(Quanlynhanuoc.vn) – Ý thức dân tộc là nhân tố quan trọng, nền tảng cấu thành sức mạnh chính trị, tinh thần trong lịch sử hình thành và phát triển của dân tộc, là động lực chủ yếu đảm bảo sự phát triển ổn định, bền vững của quốc gia dân tộc, là cội nguồn sức mạnh của dân tộc Việt Nam trong suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước. Nâng cao ý thức dân tộc cho thế hệ trẻ nói chung, cho sinh viên Việt Nam nói riêng có vai trò quan trọng, là cơ sở hình thành phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng, lối sống mới cho thế hệ trẻ, đồng thời là điều kiện để họ đấu tranh ngăn chặn ảnh hưởng các hệ tư tưởng lạc hậu, phản động, những hành động xâm phạm lợi ích quốc gia – dân tộc.
Ý thức dân tộc Việt Nam
Ý thức dân tộc là một hình thái ý thức xã hội, mang đặc trưng của ý thức chính trị, gắn với một chủ thể nhất định, là sự ý thức về đất nước, dân tộc mình và biểu hiện rõ nhất qua tinh thần yêu nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, sẵn sàng cống hiến, hy sinh cho quê hương, đất nước; được cấu thành từ các yếu tố tri thức, tình cảm, ý chí và niềm tin của cá nhân, cộng đồng về quốc gia dân tộc mình, là sự phản ánh điều kiện tự nhiên và mọi mặt đời sống xã hội trong suốt chiều dài lịch sử hình thành và phát triển của dân tộc.
Ý thức dân tộc hình thành và phát triển dựa trên nền tảng các yếu tố tồn tại và phát triển của dân tộc như: điều kiện địa lý, lãnh thổ, kinh tế, chính trị, văn hóa, ngôn ngữ, phong tục tập quán… Ý thức dân tộc không phải là cái có sẵn, không hình thành một cách tự phát và bất biến, mà nó là kết quả của quá trình tác động trong sự thống nhất biện chứng giữa điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan, nó bao giờ cũng gắn bó mật thiết với điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội và luôn có sự biến động, thay đổi, phát triển khi điều kiện xã hội của dân tộc thay đổi. Nâng cao ý thức dân tộc là hướng đến hình thành ý thức dân tộc tích cực, chân chính, không những bảo vệ lợi ích quốc gia dân tộc mình mà còn quan tâm đến sự phát triển chung của nhân loại.
Ý thức dân tộc Việt Nam được hình thành trên cơ sở điều kiện địa lý tự nhiên, kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của dân tộc Việt Nam. Dân tộc Việt Nam sớm được hình thành trong lịch sử, là một quốc gia đa dân tộc thống nhất, có nền văn hóa thống nhất trong đa dạng. Cùng với đó, ý thức dân tộc Việt Nam hình thành từ sớm và được củng cố, phát triển ngay từ ngày đầu dựng nước, đó là ý thức về độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, về quyền và lợi ích quốc gia dân tộc. Trong thời đại ngày nay, ý thức dân tộc Việt Nam đã được củng cố, kế thừa và phát triển lên một tầm cao mới, khác hẳn về chất so với ý thức dân tộc trước đó, đó là ý thức dân tộc xã hội chủ nghĩa. Ý thức dân tộc đó là ý thức dân tộc chân chính, có sự kế thừa và phát triển những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tinh hoa văn hóa nhân loại; có sự gắn kết chặt chẽ, biện chứng giữa ý thức dân tộc và ý thức giai cấp; tình yêu dân tộc gắn bó với tình yêu giai cấp, tình yêu con người và nhân loại;tình yêu quê hương đất nước hòa quyện với yêu chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa yêu nước chân chính hòa quyện với chủ nghĩa quốc tế trong sáng.
