ThS. Nguyễn Thị Thu Hà
Phân viện Học viện Hành chính Quốc gia tại TP. Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Chuyển đổi số đã và đang là một xu hướng trong sự phát triển kinh tế toàn cầu, tất yếu mang tính biện chứng. Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi kinh tế, không thể bỏ qua cơ hội và thách thức của chuyển đổi số. Sự xuất hiện và phát triển của các công nghệ mới, như: Trí tuệ nhân tạo (AI), Internet of Things (IoT), Blockchain và Cloud Computing đã tạo nên những cơ hội vô cùng to lớn cho Việt Nam trong việc cải thiện năng suất lao động, mở rộng quy mô thị trường và tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, đồng thời, việc sử dụng công nghệ số cũng đem lại những thách thức và mối đe dọa mới, đặc biệt là về an ninh kinh tế. Trong nghiên cứu này, chúng tôi sẽ tập trung vào nhận diện về an ninh kinh tế trong quá trình chuyển đổi số tại Việt Nam.
Sự xuất hiện của chuyển đổi số và tầm quan trọng của an ninh kinh tế
Thứ nhất, sự tiến bộ của công nghệ thông tin. Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin và truyền thông đã tạo nền tảng vững chắc cho sự xuất hiện của chuyển đổi số. Máy tính, Internet và di động đã trở thành phổ biến và dễ dàng tiếp cận, giúp con người kết nối và tương tác với nhau một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn bao giờ hết.
Thứ hai, tích hợp Big Data. Sự tích lũy và khai thác thông tin từ dữ liệu lớn đã mở ra cơ hội mới trong việc phân tích và dự đoán hành vi người dùng, xu hướng thị trường và nhu cầu của khách hàng. Big Data cung cấp các thông tin quan trọng giúp doanh nghiệp và tổ chức ra quyết định một cách đúng đắn và linh hoạt.
Thứ ba, sự cạnh tranh và yêu cầu tăng trưởng bền vững. Trong bối cảnh cạnh tranh sôi nổi, các doanh nghiệp và quốc gia phải tìm kiếm các cách thức để nâng cao hiệu suất và năng suất để tồn tại và phát triển. Chuyển đổi số đem đến cơ hội mới để tối ưu hóa quy trình kinh doanh, nâng cao sự sáng tạo và tăng cường cạnh tranh trên thị trường.
Thứ tư, kỳ vọng và yêu cầu từ người dùng. Người tiêu dùng ngày càng đòi hỏi sự tiện lợi và trải nghiệm tốt hơn trong mua sắm và tương tác với các dịch vụ và sản phẩm. Công nghệ số hóa mang đến khả năng mua sắm trực tuyến, giao dịch nhanh chóng, tiện lợi và tăng cường tính cá nhân hóa trong các sản phẩm, dịch vụ.
Thứ năm, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số. Công nghệ số đang phát triển với tốc độ chóng mặt, tạo ra nhiều cơ hội mới cho các doanh nghiệp. Các doanh nghiệp có thể sử dụng công nghệ số để nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng năng suất lao động, mở rộng thị trường và tiếp cận khách hàng mới.
Tầm quan trọng của an ninh kinh tế trong chuyển đổi số
An ninh kinh tế là bảo vệ và duy trì sự ổn định, phát triển bền vững của nền kinh tế quốc gia trước các yếu tố có thể gây nguy hiểm hoặc thiệt hại cho lợi ích kinh tế của quốc gia và người dân. An ninh kinh tế trong chuyển đổi số là một khía cạnh quan trọng của an ninh quốc gia trong bối cảnh kỷ nguyên số. Tầm quan trọng của an ninh kinh tế trong chuyển đổi số thể hiện trên một số phương diện:
Một là, bảo vệ tài sản và thông tin quan trọng.
