(Quanlynhanuoc.vn) – Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt là một trong những mục tiêu lớn của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam. Những năm gần đây, hệ thống ngân hàng đã đẩy mạnh triển khai các ứng dụng thanh toán trực tuyến cùng nhiều chương trình ưu đãi khuyến khích khách hàng sử dụng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt. Bên cạnh đó, đại dịch Covid -19 vừa qua đã thúc đẩy tiến trình chuyển dịch hành vi thanh toán không dùng tiền mặt của người dân. Tuy nhiên, khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa với nhiều dư địa vẫn còn đang bỏ ngỏ, hơn 90% giao dịch tại đây vẫn là giao dịch tiền mặt và người dân không có ATM để rút tiền, không có máy chấp nhận thẻ để giao dịch. Bài viết đề xuất giải pháp phát triển thanh toán không dùng tiền mặt của ngân hàng thương mại tại Việt Nam hiện nay.
Thực trạng thanh toán không dùng tiền mặt của các ngân hàng thương mại
Với chiến lược chuyển đổi số của các ngân hàng thương mại (NHTM) tại Việt Nam và đặc biệt trong giai đoạn đại dịch Covid -19 là chất xúc tác giúp chiến lược này thúc đẩy mạnh mẽ hơn, nhằm đáp ứng các nhu cầu về thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) của khách hàng, hỗ trợ tiến trình xây dựng một nền kinh tế số, xã hội số của Chính phủ.
Trong năm 2022, các chỉ số thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) tại các NHTM của Việt Nam tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ, việc triển khai các dịch vụ thanh toán điện tử qua Internet và điện thoại di động đã đạt được những kết quả ấn tượng, thu hút số lượng khách hàng sử dụng dịch vụ khá lớn cũng như số lượng và giá trị giao dịch tăng cao. Theo Thống kê của Vụ Thanh toán – Ngân hàng Nhà nước, trong 11 tháng đầu năm 2022 so với 11 tháng đầu năm 2021, giao dịch TTKDTM tăng 85,6% về số lượng và 31,39% về giá trị; qua kênh Internet tăng 89,36% về số lượng và 40,55% về giá trị; qua kênh điện thoại di động tăng 116,1% về số lượng và 92,3% về giá trị; qua phương thức QR code tăng 182,5% về số lượng và 210,6% về giá trị1.
Việc ứng dụng công nghệ và đầu tư trang thiết bị hạ tầng cơ sở phục vụ cho các dịch vụ TTKDTM được các NHTM chú trọng phát triển. Nhiều sản phẩm, dịch vụ mới được ngành Ngân hàng miễn phí sử dụng trong giao dịch như chuyển tiền trực tuyến qua Mobile Banking, thanh toán hóa đơn, mua hàng, đặt dịch vụ trực tuyến qua ứng dụng Mobile Banking, ví điện tử hay thanh toán tại cửa hàng, trên website bán hàng qua mã QR… đã liên tục xuất hiện, ngày càng phổ cập trong cuộc sống, tạo bước phát triển mới trong các phương thức thanh toán của ngành Ngân hàng, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng, đem lại lợi ích thiết thân cho người dân và doanh nghiệp.
Theo chủ trương của Chính phủ về TTKDTM trong những năm gần đây, một số NHTM tại Việt Nam đã đẩy mạnh hoạt động đầu tư và phát triển ngân hàng số, triển khai nhiều ứng dụng ngân hàng số hiện đại. Triển khai các ứng dụng ngân hàng số nhằm đáp ứng đầy đủ nhu cầu của khách hàng, từ gửi tiền, thanh toán, mở thẻ tín dụng và vay 100% số hoá.
Cụ thể tại một số NHTM như: Sacombank đã đầu tư lớn về hạ tầng kỹ thuật để cung ứng các sản phẩm, dịch vụ hiện đại, mang lợi ích thiết thực cho khách hàng cá nhân lẫn doanh nghiệp: công nghệ xác thực trực tuyến (eKYC), mở tài khoản, mở thẻ phi vật lý 100% online chỉ trong một vài thao tác, công nghệ thanh toán chạm bằng điện thoại,… công nghệ Tap to phone – công nghệ chấp nhận thanh toán không tiếp xúc bằng thiết bị di động cho phép đơn vị chấp nhận thẻ sử dụng điện thoại di động hoặc máy tính bảng như một thiết bị POS để thanh toán không tiếp xúc. Cùng với giải pháp “Phê duyệt nhà bán hàng siêu tốc” (Rapid Seller Onboarding), doanh nghiệp/hộ kinh doanh có thể hoàn tất cài đặt, đăng ký trực tuyến để trở thành đơn vị chấp nhận thẻ nhanh chóng và dễ dàng.