Tình hình giáo dục nâng cao ý thức dân tộc cho sinh viên hiện nay
Sinh viên Việt Nam là những tri thức trẻ, có trình độ cao, tư duy năng động, sáng tạo, là lực lượng xung kích đi đầu trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Phần đông sinh viên ở các trường đại học hiện nay có ý thức dân tộc đúng đắn, thể hiện tinh thần yêu nước sâu sắc, nêu cao tinh thần đoàn kết dân tộc, sẵn sàng cống hiến sức mình vì sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; tuyệt đối tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, vào sự nghiệp đổi mới của đất nước, sống có trách nhiệm với Tổ quốc, gia đình và bản thân; luôn tự hào với truyền thống hào hùng của dân tộc, có ý chí phấn đấu vươn lên, tích cực trong học tập, lao động.
Tuy nhiên, trong bối cảnh đất nước có nhiều thay đổi đã tác động tiêu cực đến ý thức dân tộc của sinh viên. Đặc biệt, mặt trái của cơ chế kinh tế thị trường, hội nhập và toàn cầu hóa đã làm cho chủ nghĩa cá nhân, lối sống cơ hội, thực dụng nảy sinh, phát triển trong đời sống sinh viên. Sinh viên có ý thức dân tộc chưa đầy đủ và đúng đắn, có biểu hiện hời hợt và mơ hồ về nhận thức, thờ ơ về thái độ, thiếu ý chí quyết tâm và niềm tin, không có những hành động tích cực trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; ý thức về chủ quyền, lợi ích quốc gia dân tộc còn mờ nhạt, lòng tự hào, tự tôn dân tộc bị xói mòn; có nhận thức lệch lạc về nhân cách, coi trọng lợi ích vật chất, sống buông thả, hưởng thụ, không quan tâm đến lợi ích tập thể, cộng đồng; mất đi sự quan tâm, chia sẻ, đồng cảm mà thay vào đó là sự vô cảm, bàng quang trước những khó khăn, hoạn nạn của đồng bào, không quan tâm đến vận mệnh của quốc gia, dân tộc. Một bộ phận không nhỏ sinh viên Việt Nam phai nhạt lý tưởng và mất định hướng nghề nghiệp, lười học tập, lười lao động, không muốn cống hiến sức trẻ của mình cho cộng đồng, xã hội và đất nước.
Bối cảnh thế giới, khu vực và trong nước hiện nay diễn biến nhanh chóng, phức tạp, khó dự báo; tốc độ toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư phát triển vượt bậc trên mọi lĩnh vực đời sống xã hội, đặt ra nhiều thách thức mới. Các tệ nạn xã hội, mâu thuẫn xã hội, phân hóa giàu nghèo, suy thoái đạo đức, lối sống trong xã hội tiếp tục diễn biến phức tạp và có chiều hướng gia tăng; các thế lực thù địch tiếp tục tăng cường lôi kéo, kích động, chia rẽ nhất là các đối tượng thanh thiếu niên nhằm chống phá đất nước ta; nhiệm vụ bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ lợi ích quốc gia dân tộc đặt ra nhiều thách thức mới… Tình hình đó đã tác động không nhỏ đến nhận thức, tình cảm, niềm tin trong ý thức dân tộc của sinh viên. Thực tiễn đó đòi hỏi công tác giáo dục nâng cao ý thức dân tộc cho sinh viên Việt Nam hiện nay cần tiếp tục được quan tâm, tăng cường và nâng cao về chất lượng.
Một số giải pháp nâng cao ý thức dân tộc cho sinh viên
Ý thức dân tộc của sinh viên có vai trò to lớn đối với việc hoàn thiện nhân cách của một cá nhân, cộng đồng và củng cố nền tảng tinh thần xã hội trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Để nâng cao ý thức dân tộc cho sinh viên, góp phần xây dựng thế hệ sinh viên Việt Nam có nhận thức đầy đủ, sâu sắc về quyền, lợi ích, trách nhiệm, tự nguyện, tự giác cống hiến tài năng, trí tuệ, sức lực của mình vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới, cần tập trung vào các giải pháp cơ bản sau:
Thứ nhất, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục ý thức dân tộc cho sinh viên.