Trong quá trình chuyển đổi số, các doanh nghiệp và tổ chức đang ngày càng phụ thuộc vào công nghệ số hóa để lưu trữ và xử lý thông tin quan trọng, từ dữ liệu khách hàng, thông tin tài chính đến các chi tiết liên quan đến quy trình sản xuất và kinh doanh. Việc mất dữ liệu hay thông tin nhạy cảm có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng, thiệt hại từ tài chính đến lòng tin của khách hàng và đối tác kinh doanh. Hơn nữa, các công nghệ số hóa cũng đem lại tiềm năng tăng cường rủi ro về việc xâm nhập vào hệ thống, từ việc tấn công mạng, virus, mã độc đến các hình thức tấn công thông tin cá nhân và gian lận. Do đó, an ninh kinh tế đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ tài sản và thông tin quan trọng của doanh nghiệp và xã hội trong bối cảnh chuyển đổi số.
Hai là, bảo đảm hoạt động liên tục của hệ thống kinh doanh.
Với sự phụ thuộc ngày càng cao vào các hệ thống công nghệ số, việc bảo đảm hoạt động liên tục của hệ thống kinh doanh trở nên cực kỳ quan trọng. Sự gián đoạn trong hoạt động kinh doanh có thể gây ra các thiệt hại về doanh thu, cạnh tranh và uy tín của doanh nghiệp. Một cuộc tấn công mạng, một lỗi phần mềm hay một sự cố hệ thống có thể làm gián đoạn quá trình sản xuất, giao dịch hay cung cấp dịch vụ, đồng thời tiềm tàng nguy cơ gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho các doanh nghiệp và người dùng cuối.
Ba là, tạo lòng tin và duy trì hợp tác.
An ninh kinh tế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo lòng tin và duy trì hợp tác với các đối tác, khách hàng, nhà đầu tư và cộng đồng kinh doanh. Trong môi trường kỹ thuật số, sự tin cậy và an toàn của thông tin và giao dịch đóng vai trò quyết định đến quyết định mua sắm, hợp tác kinh doanh và đầu tư. Những doanh nghiệp và tổ chức có hệ thống an ninh kinh tế vững chắc và đáng tin cậy sẽ thu hút được sự quan tâm và hợp tác của các đối tác, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để phát triển mạnh mẽ trong môi trường kinh doanh cạnh tranh.
Bốn là, bảo đảm công bằng và an toàn trong quá trình chuyển đổi số.
Quá trình chuyển đổi số mang đến nhiều cơ hội phát triển, nhưng cũng đem theo những thách thức đối với xã hội. Sự tự động hóa và tối ưu hóa quy trình sản xuất có thể dẫn đến tình trạng mất việc làm và tăng cường bất bình đẳng. Đồng thời, các mối đe dọa về an ninh kinh tế, chẳng hạn như việc lừa đảo qua mạng hay phá hoại hệ thống, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và kinh tế của người dân. Vì vậy, an ninh kinh tế cần bảo đảm công bằng và an toàn trong quá trình chuyển đổi số, đồng thời tạo ra điều kiện thuận lợi để mọi người tham gia vào cuộc cách mạng kỹ thuật số một cách bình đẳng và bền vững.
An ninh kinh tế trong chuyển đổi số đóng vai trò quan trọng và đa chiều. Nó bảo vệ tài sản và thông tin quan trọng, bảo đảm hoạt động liên tục của hệ thống kinh doanh, tạo lòng tin và duy trì hợp tác, đồng thời bảo đảm công bằng và an toàn trong quá trình chuyển đổi số.
An ninh kinh tế trong chuyển đổi số là một khái niệm đa chiều, bao gồm các biện pháp, chiến lược nhằm bảo vệ tài sản, thông tin quan trọng và bảo đảm hoạt động liên tục, an toàn và bền vững của hệ thống kinh tế trong bối cảnh chuyển đổi số. Điều này bao gồm việc đối phó với các mối đe dọa về an ninh mạng, lừa đảo điện tử, thất thoát thông tin cá nhân và các hình thức tấn công khác nhằm đe dọa sự ổn định và phát triển của kinh tế số trong nước.
Thứ nhất, tấn công mạng và việc mất an toàn thông tin. Các cuộc tấn công mạng có thể gây ra thiệt hại nghiêm trọng đến hệ thống máy tính, cơ sở dữ liệu và cơ sở hạ tầng kỹ thuật số của các doanh nghiệp, tổ chức. Ngoài ra, việc lộ thông tin quan trọng và tài sản trực tuyến có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín, niềm tin của khách hàng và đối tác.
