, cục bộ, tham nhũng, lãng phí, tùy tiện, vô nguyên tắc”8.
Xuất phát từ những bất cập về ĐĐCV của đội ngũ CBCC hiện nay, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo việc nâng cao ĐĐCV như Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI ngày 16/01/2012 về: “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”; Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII ngày 30/10/2016 về: “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến” và “tự chuyển hóa” trong nội bộ”; Chỉ thị số 03-CT/TW ngày 14/5/2011 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; Quyết định số 1847/QĐ-TTg ngày 27/12/2018 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án văn hóa công vụ…
Giải pháp nâng cao đạo đức công vụ cho đội ngũ cán bộ, công chức trong thời gian tới
Một là, tiếp tục thể chế hóa các quy định về ĐĐCV.
Hệ thống thể chế, quy định là cơ sở để xác định các chuẩn mực hành vi của đội ngũ CBCC. Do đó, cần hoàn thiện hệ thống thể chế nói chung, đặc biệt là các thể chế liên quan đến ĐĐCV. Mặc dù ĐĐCV ở Việt Nam đã được quy định trong một số luật liên quan đến công chức, viên chức như: Luật CBCC; Luật Viên chức, Luật Phòng, chống tham nhũng; Luật Khiếu nại, tố cáo; Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí… Tuy nhiên, chưa xây dựng luật riêng quy định cụ thể về ĐĐCV. Có thể nói quy định về ĐĐCV hiện nay nằm “dàn trải” ở nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau. Do đó, để đáp ứng yêu cầu về tăng cường xây dựng ĐĐCV trong bối cảnh mới hiện nay, cần nghiên cứu xây dựng và ban hành Luật ĐĐCV hay Luật Đạo đức của công chức. Việc ban hành luật này không những có tác dụng nêu lên các nguyên tắc, chuẩn mực về ĐĐCV, mà còn đưa ra những quy định cụ thể về mục đích đạo đức, hành vi đạo đức và công cụ đạo đức trong quá trình CBCC tiếp xúc, làm việc với cơ quan, xã hội, doanh nghiệp và người dân. Việc ban hành luật này sẽ tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động giám sát việc thực thi ĐĐCV.
Hai là, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng về ĐĐCV cho đội ngũ CBCC.
Đào tạo, bồi dưỡng góp phần trang bị, cập nhật, bổ sung kiến thức cho đội ngũ công chức, góp phần đáp ứng yêu cầu thực thi công vụ. Các cơ quan nhà nước cần tăng cường mở lớp các lớp tập huấn về ĐĐCV, văn hóa công vụ, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng tiếp công dân… cho đội ngũ công chức. Các cơ quan nhà nước cần đánh giá thực trạng thực hiện các nội dung ĐĐCV của công chức cơ quan, đơn vị mình để từ đó xác định những điểm yếu. Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng nội dung, chương trình bồi dưỡng về ĐĐCV.
Ba là, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện ĐĐCV.
Lãnh đạo cơ quan, đơn vị cần định kỳ hoặc đột xuất kiểm tra, giám sát việc thực hiện các yêu cầu ĐĐCV trên cơ sở các quy định pháp luật. Hoạt động kiểm tra, giám sát về việc thực hiện ĐĐCV cần được tiến hành thường xuyên dưới các hình thức báo cáo, kiểm tra đột xuất, lấy ý kiến của người dân… Thông qua kiểm tra, giám sát, lãnh đạo nắm bắt được ĐĐCV được thực hiện thế nào, hiệu quả ra sao, còn hạn chế những gì nhằm bổ sung, sửa đổi, ngăn chặn các nội dung sai lệch với việc thực hiện ĐĐCV. Xây dựng và thực hiện cơ chế giám sát của Nhân dân đối với việc thực hiện ĐĐCV nhằm nêu cao tinh thần trách nhiệm của công chức và bảo đảm thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân.
Bốn là, xử lý nghiêm minh đối với đội ngũ công chức vi phạm ĐĐCV.
Trong xây dựng đạo đức, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra nguyên tắc “Xây đi đôi với chống”. Để nâng cao ĐĐCV của đội ngũ công chức thì đòi hỏi các cơ quan nhà nước phải xử lý nghiêm minh đối với những cá nhân vi phạm các quy định về ĐĐCV. Cơ quan nhà nước cần nghiên cứu hoàn thiện các quy định về xử lý đối với đội ngũ công chức vi phạm các chuẩn mực ĐĐCV. Để xử lý nghiêm minh thì cần tránh tâm lý “cả nể”, “ngại va chạm” hay xử lý mang tính hình thức “rút kinh nghiệm và kiểm điểm sâu sắc”. Việc xử lý cần cụ thể, rõ ràng và kịp thời. Các cơ quan nhà nước ở các cấp cần đẩy mạnh việc thực hiện công cuộc phòng, chống tham nhũng mà Đảng và Nhà nước ta đang phát động và thực hiện.
ĐĐCV của công chức là yếu tố cốt lõi bảo đảm cho hoạt động của công chức nói riêng và công tác quản lý nhà nước nói chung. Đây vừa là yếu tố cấu thành vừa là yếu tố ảnh hưởng đến năng lực thực thi công vụ của đội ngũ công chức. Việc hình thành nên các chuẩn mực ĐĐCV của công chức là rất quan trọng. Trong bối cảnh mới hiện nay, việc nâng cao ĐĐCV của đội ngũ công chức càng trở nên cấp bách, được xác định là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của công tác xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền nhà nước. Vì vậy các cơ quan nhà nước cần chú trọng và có những giải pháp kịp thời, phù hợp nhằm nâng cao ĐĐCV của đội ngũ công chức.