Tiếp tục đẩy mạnh, đổi mới chương trình, nội dung tuyên truyền, giáo dục ý thức dân tộc cho sinh viên bảo đảm tính toàn diện, cơ bản, thiết thực. Theo đó, nội dung tuyên truyền, giáo dục cần chú trọng giáo dục chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước; giáo dục tinh thần yêu nước xã hội chủ nghĩa; giáo dục lịch sử, truyền thống cách mạng hào hùng của Đảng, của dân tộc; truyền thống anh dũng, kiên cường, mưu trí, sáng tạo vì lý tưởng cách mạng, vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội của lớp lớp thế hệ cha, anh. Đồng thời, nội dung tuyên truyền, giáo dục phải cập nhật kịp thời những vận động của thời đại, của tình hình thế giới, khu vực, trong nước, có sự so sánh, đối chiếu để thấy được sự đúng đắn, giá trị của ý thức dân tộc chân chính mà dân tộc ta đang theo đuổi.
Thường xuyên đổi mới hình thức, phương pháp tuyên truyền, giáo dục ý thức dân tộc cho sinh viên một cách linh hoạt, sinh động, sáng tạo, hiệu quả, tránh lối giáo dục một chiều, dập khuôn, máy móc, khô khan, cứng nhắc, thiếu thuyết phục, xa rời thực tiễn. Giáo dục thông qua nhà trường, tổ chức Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên, kết hợp với gia đình và xã hội; giáo dục không chỉ trong chương trình chính khóa mà còn thông qua các hoạt động ngoại khóa, thực tiễn cuộc sống.
Thứ hai, xây dựng môi trường giáo dục – xã hội trong sạch, lành mạnh tạo điều kiện để sinh viên học tập, rèn luyện, phấn đấu và trưởng thành.
Môi trường văn hóa trong sạch, lành mạnh là một yếu tố quan trọng trong nâng cao ý thức dân tộc của sinh viên. Xây dựng môi trường văn hóa nhà trường và xã hội lành mạnh sẽ tạo nên những thành lũy, lá chắn vững chắc để chống lại sự xâm lăng, du nhập của những trào lưu tư tưởng phản động, phản văn hóa; loại bỏ những tiêu cực, những tệ nạn xã hội và lối sống thực dụng, cá nhân, ích kỷ, vô cảm đang ảnh hưởng xấu đến ý thức dân tộc của sinh viên. Môi trường giáo dục – xã hội tác động đến ý thức dân tộc của sinh viên một cách trực tiếp, thường xuyên, phong phú, đa dạng với nhiều chiều hướng, mức độ khác nhau. Vì vậy, cần quan tâm chăm lo xây dựng môi trường nhà trường, xã hội nơi sinh viên học tập, sinh sống trong sạch, lành mạnh là điều kiện cần thiết để góp phần nâng cao ý thức dân tộc cho sinh viên.
Để xây dựng môi trường giáo dục – xã hội có văn hóa, lành mạnh trước hết phải đáp ứng được tính toàn diện, đồng bộ; phù hợp với thực tiễn hoạt động của các nhà trường, có sự gắn kết với gia đình và địa phương; phải kết hợp chặt chẽ giữa xây và chống. Chú trọng xây dựng các thang giá trị, những chuẩn mực về văn hóa trong nhà trường và xã hội. Xây dựng ở sinh viên có mối quan hệ với gia đình, người thân, bạn bè, thầy cô bền chặt, tốt đẹp và lành mạnh. Phát huy tốt vai trò của các thiết chế văn hóa, tạo điều kiện cho sinh viên tiếp xúc với những giá trị truyền thống được hun đúc qua nhiều thế hệ trong lịch sử hình thành và phát triển của nhà trường, của địa phương, cũng như lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Phát huy dân chủ, tăng cường kỷ luật, quan tâm chăm lo đời sống vật chất, tinh thần cho sinh viên, tạo không gian văn hóa để sinh viên vui vẽ, phấn khởi, an tâm học tập và cống hiến.