Theo báo cáo về Triển vọng An ninh mạng toàn cầu năm 2022, số lượng các cuộc tấn công thông qua mã độc tống tiền đã tăng 151% chỉ trong nửa đầu năm 2021. Tương tự tại Việt Nam, Trung tâm Giám sát an toàn không gian mạng Quốc gia Việt Nam (NCSC) đã ghi nhận 1.383 cuộc tấn công mạng trong tháng đầu năm 2022, tăng mạnh 10,29% so với tháng 12/2021.
Thứ hai, mất công việc và không công bằng kinh tế. Việc triển khai tự động hóa và công nghệ thông minh có thể ảnh hưởng đến nhân công truyền thống và gây ra thiệt hại về việc mất việc làm cho một số người lao động. Đồng thời, việc thiếu hụt quy định và chính sách bảo vệ người lao động có thể tạo ra tình trạng không công bằng trong quá trình chuyển đổi số.
Thứ ba, rủi ro về quyền riêng tư và bảo mật thông tin cá nhân. Việc sử dụng Internet và các dịch vụ kỹ thuật số tạo ra nhiều cơ hội để thu thập và sử dụng thông tin cá nhân, từ đó đặt ra thách thức về bảo vệ quyền riêng tư và bảo đảm an toàn thông tin cá nhân.
Thứ tư, thiếu hụt chính sách và quy định. Việc thiếu các quy định bảo vệ thông tin cá nhân, quản lý rủi ro an ninh mạng và xử lý các vấn đề liên quan đến an ninh kinh tế có thể làm tăng nguy cơ phát sinh các vấn đề an ninh và mất trật tự trong quá trình chuyển đổi số.
Thứ năm, sự không đồng đều trong việc thích ứng với chuyển đổi số. Một số doanh nghiệp và tổ chức có thể không có khả năng đầu tư vào công nghệ và an ninh mạng hiện đại dẫn đến việc trở thành mục tiêu dễ dàng của các cuộc tấn công và tấn công mạng.
Giải pháp và chính sách bảo vệ an ninh kinh tế trong chuyển đổi số tại Việt Nam
Để bảo vệ an ninh kinh tế trong chuyển đổi số tại Việt Nam, cần có các giải pháp và chính sách bảo vệ an ninh mạng toàn diện và hiệu quả. Việc tăng cường hợp tác quốc tế, đầu tư vào đào tạo và nâng cao năng lực chuyên gia an ninh mạng, xây dựng và thực thi các quy định pháp lý, cùng với việc khuyến khích nghiên cứu và phát triển công nghệ bảo mật và an ninh mạng là những biện pháp quan trọng để xây dựng và bảo vệ môi trường kinh tế số an toàn và tin cậy tại Việt Nam.
Thứ nhất, tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực an ninh mạng. Để đối phó với các mối đe dọa mạng và tấn công mạng ngày càng phức tạp, Việt Nam cần tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực an ninh mạng. Điều này đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa Việt Nam với các quốc gia khác, tổ chức quốc tế, và các cơ quan chuyên môn về an ninh mạng. Các biện pháp có thể bao gồm: xây dựng và tham gia vào các diễn đàn, tổ chức quốc tế về an ninh mạng, như: Cơ quan An ninh Mạng Quốc tế (International Cyber Security Agency – ICSA) hoặc Liên minh châu Á – Thái Bình Dương về An ninh Mạng (Asia-Pacific Cybersecurity Alliance – APCSA). Việc tham gia vào các tổ chức này sẽ giúp Việt Nam tiếp cận những nguồn lực và chuyên gia quốc tế, cũng như chia sẻ thông tin và kinh nghiệm với cộng đồng quốc tế. Ký kết và thúc đẩy việc thực hiện các thỏa thuận, hiệp định hợp tác an ninh mạng với các quốc gia và tổ chức quốc tế. Nhờ đó, Việt Nam có thể cùng nhau giải quyết các vấn đề an ninh mạng chung và xây dựng cơ chế cảnh báo sớm, đồng thời đối phó hiệu quả với các cuộc tấn công mạng trên quy mô quốc tế.