Bên cạnh dịch vụ mới, Sacombank đầu tư nâng cấp hệ thống bảo mật và ứng dụng các công nghệ bảo mật tiên tiến nhất, như: Ứng dụng công nghệ bảo mật 3D – Secure phiên bản 2.0, được áp dụng hệ thống quản lý rủi ro xác thực Risk-based Authentication (RBA) để quyết định các giao dịch cần xác thực và không cần xác thực nhằm tăng tỷ lệ xử lý giao dịch và bảo đảm thông tin bảo mật; TPBank đã chọn cách cho ra mắt bộ sưu tập 5 tính năng cá nhân hóa bao gồm: thanh toán bằng khuôn mặt (Facepay), chuyển tiền dễ dàng như chat (Chatpay), thanh toán bằng giọng nói (Voicepay), tài khoản sử dụng Nickname, giao diện widgets tùy biến theo sở thích (MeZone)… trên App của TPBank. Ngân hàng này đã phối hợp cùng Công ty Công ty cổ phần Thanh toán Quốc gia Việt Nam (NAPAS) triển khai tích hợp thành công hệ thống thanh toán bù trừ tự động – Automated Clearing House trong chuyển tiền nhanh liên ngân hàng tại quầy giao dịch và tích hợp vào app TPBank. Đồng thời, TPBank xây dựng ứng dụng ngân hàng điện tử eBankX cho khách hàng cá nhân, eBankBiz cho khách hàng doanh nghiệp. Trên tất cả các nền tảng này, TPBank áp dụng các công nghệ hỗ trợ cho người dùng như: ứng dụng thành công Trợ lý ảo T’Aio (chatbot) với trí tuệ nhân tạo AI và công nghệ máy học Machine Learning, trợ lý ảo Chatbot ở trên các kênh giao tiếp số đã hỗ trợ giải đáp tới 80% yêu cầu của khách hàng với cơ chế thường trực 24/7 và phản hồi ngay lập tức2…
Thời gian qua, các NHTM đã góp phần thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam, giúp khách hàng không cần trao đổi tiền mặt trực tiếp như phương thức truyền thống, nhiều khách hàng đã quen với việc sử dụng cách thức thanh toán ứng dụng công nghệ như: thẻ ATM, ví điện tử, Mobile Banking, Internet Banking, mã QR… hoặc thanh toán gián tiếp thông qua các tổ chức tín dụng. Bên cạnh đó, một số các NHTM đã tích cực triển khai kết nối, tích hợp với các ngành, lĩnh vực khác, cho phép khách hàng thực hiện các giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt trong lĩnh vực dịch vụ công như: thu thuế, điện, nước, học phí, viện phí và chi trả các chương trình an sinh xã hội… nhằm giúp khách hàng không tốn chi phí, thời gian đi lại mà vẫn chủ động thanh toán.
Tuy nhiên, thực tế mặc dù phương thức thanh toán không dùng tiền mặt tại các NHTM đã đạt được những thành tựu to lớn, nhưng sự bùng nổ này tại Việt Nam vẫn chủ yếu tập trung ở khu vực thành thị. Trong khi đó, khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa với nhiều dư địa vẫn còn đang bỏ ngỏ, hơn 90% giao dịch tại đây vẫn là giao dịch tiền mặt và người dân không có ATM để rút tiền khi cần, không có máy chấp nhận thẻ để giao dịch. Không nhiều NHTM dám mạnh tay đầu tư cho hạ tầng chấp nhận thẻ, vì chi phí cao, lợi nhuận biên lại thấp.
Theo nghiên cứu của tổ chức thẻ Mastercard, gần 80% người dùng sẵn lòng sử dụng công nghệ thanh toán mới nếu nhận thấy chúng an toàn. Theo kết quả nghiên cứu của tổ chức thẻ Visa, người dùng Việt Nam đã có sự thay đổi rõ rệt trong thói quen thanh toán, cụ thể 76% người dùng đã sử dụng ví điện tử và 82% người đã sử dụng thẻ, hơn 50% bắt đầu sử dụng thẻ thường xuyên hơn, trong khi 64% đã tăng mức độ sử dụng thanh toán không tiếp xúc3. Theo thống kê từ Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, tổng số lượng thẻ lưu hành đạt gần 130 triệu thẻ tính đến hết tháng 6/2022, tăng gần 20% so với cùng kỳ, trong đó mức tăng trưởng của thẻ mới đạt đến 50%. Hiện dân số Việt Nam đạt gần 100 triệu dân, nhưng tỷ lệ máy POS, mPOS chỉ có hơn 400.000 máy2. Con số này cho thấy, sự phát triển còn rất hạn chế của mạng lưới chấp nhận thẻ, chỉ phục vụ được 30% nhu cầu thực tế so với tổng nhu cầu của cả nước lên đến 1,2 triệu thiết bị.
Ngoài ra, việc thay đổi tập quán sử dụng tiền mặt cũng gặp nhiều khó khăn, khi người dân vẫn còn nghi ngại tính an toàn của các công nghệ mới của các NHTM vì tình hình gian lận trong thanh toán điện tử ngày càng gia tăng và tinh vi hơn.