Thứ ba, tăng cường các hoạt động cộng đồng để giáo dục nâng cao ý thức dân tộc cho sinh viên.
Ý thức dân tộc và các phẩm chất của mỗi con người bao giờ cũng được hình thành và phát triển thông qua quá trình giáo dục, hoạt động cộng đồng của họ.
Tổ chức phong phú, đa dạng các hình thức hoạt động cộng đồng song phải bảo đảm tính hiệu quả, thiết thực, mang tính giáo dục, bổ ích, hấp dẫn để cuốn hút đông đảo sinh viên tham gia; chú trọng cả nội dung, hình thức và hiệu quả của các phong trào, tránh phô trương, hình thức, chạy theo số lượng mà không quan tâm đến mục tiêu, hiệu quả thiết thực cần đạt được. Khuyến khích sinh viên tham gia các hoạt động trải nghiệm, về nguồn, các phong trào sinh viên tình nguyện, phong trào thi đua học tập, nghiên cứu; tham gia công tác xã hội, hoạt động thể dục, thể thao, các cuộc thi tìm hiểu, chương trình thực tế về biển đảo, quê hương, đất nước, về truyền thống dân tộc. Qua các hoạt động bổ ích đó góp phần giáo dục, phát triển ý thức dân tộc của sinh viên, đồng thời là thước đo đánh giá trình độ ý thức dân tộc của họ.
Thứ tư, phát huy tính năng động, tích cực, tự giác, tự giáo dục nâng cao ý thức dân tộc của sinh viên.
Đây là sự kết hợp giữa những tác động khách quan và nổ lực chủ quan trong công tác giáo dục nâng cao ý thức dân tộc cho sinh viên, là quá trình chuyển biến từ giáo dục thành tự giáo dục. Tự giáo dục nâng cao ý thức dân tộc là hoạt động tự giác, tự thân vận động, mang tính độc lập cao, được thôi thúc bởi động cơ bên trong. Theo đó, khơi dậy trong sinh viên ý thức tự giác cao, luôn coi việc tự giáo dục nâng cao ý thức dân tộc là nhu cầu và cũng là bổn phận, trách nhiệm, nghĩa vụ của mình.
Mỗi sinh viên cần xây dựng kế hoạch tu dưỡng, rèn luyện và có ý chí quyết tâm, phấn đấu thực hiện dù vấp phải không ít khó khăn, trở ngại; đây là quá trình đấu tranh gian khổ, phức tạp giữa cái tốt và cái xấu, cái đúng với cái sai, cái tích cực với cái tiêu cực, cái văn hóa với cái phản văn hóa; dù vậy trong bất kỳ hoàn cảnh nào, mỗi sinh viên phải nghiêm khắc với chính mình, kiên quyết vượt qua những khó khăn, kiềm chế trước những cám dỗ, miễn dịch trước những tác động tiêu cực từ mặt trái của kinh tế thị trường hiện nay.
Kết luận
Nâng cao ý thức dân tộc cho sinh viên Việt Nam hiện nay là một trong những nhiệm vụ cấp thiết, có ý nghĩa quan trọng nhằm xây dựng thế hệ tri thức tương lai của đất nước vừa hồng vừa chuyên. Đây là một quá trình lâu dài, khó khăn, phức tạp đòi hỏi có sự quan tâm của cả gia đình, nhà trường và xã hội với những nội dung, hình thức giáo dục khoa học, đa dạng, phù hợp, thiết thực và hiệu quả; đồng thời phải phát huy cao độ tính tích cực, tự giác của mỗi sinh viên. Thông qua giáo dục ý thức dân tộc của sinh viên không ngừng được củng cố, phát huy và phát triển, góp phần quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.