Thứ hai, đầu tư vào đào tạo và nâng cao năng lực chuyên gia an ninh mạng. Bảo đảm cơ sở nhân lực vững mạnh và có trình độ chuyên môn cao sẽ giúp Việt Nam đối phó hiệu quả với các mối đe dọa an ninh mạng và tăng cường khả năng phòng ngừa và ứng phó. Các biện pháp có thể bao gồm: (1) Đầu tư vào các chương trình đào tạo và học tập về an ninh mạng tại các trường đại học và tổ chức đào tạo chuyên nghiệp. (2) Chương trình đào tạo này nên tập trung vào việc phát triển các kỹ năng và kiến thức chuyên sâu về bảo mật mạng, phân tích tấn công, điều hành hệ thống an ninh và xử lý sự cố mạng. (3) Xây dựng các chương trình đào tạo chuyên sâu và đào tạo tiếp thị chuyên nghiệp để tạo ra những chuyên gia an ninh mạng có khả năng tư vấn, triển khai và kiểm tra các giải pháp an ninh mạng hiệu quả cho doanh nghiệp và tổ chức. (4) Khuyến khích các tổ chức và doanh nghiệp tham gia vào việc đào tạo và phát triển chuyên gia an ninh mạng thông qua chương trình đào tạo nội bộ và hỗ trợ học tập liên ngành.
Thứ ba, xây dựng và thực thi các quy định pháp lý về bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư. Một trong những yếu tố quan trọng trong việc bảo vệ an ninh kinh tế trong chuyển đổi số là xây dựng và thực thi các quy định pháp lý về bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư. Việc này bảo đảm rằng thông tin cá nhân, dữ liệu kinh doanh và bí mật công nghệ được bảo vệ chặt chẽ, từ đó bảo đảm an toàn cho người dân, doanh nghiệp và tổ chức trong quá trình sử dụng công nghệ số. Các biện pháp cụ thể bao gồm: (1) Xây dựng và thực thi các quy định pháp lý về bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư dựa trên các tiêu chuẩn và chuẩn mực quốc tế, như: Luật Bảo vệ Dữ liệu chung châu Âu (GDPR) hoặc Luật Bảo vệ Dữ liệu California (CCPA). (2) Thúc đẩy sự tuân thủ và thực thi quy định về bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư từ phía các doanh nghiệp và tổ chức thông qua các biện pháp kiểm tra, giám sát và truy cứu trách nhiệm hợp lý đối với việc sử dụng dữ liệu cá nhân và thông tin quan trọng. (3) Tăng cường cơ chế kiểm soát và xử lý vi phạm về bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư, đồng thời áp đặt các hình phạt nghiêm khắc đối với các tổ chức và doanh nghiệp vi phạm quy định này.
Thứ tư, khuyến khích nghiên cứu và phát triển công nghệ bảo mật và an ninh mạng. Để bảo vệ an ninh kinh tế trong quá trình chuyển đổi số, Việt Nam cần khuyến khích và hỗ trợ nghiên cứu và phát triển công nghệ bảo mật và an ninh mạng. Các công nghệ mới và tiên tiến trong lĩnh vực an ninh mạng sẽ giúp tăng cường khả năng phòng ngừa và phát hiện các mối đe dọa mạng, đồng thời bảo đảm tính bền vững và tin cậy của hệ thống kinh tế số tại Việt Nam. Các biện pháp cụ thể có thể bao gồm: (1) Khuyến khích và hỗ trợ các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp trong việc tiến hành nghiên cứu và phát triển các công nghệ mới và tiên tiến về an ninh mạng và bảo mật thông tin. (2) Xây dựng các chương trình khuyến khích và giải thưởng dành cho các cá nhân và tổ chức có đóng góp xuất sắc trong việc nghiên cứu và phát triển công nghệ bảo mật và an ninh mạng. (3) Thúc đẩy sự hợp tác công nghệ giữa các doanh nghiệp, tổ chức và cơ quan chính phủ với nhau để chia sẻ thông tin và kỹ thuật phát triển công nghệ an ninh mạng.