Một số giải pháp phát triển thanh toán không dùng tiền mặt của các ngân hàng thương mại
Để các NHTM thực hiện hiệu quả phát triển TTKDTM theo đề án đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, theo đó phát triển các mô hình ngân hàng số tại Việt Nam, gia tăng tiện ích, trải nghiệm cho khách hàng là mục tiêu chuyển đổi số ngành ngân hàng đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030, trong thời gian tới cần tập trung các nhiệm vụ sau:
Thứ nhất, các cơ quan nhà nước cần hoàn thiện các cơ chế, chính sách và hành lang pháp lý phù hợp tạo điều kiện giúp các NHTM phát triển hệ sinh thái các sản phẩm, dịch vụ và giải pháp tài chính số. Từ đó, giúp ngân hàng có thể triển khai các sản phẩm, dịch vụ và giải pháp tài chính trực tuyến một cách thuận lợi. Cần xem xét công nhận chữ ký số cho các giao dịch vay mua nhà, mua xe, hay hợp thức hóa việc định danh trực tuyến (eKYC) và cuộc gọi có hình ảnh (video call), trong trường hợp xảy ra tranh chấp và tố tụng giữa hai bên.
Thứ hai, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cần tăng cường phối hợp với các bộ, ngành liên quan triển khai thực hiện đồng bộ, có hiệu quả các giải pháp thúc đẩy TTKDTM tại Đề án Phát triển TTKDTM giai đoạn 2021-2025 và Kế hoạch Chuyển đổi số ngành Ngân hàng. NHNN cần nghiên cứu và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, trong đó tập trung nghiên cứu xây dựng, hoàn thiện dự thảo các thông tư hướng dẫn khi Nghị định về TTKDTM được Chính phủ ban hành. Thúc đẩy, tạo thuận lợi các cho NHTM, tổ chức trung gian thanh toán cung ứng các sản phẩm, dịch vụ thanh toán an toàn, bảo mật, tiện ích. Bên cạnh đó cần tiếp tục nâng cấp, hoàn thiện hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng, mở rộng phát triển hệ thống bù trừ điện tử tự động cho các giao dịch thanh toán bán lẻ (ACH) tại Việt Nam theo hướng mở rộng sản phẩm dịch vụ và mở rộng kết nối các ngân hàng, trung gian thanh toán các đơn vị cung cấp dịch vụ.
Thứ ba, các NHTM tại Việt Nam cần quan tâm nhiều hơn việc đầu tư, mở rộng mạng lưới chấp nhận thẻ tại khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa để người dân có nơi để sử dụng; xây dựng nhiều hơn các hoạt động trải nghiệm phương thức thanh toán mới, khuyến mãi hấp dẫn để thu hút sự quan tâm, chú ý của cộng đồng. NHTM cũng cần đa dạng phương thức hợp tác, xây dựng hệ sinh thái ngân hàng mở, phục vụ đa kênh nhu cầu người dùng.
Thứ tư, các đơn vị hành chính công cần quyết liệt hơn trong công tác ứng dụng công nghệ TTKDTM, sẵn lòng chia sẻ phí để tạo động lực cho các NHTMtrong công tác phát triển hệ sinh thái thanh toán. Đồng thời, tăng cường kết nối giữa các chi nhánh ngân hàng, tổ chức tín dụng với Cổng dịch vụ công, hệ thống một cửa điện tử của các sở, ngành, địa phương, các cơ quan đơn vị liên quan nhằm đơn giản hoá thủ tục và tạo điều kiện thanh toán điện tử đối với các khoản thu, nộp thuế, lệ phí, thu phạt hành chính, thanh toán hoá đơn (điện, nước, viễn thông, học phí, viện phí…).
Thứ năm, các NHTM tại Việt Nam cần tiếp tục đẩy mạnh truyền thông lợi ích và tính an toàn của TTKDTM, đồng thời, hoàn thiện thêm hành lang pháp lý, cơ chế kiểm soát rủi ro, đặc biệt là ban hành các văn bản hướng dẫn chia sẻ dữ liệu ngành, tiêu chuẩn về Open API để mở ra tương lai mới cho ngành Ngân hàng, đó là hệ sinh thái ngân hàng mở (Open Banking).
Việc đẩy mạnh thực hiện TTKDTM tại các NHTM là nhiệm vụ quan trọng. Do đó, các NHTM và các tổ chức, cơ quan chức năng, ban, ngành các cấp cần phối hợp chặt chẽ trong công tác tuyên truyền, xây dựng kế hoạch và đề ra các chỉ tiêu phát triển khách hàng cụ thể. Đồng thời, các địa phương, tổ chức đoàn thể cần vào cuộc đẩy mạnh tuyên truyền để phát triển TTKDTM, đáp ứng yêu cầu của xã hội và mang lại nhiều lợi ích cho người dân cũng như công tác quản lý.