Kết luận
An ninh kinh tế đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong chuyển đổi số tại Việt Nam và đòi hỏi sự quan tâm và đầu tư đáng kể từ phía Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp. Việc bảo vệ dữ liệu và thông tin kinh doanh cũng như bảo đảm tính bảo mật và tin cậy của hệ thống kinh tế số đang là nhiệm vụ trọng tâm, giúp bảo đảm sự phát triển bền vững và cạnh tranh của Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Để đối phó với các mối đe dọa và thách thức trong chuyển đổi số, Việt Nam cần tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực an ninh mạng, đầu tư vào đào tạo và nâng cao năng lực chuyên gia an ninh mạng, xây dựng và thực thi các quy định pháp lý về bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư cũng như khuyến khích nghiên cứu và phát triển công nghệ bảo mật và an ninh mạng.
Nhìn về tương lai, việc dự báo xu hướng chuyển đổi số và đánh giá tác động của an ninh kinh tế đối với sự phát triển kinh tế của Việt Nam là cực kỳ quan trọng để xác định hướng đi và đề xuất các biện pháp chính sách hợp lý, bảo đảm an ninh kinh tế và phát triển kinh tế của Việt Nam trong tương lai. Nhằm đạt được những mục tiêu trên, sự hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng nghiên cứu là cần thiết để xây dựng và thực hiện các chính sách bảo vệ an ninh kinh tế hiệu quả và bền vững trong quá trình chuyển đổi số tại Việt Nam. Chỉ khi có sự đồng lòng và hành động chung từ tất cả các bên liên quan, Việt Nam mới có thể tiến bộ và phát triển vững mạnh trong thời đại số hóa.
Tài liệu tham khảo:
1. Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Quyết định 749/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.
2. Báo cáo của McKinsey Global Institute: Digital Globalization: The New Era of Global Competition (2016); The Internet of Things: Mapping the Value of Connected Products and Services (2015); The Future of Work: Automation, Algorithms, and the Work of Tomorrow (2017).
3. Báo cáo của Diễn đàn Kinh tế thế giới: The Global Competitiveness Report 2023; The Global Risks Report 2023; The Future of Jobs Report 2020; The Global Gender Gap Report 2022.
4. Báo cáo của các tổ chức quốc tế: “The Digital Economy Outlook 2023” của OECD; “The Global Cybersecurity Outlook 2023 & quot” của International Telecommunication Union.
5. Báo cáo Chiến lược quốc gia về an ninh mạng giai đoạn 2022-2025, định hướng đến năm 2030 của Bộ Thông tin và Truyền thông.
6. Báo cáo Chiến lược phát triển kinh tế số và xã hội số Việt Nam đến năm 2030 của Chính phủ.
7. Báo cáo Kế hoạch hành động quốc gia về phát triển kinh tế số và xã hội số giai đoạn 2022 – 2025 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư.
8. Báo cáo thường niên về an ninh mạng Việt Nam 2022 của Hiệp hội An toàn thông tin Việt Nam.
9. Báo cáo thường niên về chuyển đổi số Việt Nam 2022 của Hiệp hội Doanh nghiệp Phần mềm và Dịch vụ công nghệ thông tin Việt Nam.
10. Báo cáo thường niên về thương mại điện tử Việt Nam 2022 của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam.
11. Báo cáo của các công ty nghiên cứu thị trường: The Global Cybersecurity Spending Forecast 2022-2027 của IDC; The Global Economic Impact of Cybercrime 2022 của Gartner; The State of Cybersecurity in the ASEAN Region 2022 của Frost & Sullivan.
12. Nguyễn Văn Tuấn. Chuyển đổi số: Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam. Tạp chí Kinh tế Việt Nam, 2021.
13. Nguyễn Văn Bình. Chuyển đổi số trong doanh nghiệp: Thực trạng và giải pháp. Tạp chí Kinh tế và quản lý, 2022.
14. Đỗ Thị Huyền. Chuyển đổi số trong giáo dục: Những thách thức và giải pháp. Tạp chí Giáo dục,
